אינעם חומש זענען פֿאַראַן צוויי סדרות, וואָס זייערע נעמען האָבן צו טאָן מיט לעבן: "חיי שׂרה" און "ויחי".
בײַם אָנהייב פֿון דער פּרשה "חיי שׂרה" — "שׂרהס לעבן" — דערציילט אונדז די תּורה, אין דער אמתן, וועגן שׂרהס טויט. די מפֿרשים דערקלערן, אַז דאָס עיקר־לעבן פֿון דער ערשטער ייִדישער מאַמע און דער אורגרינדערין פֿונעם ייִדישן פֿאָלק, האָט זיך אָנגעהויבן נאָך איר אַוועקגאַנג פֿון דער גשמיותדיקער וועלט. זי האָט פֿאַרלייגט ביידע יסודות, דורך וועלכע דאָס ייִדישע פֿאָלק עקזיסטירט און אַנטוויקלט זיך ווײַטער: די נאַטירלעכע געבורט־קייט פֿון די דורות און דעם כּסדרדיקן אײַנפֿלוס פֿון גרים, וועלכע ווערן נאָך אַלץ אָנגערופֿן "קינדער פֿון שׂרה אמנו". אין דעם זין, לעבט שׂרה טאַקע ווײַטער, און איר אייביקע השפּעה ווערט אַנטפּלעקט ביזן הײַנטיקן טאָג סײַ ברוחניות, סײַ בגשמיות.
די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אויך אָן מיט אַ פּסוק, וואָס האָט צו טאָן מיטן לעבן און טויט: "ויחי יעקבֿ בארץ מצרים" — און יעקבֿ־אָבֿינו האָט געלעבט אין מצרים. ווי עס שטייט אינעם חומש, האָט ער דאָרטן אָפּגעלעבט זײַנע לעצטע 17 יאָר; בסך־הכּל, האָט יעקבֿ דערלעבט ביז 147 יאָר. פֿאַר זײַן טויט, האָט ער צונויפֿגערופֿן זײַנע קינדער, און געגעבן איטלעכן זון אַ באַזונדערע ברכה, וועלכע ווײַזט אָן אַ געוויסע ספּעציפֿישע מעלה פֿון יעדן ייִדישן שבֿט.
די גמרא זאָגט, אַז יעקבֿ־אָבֿינו איז קיינמאָל נישט געשטאָרבן, הגם מע האָט אים באַלזאַמירט און באַערדיקט. אַ פֿאַרשפּרייטער אָפּטײַטש פֿונעם דאָזיקן מאמר־חז״ל זאָגט, בעצם, די זעלבע זאַך, ווי די דערמאָנטע קאָמענטאַרן וועגן דער פּרשה "חיי־שׂרה". הגם יעקבֿ איז פֿיזיש געשטאָרבן, בלײַבט זײַן השפּעה, זײַן גײַסט, אייביק לעבעדיק אויף דער וועלט — סײַ ברוחניות, סײַ בגשמיות. דאָס גאַנצע ייִדישע פֿאָלק הייסט דאָך אויך ישׂראל — נאָך יעקבֿס צווייטן נאָמען, וועלכן ער האָט באַקומען נאָך דעם געראַנגל מיט עשׂוס מלאך. הגם די גרים ווערן באַטראַכט ווי קינדער פֿון אָבֿרהם־אָבֿינו, זענען זיי אויך אַ טייל פֿון עם־ישׂראל, און ווערן אָנגערופֿן "ישׂראל", "בני־ישׂראל" אָדער סתּם "ישׂראל".
רבי מנחם מאירי און אַ צאָל אַנדערע באַקאַנטע רבנים דערקלערן, אַז יעדער אָרנטלעכער מאָראַלישער מענטש — לאוו־דווקא אַ ייִד — ווערט אָנגערופֿן "ישׂראל" און ווערט באַטראַכט ווי אַ טייל פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אינעם גײַסטיקן זין. למשל, ווען די גמרא זאָגט "אין מזל לישׂראל" — אַז בני־ישׂראל האָבן נישט קיין פֿאָרבאַשטימטן מזל און קאָנען בײַטן זייער גורל — מיינט עס אַלע עטישע מענטשן אין דער וועלט.
אין דער צײַט, ווען די גמרא איז אָנגעשריבן געוואָרן, זענען די ייִדן געווען דער אַוואַנגאַרד פֿון די הויכע גײַסטיקע אידעאַלן, דערפֿאַר ווערט די דאָזיקע קאָנצעפּציע דערמאָנט דווקא אין שײַכות מיטן קאָנקרעטן ייִדישן פֿאָלק. שפּעטער, צוליב דער פֿאַרשפּרייטונג פֿון אַזעלכע ייִדישקייט־שטאַמיקע רעליגיעס, ווי קריסטנטום און איסלאַם, און צוליב דער אַלגעמיינער אַנטוויקלונג און פֿאַרשפּרייטונג פֿון העכערע עטישע סטאַנדאַרטן אין דער וועלט, ווערן אַ סך מענטשן פֿון פֿאַרשיידענע פֿעלקער און וועלט־אויפֿנאַמען פֿאַררעכנט פֿאַר יעקבֿ־אָבֿינוס קינדער.
ווי דערמאָנט פֿריִער, האָט יעקבֿ באַקומען זײַן צווייטן נאָמען — ישׂראל — נאָכדעם, ווי ער האָט באַקעמפֿט עשׂוס מלאך. אַ מלאך איז אַ גײַסטיקער כּוח, וואָס באַשטימט דעם גאַנג פֿון אַ געוויסער זאַך אין דער וועלט. די חז״ל זאָגן, אַז בײַ יעדן גרעזל איז פֿאַראַן אַ מלאך, וואָס הייסט עס צו וואַקסן.
דורך זײַן קאַמף מיט עשׂוס מלאך, האָט יעקבֿ אויפֿגעוויזן, אַז אַ מענטש איז בכּוח צו ענדערן דעם באַשטימטן גאַנג פֿון דער נאַטור — סײַ לגבי זיך, סײַ לגבי די אַנדערע. דורך זײַן פּערזענלעכן בײַשפּיל, האָט ער געוויזן דעם וועג צו אַנדערע, ווי אַזוי גובֿר צו זײַן דעם גורל און צו ווערן אַן אויסדערוויילטער, ג־טלעכער מענטש, וועלכער פֿאָלגט נישט בלינד זײַנע אינסטינקטן, נאָר קלײַבט אויס זײַן וועג דורכן שטרעבן צו עטישע אידעאַלן פֿון אַחדות און ליבשאַפֿט — פּונקט אַזוי ווי יעקבֿ, וועלכער האָט זיך געגעבן אַן עצה, ווי אַזוי שלום צו מאַכן מיט זײַן ברודער, און האָט עס דערגרייכט דורך אַ בראַוון מסירת־נפֿשדיקן געראַנגל קעגן דעם באַשטימטן וועלט־סדר.
אויב מע קוקט אויף אַ צווייטן, אויב אַפֿילו מע קריגט זיך מיט אים אין דעם מאָמענט, נישט ווי אויף אַ מעטאַפֿיזישן שׂונא, וועלכן זײַן מלאך — זײַן ספּעציפֿישער גײַסט — הייסט אויספֿירן עפּעס אַ דעסטרוקטיווע ראָלע, נאָר ווי אויף אַ ברודער, קאָן מען בײַטן דעם גורל פֿון דער גאַנצער מענטשהייט און ווערן אַ הייליקער מענטש — אַן עכטער שותּף פֿונעם אייבערשטן אינעם וועלט־באַשאַף, אַ מיטשאַפֿער פֿון אַ בעסערער וועלט.
מע קאָן זאָגן נאָך טיפֿער. הגם מלאכים זענען גײַסטיקע כּוחות, זענען זיי אויך, ווי געזאָגט, הינטער דעם נאַטירלעכן גאַנג פֿונעם אוניווערס. למשל, מע קאָן באַטראַכטן דעם כּוח פֿון גראַוויטאַציע, אויב מע קוקט אויף דער נאַטור פֿון אַ פּערסאָניפֿיצירטער פּערספּעקטיוו, ווי אויף אַ לעבעדיקן אָרגאַניזם — אַ מין מלאך, וואָס ציט אַלע זאַכן אַראָפּ צו דער ערד.
צי מיינט עס, אַז דער מענטש איז בכּוח גובֿר צו זײַן אָדער איבערקליגן דעם "מלאך" פֿון גראַוויטאַציע? ווען די ערשטע מענטשן האָבן געלאַנדט אויף דער לבֿנה, האָבן אַ טייל חסידים געטענהט, אַז אַזאַ קאָסמאָס־פֿלי קומט אין סתּירה מיטן פּסוק אין תּהילים, וווּ עס ווערט דערקלערט, אַז די ערד איז פֿאַר די מענטשן, און דער הימל — פֿאַרן אייבערשטן.
מיט אַנדערע ווערטער, אויב מע טײַטשט דעם דאָזיקן פּסוק אָפּ זייער בוכשטעבלעך, מיינט עס, אַז אַ מענטש טאָר נישט פֿליִען אין הימל אַרײַן. דער ליובאַוויטשער רבי האָט געענט-פֿערט אויף דער טענה מיט אַ באַרימטן מאמר־חז״ל: "נצחוני בני נצחוני" — דער אייבערשטער פֿרייט זיך, ווען די מענטשן באַזיגן אים, כּבֿיכול, און געפֿינען אַן עצה, ווי אַזוי איבערצוקליגן דעם "מלאך" פֿון גראַוויטאַציע, אויב מע טוט עס פֿאַר אַ גוטן צוועק.
פֿונדעסטוועגן, אויב אַפֿילו עטלעכע מענטשן האָבן זיך שוין דערקליבן ביז דער לבֿנה, קאָן נישט אַ יחיד אַרויפֿפֿליִען אין הימל אַרײַן בלויז מיטן כּוח פֿון זײַן ווילן. אַ באַזונדערער מענטש קאָן אָבער זיכער העלפֿן גובֿר צו זײַן די "מלאכים" פֿון דער סאָציאַלער אָרדענונג — אַזוי ווי יעקבֿ, וועלכן עס האָט זיך אײַנגעגעבן שלום צו מאַכן מיט עשׂון, הגם דער סיכסוך צווישן די צוויי צווילינג־ברידער האָט אויסגעזען, בײַם אָנהייב, ווי אַ טויט־געפֿערלעכע קריגערײַ.
די וועלט איז הײַנט צוגעוווינט צו טראַכטן, אַז קאָנקורענץ און מלחמות זענען אַ טייל פֿון דער נאַטור. ווי מיר האָבן עס באַטראַכט מיט אַ פּאָר חדשים צוריק, אין דער פּרשה "תּולדות", זענען סיכסוכים טאַקע אַ נאַטירלעכער טייל פֿונעם לעבן. דאָס מיינט נישט, אָבער, אַז דאָס איז דער איינציקער אופֿן, ווי אַזוי די געזעלשאַפֿט קאָן פֿונקציאָנירן. אַדרבה, יעדעס מאָל, ווען מיר לייזן די סיכסוכים צווישן זיך־קריגנדיקע מענטשן און גרופּעס, און ווײַזן פּראַקטישע בײַשפּילן פֿון אַ ציבור, וווּ עס הערשט ברידערשאַפֿט און אַחדות, אַנשטאָט קאָנקורענץ און היעראַרכיעס, באַקעמפֿן מיר כּסדר די "מלאכים" פֿונעם סאָציאַלן אומיושר, ווערנדיק דערמיט לעבעדיקע ממשיכים פֿון יעקבֿ־אָבֿינוס השפּעה אין דער וועלט, און שאַפֿנדיק אַ וועלט, וווּ יעקבֿ בלײַבט טאַקע לעבעדיק.