‫פֿון רעדאַקציע

אויף דער רעדע פֿונעם אַמעריקאַנער פּרעזידענט באַראַק אָבאַמאַ, דעם 28סטן מאַרץ, האָבן געוואַרט נישט בלויז די אַמעריקאַנער, נאָר די גאַנצע וועלט, ווײַל די וויכטיקייט פֿון דעם וואָס עס קומט הײַנט פֿאָר אינעם מיטעלן מיזרח און צפֿון־אַפֿריקע, איז נישט צו דערשאַצן; צוריק גערעדט, פֿון דעם ווי אַמעריקע, דער טאָן־געבער פֿון דער הײַנטיקער פּאָליטיק, וועט אויף די געשעענישן ענטפֿערן, ווענדט זיך דער מאָרגן פֿון דער גאַנצער ציוויליזאַציע.
אויף פּרעזידענטס אָבאַמאַס דערקלערונגען האָבן אַרויסגעקוקט סײַ די שטיצער און סײַ די קעגנער פֿון דער רעזאָלוציע, אָנגענומען פֿונעם זיכערהייט־ראַט בײַ דער "יו־ען" — נישט לאָזן דעם דיקטאַטאָר קאַדאַפֿי אומצוברענגען דאָס ליבישע פֿאָלק, וואָס איז אויפֿגעשטאַנען קעגן זײַן טיראַנײַ. אַגבֿ, אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן גופֿא, איז די צאָל שטיצער און קעגנער פֿון דער אַמעריקאַנער אַרײַנמישונג אין דעם אינערלעכן קאָנפֿליקט פֿון ליביע, כּמעט אַ גלײַכע; לעצטנס, מיט אַ קליינעם איבערוואָג בײַ די קעגנער.
ווי עס זעט אויס, איז צווישן די וויכטיקסטע פֿראַגעס, וואָס אויף זייער ענטפֿער האָט געוואַרט די מערהייט בירגער, געווען, פֿאַר וואָס האָבן געזאָלט די אַמעריקאַנער עראָפּלאַנען אַראָפּוואַרפֿן באָמבעס דווקא אויף ליביע, און נישט אויף אַנדערע לענדער, וווּ די מאַכט פֿירט זיך אויף צו אירע אייגענע רעוואָלטירטע בירגער נישט מילדער ווי קאַדאַפֿי?

‫פֿון רעדאַקציע

דעם 26סטן מײַ האָט מען אין גרוזיע געפֿײַערט דעם טאָג פֿון אומאָפּהענגיקייט, אָבער דעם חשבון פֿירט מען ניט פֿון דער נאָך-סאָוועטישער תּקופֿה, נײַערט פֿון יאָר 1918, ווען דער רעגירונג בראָש מיטן סאָציאַליסט (מענשעוויק) נוי זשאָרדאַניאַ האָט זיך אויף אַ קורצער ווײַל — ביז מאַרץ 1921 — אײַנגעגעבן צו האַלטן גרוזיע ווי אַ באַזונדערע מדינה. אָבער דערנאָך זײַנען געקומען די באָלשעוויקעס און אײַנגעשטעלט זייער רעזשים, אויף גאַנצע זיבן יאָרצענדליק, ביז דער צעפֿאַלונג פֿונעם סאָוועטן-פֿאַרבאַנד.
גרוזיע האָט איר ייִדישע געשיכטע. אין סעפּטעמבער 1998 האָט מען אָפּגעמערקט 2,600 יאָר פֿון דער גרוזיניש-ייִדישער צוזאַמענוווינונג. די גרוזינישע ייִדן האָבן איבערגענומען די גרוזינישע שפּראַך און, בכלל, האָבן זיך גאָר ניט שלעכט אינטעגרירט אין דער געזעלשאַפֿט, וווּ אַנטיסעמיטיזם איז ניט געווען אין דער מאָדע.
די דעמאָגראַפֿיע פֿון גרוזינישע ייִדן איז אַ פֿאַרפּלאָנטערטע. לויט דער סאָוועטישער ציילונג אין יאָר 1970, האָבן 43 טויזנט לײַט זיך אידענטיפֿיצירט ווי גרוזינישע ייִדן. איצט רעדט מען שוין צו מאָל וועגן 130 אָדער, לכל-הפּחות, 80 טויזנט גרוזינישע ייִדן, וואָס וווינען אין ישׂראל. אשדוד, מיט 40 טויזנט גרוזיניש-ייִדישע תּושבֿים, האָט דעם שם פֿון שיִער ניט דער הויפּטשטאָט — ניט בלויז אין ישׂראל, נאָר איבער דער גאָרער וועלט — פֿון דעם דאָזיקן ייִדישן שבֿט, וואָס שפּילט אַ ממשותדיקע ראָלע אין ישׂראלדיקן לעבן. אייניקע אייגנאַרטיקייטן פֿון אָט דער סבֿיבֿה האָט אָפּגעשפּיגלט, מיט גרויס דערפֿאָלג, דער פֿילם "חתונה מאוחרת" ("שפּעטע חתונה").
אין גרוזיע גופֿא זײַנען איצט פֿאַרבליבן אַרום 14 טויזנט ייִדן, און בערך אַ טויזנט גרוזינישע ייִדן האָבן זיך באַזעצט אין רוסלאַנד. אייניקע פֿון זיי זײַנען אין די נאָך-סאָוועטישע צײַטן געוואָרן רײַך צי אַפֿילו זייער רײַך. עטלעכע גרוזינישע ייִדן זײַנען אַרײַן אין דער קאַטעגאָריע פֿון ביליאָנערן, ווי אַ שטייגער אַבֿרהם נאַניקאַשווילי, דער רײַכסטער אשדודער אונטערנעמער.

פֿון אונדזער פֿאָלקלאָר־אוצר

וואָרן פֿון אַ מעשׂה
קאָן מען אויך עפּעס לערנען

(אַרײַנפֿיר־צושריפֿט, "מעשׂיות" פֿון נפֿתּלי גראָס)


די ברידער גראָס — דער שרײַבער נפֿתּלי און דער קינסטלער/סקולפּטאָר חיים — האָבן מיטגעשאַפֿן אויף אַ צאָל פּראָיעקטן, דער עיקר, נפֿתּליס געדרוקטע ווערק. איינער האָט דעם אַנדערן דערגאַנצט דורך וואָרט און בילד. דער קינסטלער חיים גראָס איז געוואָרן מער באַקאַנט אין דער ברייטער וועלט, אָבער ווי אַ שרײַבער/זאַמלער פֿון פֿאָלקס־מעשׂיות האָט נפֿתּלי פֿאַרדינט אַן אָרט אויבן־אָן אין דער ייִדישער פֿאָלקלאָריסטיק.
נפֿתּלי גראָס האָט געהערט צו דער זעלביקער גאַליציאַנער כוואַליע אין דער ייִדישער ליטעראַטור ווי מלך ראַוויטש, בער האָראָוויץ, דוד קעניגסבערג. אָבער, להיפּוך צו זיי, איז ער געקומען קיין אַמעריקע איידער ער איז צוואַנציק יאָר אַלט געוואָרן. אַ געבוירענער אין קאָלאָמיי אין 1896 האָט ער געהערט און געלייענט חסידישע מעשׂיות און מעשׂה־ביכלעך און אין דעם זשאַנער ליטעראַטור האָט ער זיך שפּעטער אויסגעצייכנט.
אין דער בליִענדיקער ייִדישער פֿאָלקשול־נעץ איז ער געוואָרן אַן אינטעגראַלער טייל, און געלערנט, צו ערשט, אין די "פֿאַרבאַנד"־שולן, דערנאָך אין "אַרבעטער־רינג" און אויף אַ ווײַלע אין די "שלום־עליכם"־שולן.

ליטעראַטור, געזעלשאַפֿט

ד״ר חנה־פֿייגל טערטלטויב
ד״ר חנה־פֿייגל (אַרויסגערעדט ווי אויף פּויליש־ייִדיש — "פֿײַגל") טערטלטויב, אַ פֿרומע ניו־יאָרק־געבוירענע ייִדיש־לערערין, וואָס וווינט שוין 32 יאָר אין עוואַנסטאָן, אילינוי, האָט לעצטנס אַרויסגעגעבן אַ בוך און קאָמפּאַקטל ייִדישע קינדער־לידער, וואָס זי האָט אַליין אָנגעשריבן מיט יאָרן צוריק, ווען אירע אייגענע קינדער זענען נאָך געווען פּיצעלעך, און גערעדט אַ געשמאַקן פּוילישן ייִדיש ווי די מאַמע. הײַנט זענען די קינדער שוין אין די דרײַסיקער.
יעדעס ליד אינעם ביכל, Yiddish Songs for Children (ייִדישע לידער פֿאַר קינדער) ווערט באַגלייט מיט די נאָטן, טראַנסקריפּציע און ענגלישער איבערזעצונג, כּדי משפּחות, וואָס פֿאַרשטייען נישט קיין ייִדיש זאָלן זיי אויך קענען זינגען.
די סיבה אָנצושרײַבן די לידער איז דעמאָלט געווען אַ פּראַקטישע, האָט חנה־פֿייגל דערציילט דעם "פֿאָרווערטס". במשך פֿון דרײַ יאָר האָט זי געהאַט פֿיר קינדער (צוויי זענען געווען אַ צווילינג), און זי האָט געזוכט אַן אופֿן ווי אַזוי זיי צו פֿאַרווײַלן. קיין קינדהיטער האָט זי נאָך נישט געהאַט, האָט זי געמוזט אומעטום מיטנעמען מיט זיך די קינדער.
"אַז איך האָב געדאַרפֿט אַרויסגיין קויפֿן אַ פֿלאַש מילעך, האָב איך זיי אַלע פֿיר אײַנגעפּאַקט אין אויטאָ, און ס׳האָט נישט לאַנג געדויערט, ביז זיי האָבן זיך אָנגעהויבן קריגן," האָט חנה־פֿייגל דערציילט. כּדי אָפּצוּווענדן זייער אויפֿמערק, פֿלעג זי מיט באַגײַסטערונג ווײַזן אויף עפּעס דורכן פֿענצטער ווי, למשל: "גיטס נאָר אַ קוק אויף דעם לאָמפּ!" — און גלײַך האָט זי גענומען אויסטראַכטן אַ לידעלע וועגן אַ לאָמפּ. און אויב נישט אַ לאָמפּ, איז געווען וועגן אַ ווינט, אָדער אַ הינטל, אָדער וואָס עס זאָל נאָר אונטערקומען.

ליטעראַטור
פֿון איתן פֿינקעלשטיין (דײַטשלאַנד)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דעם אמת געזאָגט, האָב איך זיך שטענדיק געהאַלטן פֿאַר אַ קענער פֿון ווילנע, ירושלים ד’ליטא, וווּ איך בין אויפֿגעוואַקסן. אין די פֿינצטערע סאָוועטישע צײַטן, ווען די מאַכט האָט געטאָן אַלץ, כּדי אויסצומעקן די רײַכע געשיכטע פֿונעם דאָרטיקן ייִדישן לעבן, פֿלעג איך ביסלעכווײַז צונויפֿזאַמלען מאַטעריאַלן וועגן יענע פֿאַרשוווּנדענע צײַטן. כ’פֿלעג בשתּיקה פֿאָטאָגראַפֿירן די אַלע "סודותפֿולע אָביעקטן", אַזעלכע, למשל, ווי דעם קבֿר פֿונעם ווילנער גאָון, די פֿאַרלאָזטע ווינקעלעך פֿון דער אַלטער שטאָט, וווּ ס’האָט אַמאָל געווירבלט מיט ייִדישע הענדלער און בעל־מלאָכות; כ’האָב אויך פֿאָטאָגראַפֿירט די אַלטע הײַזער, וווּ ס’האָבן געלעבט באַקאַנטע פּערזענלעכקייטן, ישיבֿות, קלויזן וכּדומה.
כּמעט די אַלע מאַטעריאַלן האָט זיך מיר אײַנגעגעבן איבערצושיקן קיין אויסלאַנד, מיט דער הילף פֿון אלי וויזעל; און אין 1985 האָב איך פֿאַרעפֿנטלעכט אין וואַשינגטאָן מײַן "וועגווײַזער איבער ירושלים ד’ליטא". כ’האָב געהאָפֿט, אַז אויב אַן אַמעריקאַנער טוריסט וועט קומען אויף אַ באַזוך אין ווילניוס, די הויפּטשטאָט פֿון דער סאָוועטישער ליטע, און זיך אַרײַנדרייען אין עפּעס אַן אַלטן הויף אָדער אַלט געסל, זאָל ער וויסן, ווער און ווען ס’האָט דאָרט געוווינט פֿון די אַמאָל־באַקאַנטע איבער דער וועלט ייִדישע פּערזענלעכקייטן.

געזעלשאַפֿט
פֿון מרדכי דוניץ (ירושלים)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אויפֿן פּלאַקאַט שטייט געשריבן "הדרת־נשים", וואָס מיינט, אַז אַ ייִדישע פֿרוי דאַרף אויסזען ניט ווי קיין שיקסע

ווידער אַ שיסערײַ

חנוכּה — "חג־האורים" — דער יום־טובֿ פֿון ליכט און שײַן, איז שוין פֿאַרבײַ. פֿעסטיוואַלן, קאָנצערטן און כּלערליי אַטראַקציעס האָט מען חדשים־לאַנג צוגעגרייט פֿאַר "קינד־און־קייט" צו דעם פֿריילעכן יום־טובֿ.
אייגנטלעך, איז חנוכּה אַ נאַציאָנאַל־רעליגיעזער יום־טובֿ, מיט טראַדיציאָנעלע מינהגים און זיטן. מיט דער צײַט האָט דער דאָזיקער יום־טובֿ, וואָס דויערט אַכט טעג, אָנגענומען אַן אַלגעמיינעם כאַראַקטער, וועלכן עס פֿײַערן אויך סעקולערע שיכטן פֿון פֿאָלק, אויף זייער שטייגער און אויף זייער אײַנשטעל.
מיר האָבן געהאָפֿט, אַז הײַיאָר וועט דער יום־טובֿ דורכגיין רויִק און פֿרידלעך, אַז אונדזערע אינערלעכע און אויסערלעכע אַראַבישע שׂונאים, וועלכע לויערן און באַדראָען אונדזער עקזיסטענץ, וועלן נישט פֿאַרשטערן די פֿרייד פֿון דעם ליבן יום־טובֿ חנוכּה.
ליידער, האָבן זיי דווקא אין די דאָזיקע טעג ווידער אָנגעהויבן באַשיסן מיט ראַקעטן דרומדיקע שטעט און ייִשובֿים, נאָענט פֿון דעם עזה־פּאַס, און באַוואַרפֿן מיט שטיינער און טויטלעכע קוילן פֿאָרנדיקע אויטאָס, אויף די שאָסייען און וועגן.
אונדזערע מיליטערישע כּוחות, באַזונדערס דער לופֿטפֿלאָט, האָבן געענטפֿערט, מיט פּינקטלעכקייט, באָמבאַרדירנדיק די נעסטן פֿון די "כאַמאַס"־טעראָריסטן, און זיי גוט באַשטראָפֿט פֿאַר זייערע טעראָר־אַקטן. צה"ל — אונדזערע מיליטערישע איינהייטן שטייען דאָרטן אויף דער וואַך, אַז עס זאָל זיך ווידער ניט צעפֿלאַקערן אַ נײַע אינטיפֿאַדע, וואָס קען קאָסטן קרבנות אויף ביידע זײַטן פֿון די גרענעצן צווישן מדינת־ישׂראל און די אַראַבישע טעריטאָריעס.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אינעם חומש זענען פֿאַראַן צוויי סדרות, וואָס זייערע נעמען האָבן צו טאָן מיט לעבן: "חיי שׂרה" און "ויחי".
בײַם אָנהייב פֿון דער פּרשה "חיי שׂרה" — "שׂרהס לעבן" — דערציילט אונדז די תּורה, אין דער אמתן, וועגן שׂרהס טויט. די מפֿרשים דערקלערן, אַז דאָס עיקר־לעבן פֿון דער ערשטער ייִדישער מאַמע און דער אורגרינדערין פֿונעם ייִדישן פֿאָלק, האָט זיך אָנגעהויבן נאָך איר אַוועקגאַנג פֿון דער גשמיותדיקער וועלט. זי האָט פֿאַרלייגט ביידע יסודות, דורך וועלכע דאָס ייִדישע פֿאָלק עקזיסטירט און אַנטוויקלט זיך ווײַטער: די נאַטירלעכע געבורט־קייט פֿון די דורות און דעם כּסדרדיקן אײַנפֿלוס פֿון גרים, וועלכע ווערן נאָך אַלץ אָנגערופֿן "קינדער פֿון שׂרה אמנו". אין דעם זין, לעבט שׂרה טאַקע ווײַטער, און איר אייביקע השפּעה ווערט אַנטפּלעקט ביזן הײַנטיקן טאָג סײַ ברוחניות, סײַ בגשמיות.
די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אויך אָן מיט אַ פּסוק, וואָס האָט צו טאָן מיטן לעבן און טויט: "ויחי יעקבֿ בארץ מצרים" — און יעקבֿ־אָבֿינו האָט געלעבט אין מצרים. ווי עס שטייט אינעם חומש, האָט ער דאָרטן אָפּגעלעבט זײַנע לעצטע 17 יאָר; בסך־הכּל, האָט יעקבֿ דערלעבט ביז 147 יאָר. פֿאַר זײַן טויט, האָט ער צונויפֿגערופֿן זײַנע קינדער, און געגעבן איטלעכן זון אַ באַזונדערע ברכה, וועלכע ווײַזט אָן אַ געוויסע ספּעציפֿישע מעלה פֿון יעדן ייִדישן שבֿט.

געשיכטע
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיט עטלעכע וואָכן צוריק האָט מײַן קאָלעגע הערשל גלעזער געשריבן וועגן דער עטימאָלאָגיע פֿונעם וואָרט "פּאָמידאָרן". פּאָמידאָרן אינטערעסירן מיך אויך, און ניט נאָר ווײַל איך שטאַם פֿון אוקראַיִנע, וווּ עס וואַקסן זייער געשמאַקע פּאָמידאָרן. דער ענין האָט מיך פֿאַראינטערעסירט בײַם לייענען פּרץ מאַרקישעס ראָמאַן "טראָט פֿון דורות". גייט דאָרט די רייד, בפֿרט, וועגן די פּוילישע ייִדן, וועלכע זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד בײַם אָנהייב פֿון דער צווייטער וועלט-מלחמה. איינער פֿון די פּליטים האָט באַשלאָסן צו פֿאַרזעצן פּאָמידאָרן. ווײַטער שטייט אין דעם ראָמאַן געשריבן:
"צו פּאָמידאָרן האָבן זיך אַ טייל פּליטים באַצויגן קריטיש. אייניקע האָבן געהאַלטן, אַז פּאָמידאָרן זײַנען טריף. און כאָטש רחמיאל (אויך אַ פּליט — ג.ע.) האָט דערוויזן באותות-ומופֿתים, אַז פּאָמידאָרן זײַנען ניט טריף, ווײַל מע מאַכט אויף זיי אַ ברכה "בורא-פּרי-האדמה", האָט ער דאָך אַליין זיי ניט געגעסן. בײַ אים איז עס געקומען דערפֿון, וואָס ער האָט אַ מאָל, נאָך בײַ זיך אין דער היים, אין פּוילן, פֿאַרבײַגייענדיק אַ קסיאָנדזס שטוב, דערזען אין פֿענצטער אַ שורה פּאָמידאָרן. זיי האָבן זיך געוואַרעמט אויף דער זון. דעמאָלט איז ער געקומען צום אויספֿיר, אַז פּאָמידאָרן איז אַ קאַטוילישע אַכילה. איז גלײַכער זיך אָפּהאַלטן פֿון זיי."
ניט לאַנג צוריק האָב איך זיך דערוווּסט, אַז מיט פּאָמידאָרן האָט זיך אינטערעסירט אויך מאַקס ווײַנרײַך, ער האָט וועגן דעם געשריבן אין "פֿאָרווערטס". איך ברענג דאָ אַן אויסצוג פֿון זײַן אַרטיקל "ווען האָט איר צום ערשטן מאָל געגעסן אַ ‘טריפֿהנעם עפּל’?" (געדרוקט דעם 7טן יולי 1951):

רעליגיע, קהילה־לעבן, געשיכטע
אַ זײַט פֿון די משניות מיט הרבֿ ישׂראל ליפֿשיצס קאָמענטאַר, "תּפֿארת־ישׂראל"
מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק, דעם 16טן דעצעמבער, האָט דער מחבר פֿון די שורות פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל אינעם "פֿאָרווערטס", מיטן נאָמען "דער שלאָף פֿונעם שׂכל האָט געבוירן מאָנסטערס", וווּ עס ווערט קריטיקירט אַ חסידיש בוך אויף ייִדיש, וואָס פּרעדיקט שׂינאה קעגן די גויים. דאָס בוך איז אַרויס נישט לאַנג צוריק אינעם שטעטל ניו־סקווער, שטאַט ניו־יאָרק. אין מײַן אַרטיקל דערמאָן איך אויך, אַז אַ סך אײַנוווינער פֿונעם דאָזיקן חסידישן ייִשובֿ באַקומען נישט קיין געהעריקע בילדונג — ניט וואָס שײַך די וועלטלעכע דיסציפּלינען, ניט וואָס שײַך דעם טראַדיציאָנעלן תּורה־לערנען. אינעם אַרטיקל ווערט קלאָר דערקלערט, אַז די הײַנטיקע חסידישע קהילות טוען אויף אַ סך, כּדי אָפּצוהיטן די ייִדישע שפּראַך און די אויטענטישע אַשכּנזישע קולטור, און פֿאַרדינען פֿאַר דעם אַ גרויסן יישר־כּוח; אין דער זעלבער צײַט, טרעפֿן זיך אין די שטאַרק־פֿרומע ייִדיש־רעדנדיקע קוואַרטאַלן אויך געוויסע נעגאַטיווע עלעמענטן, וואָס מע מוז שאַרף קריטיקירן. באַלד נאָכן פּובליקירן דעם אַרטיקל אויף דער אינטערנעץ, האָט אונדזער צײַטונג באַקומען אַ באַלערנדיקן קאָמענטאַר, וועלכער דינט ווי אַ לעבעדיקער בײַשפּיל פֿון מײַנע טענות קעגן דער פֿירערשאַפֿט פֿון ניו־סקווער און קעגן די קסענאָפֿאָבישע שטימונגען, וועלכע זענען, צום באַדויערן, גענוג פֿאַרשפּרייט אין געוויסע חסידישע קהילות.

פּובליציסטיק
פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

כ׳האָב זיך אָקאָרשט דערמאָנט אין יענער צײַט, ווען איך בין געווען אַ יאָר זיבעצן, און בין זיך אַזוי געשטאַנען און אַרײַנגעקוקט אין אַ שויפֿענצטער פֿון באַקליידונג. און מיט אַ מאָל, כ׳הייב נישט אָן צו וויסן פֿון וואַנען עס איז מיר אָנגעקומען, האָב איך דערפֿילט אַ שטאַרקע ליבשאַפֿט צו ליבע. איך בין ממש אַנטציקט געוואָרן פֿון יענעם טיפֿן געפֿיל, כאָטש קיין בחור האָב איך פּונקט דעמאָלט נאָך נישט געהאַט.
אַנטקעגן וואָס זאָג איך עס אײַך. אַנטקעגן דעם וואָס מײַנע אַ תּלמידה אין קאָלומביע־אוניווערסיטעט, האָט מיר די טעג געברענגט אַ פּאָר "סי־דיס" מיט מוזיק, וווּ אַ חבֿרה אָרטאָדאָקסישע ייִנגלעך זינגען זמירות, שבתדיקע, יום־טובֿדיקע, וואָכעדיקע זמירות, און ס׳איז מיר מיט אַ מאָל באַפֿאַלן אַ שטאַרק געפֿיל, ממש אַ ליבשאַפֿט צו אַלעם וואָס אָטעמט מיט ייִדיש און ייִדישקייט, אַ וואַרעם געפֿיל צו ייִדן, צום ייִדישן מהות, צום ייִדישן פֿאָלק. אָנעם שתּדלנות פֿונעם הימל און אָן דער פֿאַרגלאָצעניש און הדרת־פּנימדיקייט, נאָר אַ מין פּראָסט און פּשוטן אַהבֿת־ישׂראל, ליבשאַפֿט צו עמך, צום פֿאָלק, צו די דורות ייִדן וואָס זײַנען אַדורכגעגאַנגען קאַלטס און וואַרעמס אויף דער אַכזריותדיקער וועלט. כ׳האָב דערפֿילט טיף אין האַרצן אַ מין פֿאַרבינדונג, אַן אָנגעהעריקייט צו אַלעם ייִדישלעכן, צו די ביכער און הייליקע ספֿרים, צו די ייִדישע לידער און מעשׂיות, און חכמות, און אַלץ מיט אַ ייִדישן טעם. און קיינער שטייט נישט איבער מיר און מאָנט נישט פֿון מיר אָנצושליסן זיך אין דער אָדער יענער עדה ייִדן. קיינער מישפּט מיך נישט און קיינער פֿאַרמישפּט מיך נישט, קיינער מאָנט נישט מײַן ייִדישן זכות. אין יענעם מאָמענט איז אַלץ, וואָס האָט געהאַט אַ ייִדישן שײַכות צו מיר, געווען דער קינדער־כאָר וואָס איז זיך פֿאַרגאַנגען אין ייִדישער נגינה. אין יענעם מאָמענט האָב איך דערפֿילט די טיפֿע ליבשאַפֿט צום פֿאָלק מיט אַלע זײַנע מעלות און חסרונות, גאווה און ייִאוש. אַלץ, אַלץ האָט אונטער די טענער פֿון די שטימעלעך געהאַט אַ שײַכות צו מיר.

געשיכטע
פֿון ד״ר שלמה גאָלדמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ "פֿאַראייניקטער פֿראָנט" אויפֿן געביט פֿון ייִדישער בילדונג. — נאָוועמבער 1949 איז געפֿײַערט געוואָרן די פֿאַראייניקונג פֿון דעם ייִדישן לערער־סעמינאַר מיט די אַרבעטער־רינג קורסן פֿאַר העכערער בילדונג, אין ניו־יאָרק. אויפֿן בילד זעט מען די הויפּט־געסט בײַ דער פֿײַערונג, וואָס איז פֿאָרגעקומען אין קעפּיטאָל האָטעל. עס זיצן (פֿון רעכטס צו לינקס): לואיס סיגעל, זרובבֿל, שמואל ניגער, ד״ר פֿ. פֿרידמאַן, מ. בראַון, נ. כאַנין, פּ. גינגאָלד, י. בערג. שטייענדיק: י. פּופּקאָ, שׂרה ליבערט, ח. בעז, ז. יעפֿרויקין, ל. געלפּאַר, לייבוש לעהרער, יעקבֿ פּאַט, פּינחס שוואַרץ, לאה קאָרעצקי און ש. גאָלדמאַן.
דאָס אַקאַדעמישע לערניאָר 1949—1950 אין דעם ייִדישן לערער־סעמינאַר אין ניו־יאָרק פֿאַרדינט אַ ספּעציעלע אָפּהאַנדלונג צוליב אַ ריי טעמים. פֿיר יאָר נאָכן סוף פֿון דער צווייטער וועלט־מלחמה האָבן די פּליטים־לאַגערן אין אייראָפּע זיך אָנגעהויבן אויסצוליידיקן און די שארית־הפּליטה האָט געשטראָמט אין אַלע ריכטונגען. די טויערן פֿון דער נײַ־אויפֿגעשטאַנענער מדינת־ישׂראל האָבן אַבסאָרבירט די טויזנטער לעבן־געבליבענע וואָס האָבן געגאַרט צו קושן דעם שטויב פֿון דעם הייליקן גרונט פֿון ארץ־ישׂראל, גלײַכצײַטיק האָבן פֿיל טויזנטער עמיגרירט קיין צפֿון־ און דרום־אַמעריקע, אויסטראַליע און אַ געוויסער פּראָצענט האָט זיך באַזעצט אין אייניקע אייראָפּעיִשע לענדער.
די שארית־הפּליטה האָט מיט זיך פֿאָרגעשטעלט אַן אייגנאַרטיקע געמיינשאַפֿט: גאָר ווייניק עלטערע מענטשן און כּמעט אָן קינדער. די וואָס האָבן בײַם אויסבראָך פֿון דער מלחמה דערגרייכט דעם עלטער פֿון יוגנטלעכע אָדער דערוואַקסנשאַפֿט, האָבן געהאַט אַלגעמיינע און אַקאַדעמישע בילדונג, ווי אויך פֿאַכמענישע קענטענישן און לעבנס־דערפֿאַרונג.
איך בין אָנגעקומען קיין ניו־יאָרק דעם דריטן סעפּטעמבער 1949 צוזאַמען מיט מײַן פֿרוי סאָניע. אין עלטער פֿון 27 יאָר האָב איך געהאַט די זכיה צו שטודירן פֿאַר דער מלחמה אין אַ העברעיִשער גימנאַזיע ווי אויך אין חדר און בית־המדרש. נאָך דער באַפֿרײַונג האָב איך שטודירט געשיכטע און פֿילאָסאָפֿיע אויף דעם אוניווערסיטעט פֿון אינסברוק אין עסטרײַך. מײַן קענטעניש פֿון ייִדיש, העברעיִש, פּויליש און דײַטש האָט בלי־ספֿק געהאַט אַ השפּעה אויף מײַן לעבנסגאַנג.

ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער שער־בלאַט פֿונעם בוך "ווינטער אין תּל־אָבֿיבֿ"
דמיטרי דייטש.
ווינטער אין תּל־אָבֿיבֿ.
מאָסקווע, אַרגאָ־ריסק, 2011

אין ווינטער אַנטפּלעקט זיך דער אמתדיקער, תּוכיקער כאַראַקטער פֿון תּל־אָבֿיבֿ. אַזוי לייענט מען אינעם נײַעם בוך פֿונעם רוסיש־ישׂראלדיקן מחבר דמיטירי דייטש׃ "תּל־אָבֿיבֿ מאַכט אַן אָנשטעל, אַז זי שטייט אויף דער ערד, אויפֿן פֿעטן, סאַמאָראָדנעם, נאַטירלעכן שוואַרצבאָדן. אָבער די אַלטגעזעסענע תּושבֿים פֿון דער שטאָט ווייסן׃ דאָס איז אַ ליגן. מען האָט אויפֿגעבויט תּל־אָבֿיבֿ אויף דעם נאַסן פּאַלעסטינער זאַמד, און זי איז ענלעך צו אַ מענטש, וואָס דאָס גאַנצע לעבן זײַנס גייט ער אויף די שפּיץ־פֿינגער, כּדי אויסצוזען העכער."
די ווינטערדיקע שטאָט תּל־אָבֿיבֿ איז דער הויפּט־העלד פֿון אַ חצי־מאה מיניאַטורן, וואָס זײַנען אַרײַן אין דייטשס קורצן זאַמלבוך. די אַנדערע פּערסאָנאַזשן פֿון די קורצע מעשׂיות־משלים זײַנען די "אַלטגעזעסענע תּושבֿים" פֿון דער שטאָט, וואָס קענען איר טבֿע. דאָס זײַנען דער פֿערצן־יעריקער בחור גבי, די לערערין רבֿקה, דער משוגענער מר כּהן, דער רוסישער עולה שמעון, די יונגע פֿרויען רחל און יעל, און רן, דער צווייטלינג פֿונעם דערציילער. ווען מען פֿאַרענדיקט לייענען דאָס בוך, פֿאַרשטייט מען, אַז אָט די איינצלנע מעשׂיות בילדן אַ מין ראָמאַן, וואָס באַשטייט פֿון עפּיזאָדן, און דער לייענער אַליין קאָן שוין אויספֿילן די בלויזן.