 |
| דער דענקמאָל לזכּרון די אומגעבראַכטע ייִדן אין ראָסטאָוו, אָבער דאָס וואָרט "ייִדן" איז פֿונעם דענקמאָל פֿאַרשוווּדן געוואָרן |
| Vadim Anokhin, Wikipedia |
ניט אַלץ האָט דאָ צו טאָן מיט אַנטיסעמיטיזם. און ניט אַלץ איז, בכלל, פֿאַרבונדן מיט דער באַציִונג פֿון ניט-ייִדן צו ייִדן. די ייִדן אַליין פֿירן זיך אויף גאַנץ מאָדנע אין רוסלאַנד, בפֿרט די, וואָס געהערן צו דער אינטעלעקטועלער — באַזונדערס באָהעמישער — סמעטענע. די טעג האָב איך געקוקט אויף דער רוסישער טעלעוויזיע אַ פּראָגראַם, וואָס האָט דערציילט וועגן דער ראָלע פֿון די פּראַוואָסלאַוונע טויף-עלטערן אין איצטיקן לעבן. האָב איך זיך צוגעהערט און צוגעקוקט — פֿאָרט אינטערעסאַנט, וואָס עס קומט פֿאָר בײַ זיי. אָבער זייער גיך האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז די רייד איז געגאַנגען ניט אין גאַנצן וועגן "בײַ זיי", ווײַל געוויזן האָט מען ניט ווייניק לײַט מיט ייִדישע נעמען און פּנימער. אין איין פֿאַל האָט דער גלח אויך געטראָגן אויף זײַנע פּלייצעס אַ טיפּיש ייִדישן קאָפּ.
(מיט אַ פּאָר יאָר צוריק האָב איך געזען אַ דאָקומענטאַלן פֿילם וועגן דער טעטיקייט, וואָס די פּראַוואָסלאַוונע פֿירן אין ברײַטאָן-ביטש. דער סיפּור-המעשׂה האָט זיך געדרייט, דער עיקר, אַרום די רוסישע שיכּורים און נאַרקאָמאַנען, וואָס מע זעט תּמיד אין דער געגנט. האָט דער היגער גלח צעטיילט צווישן זיי צלמים. האָט איינער פֿון די שיכּורים זיך אָפּגעזאָגט צו נעמען אַ צלם:
"איך קען עס ניט נעמען."
"פֿאַר וואָס?"
"ווײַל איך בין אַ ייִד."
"איז וואָס? איך בין אויך אַ ייִד.")
וועגן דעם פֿענאָמען פֿון קריסטאָ-ייִדן האָט מיט צוויי וואָכן צוריק געשריבן משה לעמסטער. און איך בין זיכער, אַז אונדזער צײַטונג וועט וועגן דעם שרײַבן נאָך ניט איין מאָל, ווײַל דער ענין פֿאַרלירט ניט זײַן אַקטועלקייט. נאָך מער: מיר דאַכט זיך, אַז די צאָל קריסטאָ-ייִדן וואַקסט. כאַראַקטעריש, אַז אַ סך — צי אַפֿילו ס׳רובֿ — פֿון זיי הערן ניט אויף צו האַלטן זיך פֿאַר ייִדן. אייניקע (אַזעלכע האָב איך באַגעגנט) זײַנען הייסע פּאַטריאָטן פֿון ישׂראל. און זייער פּאַטריאָטיזם איז טאַקע אַ ייִדישער, ניט פֿון דעם עוואַנגעליסטישן נוסח. ווי איך פֿאַרשטיי, גלייבן זיי אָפֿט מאָל, אַז זיי גייען צוריק צו די צײַטן, ווען די נײַע אמונה האָט זיך באַוויזן דווקא צווישן די ייִדן. אין דער טעלעוויזיע-פּראָגראַם האָט מען טאַקע געוויזן, ווי מע טויפֿט אַ ייִנגל מיטן נאָמען סאָלאָמאָן. און — גלײַך ווי סימבאָליש — האָט דער קריסטלעכער שלמה געהאַלטן אין איין וויינען, זייער ביטער, ווײַל אים איז דער גאַנצער ריטואַל געווען זייער ניט צום האַרצן.
* * *
וועגן דעם חורבן-טאָג האָב איך אין די רוסישע טעלעוויזיע-נײַעס פֿון נעם קאַנאַל "ען-טע-ווע" געהערט זייער אַ מאָנדעם טעקסט: מע האָט דערציילט וועגן דער פֿאַרבינדונג פֿונעם טאָג מיט דער באַפֿרײַונג (מצד דער רויטער אַרמיי) פֿון אוישוויץ. אָבער מע האָט ניט געזאָגט דירעקט, אַז דאָס האָט אַ שײַכות צו ייִדן. די איינציקע זאַך, וועלכע האָט געפֿירט צו ייִדן, איז געווען אַ פֿראַזע וועגן דעם, אַז דעם טאָג האָט מען אָפּגעמערקט אין דעם מאָסקווער ייִדישן צענטער, און אויף אַ רגע האָט מען געוויזן עפּעס אַ רבֿ, אַ פּנים אַ ליובאַוויטשער, און אַ פּנים אין דעם צענטער.
דערווײַל האָט זיך אין רוסלאַנד באַוויזן אַן אַנדער נײַעס, אויך פֿאַרבונדן מיטן חורבן. געקומען איז זי פֿון ראָסטאָוו, וווּ די נאַציס האָבן דערהרגעט בערך 27 טויזנט ייִדן אין אַן אָרט, וואָס הייסט "די זמיעווקער באַלקע". דאָס איז אַ מין רוסישער באַבי-יאַר. און ווי אין באַבי-יאַר, האָבן די דײַטשן דאָרטן אומגעבראַכט אויך טויזנטער ניט-ייִדן, קודם-כּל געפֿאַנגענע רויט-אַרמייער.
זינט 2004 איז אין דער באַלקע געווען אַן אויפֿשריפֿט, וואָס האָט דערקלערט, אַז אין דעם אָרט ליגן ייִדישע קרבנות. אָבער סוף דעצעמבער האָט די היגע אַדמיניסטראַציע באַשלאָסן צו פֿאַרבײַטן דעם אויפֿשריפֿט מיט אַן אַנדערן, וואָס דערמאָנט ניט די ייִדן. קאָמענטאַטאָרן, ייִדישע און ניט-ייִדישע, האָבן, פֿאַרשטייט זיך, גלײַך דערזען אין דעם אײַנפֿאַל סאָוועטישע מאָטיוון פֿון "אינטערנאַציאָנאַליזם". דערהערט האָט מען אויך דעם קול פֿון טאַמאַראַ פּלעטניאָוואַ, וואָס איז אַ קאָמוניסטישע דעפּוטאַטקע אין דער דומע. נאָך מער: זי איז אַ קאָכלעפֿל אין דעם קאָמיטעט פֿאַר נאַציאָנאַלע ענינים. לויט דער מיינונג פֿון דער דאָזיקער קאָמוניסטקע, האָבן די ראָסטאָווער פֿונקציאָנערן געטאָן אַ גוטע זאַך, ווײַל ס׳איז ניט ריכטיק, ווען מע צעטיילט מענטשן, אַפֿילו אומגעבראַכטע, לויט זייער נאַציאָנאַליטעט.
אָט אַזוי.