Alexander Etkind.
Internal Colonization:
Russia’s Imperial Experience.
Cambridge: Polity, 2011.

דער אויפֿקום פֿון דער פּאָסט-קאָלאָניאַלער טעאָריע אין מערבֿדיקע הומאַניסטישע לימודים האָט געשטעלט די ייִדישע שטודיעס פֿאַר אַ ריי פּראָבלעמען. ווי אַזוי קאָן מען "אַרײַנשרײַבן" די ייִדן אין אָט דעם נײַעם וועלט־געשטאַלט, וואָס ווערט אויסגעפֿורעמט אַרום דעם קאָנפֿליקט צווישן די "העגעמאָנישע" כּוחות פֿון דער קאָלאָניזאַטאָרישער מערבֿדיקער ציוויליזאַציע און די דערשלאָגענע און שטומע מאַסן פֿון קאָלאָניזירטע פֿעלקער אין אַפֿריקע, אַזיע, אויסטראַליע און דרום־אַמעריקע? וווּ הין געהערט ציוניזם און מדינת־ישׂראל? פֿון איין זײַט, קאָן מען דאָס אויסטײַטשן ווי אַ באַוועגונג פֿאַר נאַציאָנאַלער באַפֿרײַונג פֿונעם דערשטיקטן ייִדישן פֿאָלק, אָבער פֿון דער אַנדערער זײַט — טענהן די קעגנער — איז ישׂראל אַליין אַ פּראָדוקט פֿון דער מערבֿדיקער קאָלאָניזאַציע אויף דעם נאָענטן מיזרח.
דער ייִדישער פֿאַל איז ניט די איינציקע קלאָץ־קשיא אין דער פּאָסט־קאָלאָניאַלער טעאָריע. ווי עס דערווײַזט אין זײַן נײַעם בוך פּראָפֿעסאָר אלכּסנדר עטקינד פֿונעם קעמברידזשער אוניווערסיטעט, לאָזט זיך דער פּאָסט־קאָלאָניאַלער צוגאַנג ניט גרינג צופּאַסן צו דער מיזרח־אייראָפּעיִשער געשיכטע בכלל און צו דער רוסישער אימפּעריע בפֿרט. עטקינד לייגט פֿאָר אַ נײַעם באַגריף, וואָס ער רופֿט "אינעווייניקע קאָלאָניזאַציע". דאָס הייסט, אַ קאָלאָניזאַציע פֿונעם אייגענעם לאַנד און אייגענעם פֿאָלק, וואָס איז געווען די פּאָליטישע ליניע פֿון דער רעגירונג סײַ אין דער אַמאָליקער רוסישער אימפּעריע און סײַ אינעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד.

במשך פֿון די לעצטע דרײַ וואָכן, האָבן מיר באַהאַנדלט די קאָמפּליצירטע באַציִונגען צווישן דעם יחיד און די רבים; די היפּוכדיקע מענטשלעכע באַדערפֿענישן צו לעבן אין אַ קאָלעקטיוו און זײַן אַ פֿרײַער אינדיווידוּום; פֿאַרשיידענע מינים און מדרגות פֿון אומיושר און שקלאַפֿערײַ; די עגאָיִסטישע אילוזיע פֿון אומאָפּהענגיקייט און די אמתע פֿרײַהייט. אין דער הײַנטיקער סדרה ווערן ווײַטער באַהאַנדלט אַ צאָל ענינים, וועלכע האָבן צו טאָן מיט די דערמאָנטע סאָציאַל־פּסיכאָלאָגישע און פֿילאָסאָפֿישע פֿראַגעס.
בײַם סוף פֿון דער פֿאָריקער פּרשה ווערט דערציילט, ווי פּרעה, וועלכער האָט נישט געוואָלט, בײַם אָנהייב, לאָזן די ייִדן צו ברענגען קרבנות אינעם מידבר, האָט געמוזט אַליין פֿאַרטרײַבן דאָס ייִדישע פֿאָלק, כּדי אָפּצושטעלן די משונהדיקע מכּות, וועלכע האָבן חרובֿ געמאַכט זײַן לאַנד. די הײַנטיקע פּרשה הייסט "בשלח" — "און ווען ער האָט אַרויסגעשיקט".
מיט צוויי וואָכן צוריק האָבן מיר באַטראַכט דעם חלום פֿונעם שׂר־המשקים, אין וועלכן ער האָט דערזען, ווי ער באַדינט פּרעהן. יוסף־הצדיק האָט פּותר געווען דעם חלום און פֿאָרויסגעזאָגט דעם מיצרי, מיט וועלכן ער איז געזעסן צוזאַמען אין תּפֿיסה, אַז ער וועט באַלד באַפֿרײַט ווערן און וועט ווידער דינען ווי אַ ווײַן־שעפּער בײַ דעם מלך.
דער שׂר־המשקים האָט זיך אַוודאי געפֿילט באַפֿרײַט, ווען מע האָט אים אַרויסגעלאָזט פֿון תּפֿיסה און ווידער מכבד געווען מיט דער בכּבֿודיקער ראָלע אין פּרעהס הויף. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, איז אָבער אַזאַ מצבֿ געווען ווײַט פֿון פֿרײַהייט, ווײַל דער ווײַן־שעפּער האָט געמוזט באַדינען אַ מענטש, וועלכער האָט געהאַט אַ טאָטאַלן קאָנטראָל איבער אים און געקאָנט אים קעפּן אין יעדן מאָמענט פֿאַר אַזאַ קלייניקייט, ווי אַ פֿליג, וואָס איז צופֿעליק אַרײַנגעפֿאַלן אינעם בעכער מיט ווײַן.

יצחק גנוז, ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער באַערט מיט ליטעראַטור־פּרײַז

מיט אַ חודש צוריק, האָבן 14 העברעיִשע שרײַבער און דיכטער באַקומען דעם פּרעסטיזשפֿולן ליטעראַטור־פּרײַז א״נ פֿון פֿאַרשטאָרבענעם פּרעמיער־מיניסטער לוי אשכּול. צווישן זיי האָט זיך געפֿונען אונדזער גוט־באַקאַנטער ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער יצחק גנוז.
דעם דאָזיקן פּרײַז, פֿאַרן יאָר תשע״ב, האָט פּרעזענטירט מטעם דעם איצטיקן פּרעמיער־מיניסטער ביבי נתניהו, די מיניסטאָרין פֿאַר קולטור און ספּאָרט לימור ליבֿנת, וועלכע האָט אויסגעדריקט איר טיפֿע אָנערקענונג צו די לאַורעאַטן, פֿאַר זייער בײַטראָג צו דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור.
צוו״אַנד האָט זי דערמאָנט, אַז דער דאָזיקער פּרײַז איז עטאַבלירט געוואָרן מיט 42 יאָר צוריק, דורך דעם פּרעמיער לוי אשכּול ז״ל, כּדי צו סטימולירן און דערמוטיקן די שרײַבער און דיכטער אין דאַן נאָך דער יונגער מדינה אָנצוגיין מיט זייער וויכטיקער שעפֿערישקייט און באַרײַכערן די העברעיִשע ליטעראַטור און קולטור אין לאַנד. דערבײַ האָט זי אונטערגעשטראָכן דעם פֿאַקט, אַז אַ דאַנק זייערע ליטעראַרישע דערגרייכונגען, האָט די העברעיִשע ליטעראַטור אין ישׂראל דערגרייכט דעם הײַנטצײַטיקן הויכן ניוואָ.
די זשורי פֿון דעם פּרײַז האָט אײַנגעשלאָסן הײַיאָר אין דער ריי פֿון די 14 לאַורעאַטן אויך דעם העברעיִש־ייִדישן שרײַבער און דיכטער יצחק גנוז.
אין די מאָטיוון פֿון דער זשורי פֿון דעם פּרײַז ווערט צוו״אַנד געזאָגט, אַז די שאַפֿונגען פֿון יצחק גנוז שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ מצבֿה אויף אַ תּקופֿה פֿון דעם ייִדנטום אין גלות, אויף דעם אומקום פֿון זײַן משפּחה, ייִדיש־לעבן אין מיזרח־אייראָפּע.
מיט צוויי יאָר צוריק, האָב איך פּערזענלעך געהאַט דעם כּבֿוד, צוזאַמען מיט יצחק גנוז צו באַקומען דעם רובינליכט־פּרײַז אין לייוויק־הויז אין תּל־אָבֿיבֿ.

אויב איר האָט נאָך נישט אויספּלאַנירט דעם קומענדיקן זומער, איז נישט צו שפּעט זיך צו פֿאַרשרײַבן אין איינער פֿון די ווײַטערדיקע ייִדישע שפּראַך־פּראָגראַמען. די פּראָגראַמען זענען נישט נאָר געצילט אויפֿן אָנהייבער־סטודענט, נאָר אויך פֿאַר די וואָס קענען שוין ייִדיש, אָבער ווילן ווײַטער שטודירן אויף אַ העכערער מדרגה. אין די ווײַטהאַלטער־קלאַסן רעדט מען געוויינטלעך בלויז ייִדיש. מע דאַרף זיך נישט איבערשרעקן בײַם ערשטן בליק פֿאַרן טײַערן שׂכר־לימוד — שטעלט אויס אַן אַפּליקאַציע אויף אַ סובסידיע, און ס‘איז דאָ אַ גוטע מעגלעכקייט, אַז איר וועט באַקומען אַ געוויסע פֿינאַנציעלע הילף. כּמעט אין אַלע פּראָגראַמען פֿאַרדינט מען קרעדיט פֿאַר קאָלעדזש־קורסן.
אין אונדזער הײַנטיקער ייִדיש־וועלט, וווּ די מעגלעכקייטן זיך אויסצולעבן אין אַ ייִדיש־רעדנדיקער סבֿיבֿה ווערט אַלץ שווערער, זענען די זומער־קורסן געוואָרן אַ מין אָאַזיס פֿון ייִדיש. אויב מע וויל נאָר, קען מען רעדן ייִדיש וואָכן לאַנג מיט די לערערס און אַנדערע סטודענטן, און נאָר אַזוי קען מען באמת זיך פֿאַרבעסערן אין דער שפּראַך. כאָטש אַ וואַקסנדיקער טייל סטודענטן וויל, דער עיקר, זיך אויסלערנען נאָר צו לייענען ייִדיש, כּדי צו פֿאָרשן אַ טעמע אין אוניווערסיטעט, געפֿינט מען אַ ייִדישיסטישן גײַסט צווישן די אָנטיילנעמער, וווּ ייִדיש לעבט בײַ זיי 24 שעה אין מעת־לעת. אין אַלע פּראָגראַמען האָט מען אַ סך אַנדערע אַקטיוויטעטן וואָס מיר האָבן נישט אויסגערעכנט: פֿילמען, נסיעות, לעקציעס אאַ״וו. מיר ווינטשן אַלע פּראָגראַמען הצלחה און פֿולע קלאַסן!