 |
| יצחק גנוז |
יצחק גנוז, ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער באַערט מיט ליטעראַטור־פּרײַז
מיט אַ חודש צוריק, האָבן 14 העברעיִשע שרײַבער און דיכטער באַקומען דעם פּרעסטיזשפֿולן ליטעראַטור־פּרײַז א״נ פֿון פֿאַרשטאָרבענעם פּרעמיער־מיניסטער לוי אשכּול. צווישן זיי האָט זיך געפֿונען אונדזער גוט־באַקאַנטער ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער יצחק גנוז.
דעם דאָזיקן פּרײַז, פֿאַרן יאָר תשע״ב, האָט פּרעזענטירט מטעם דעם איצטיקן פּרעמיער־מיניסטער ביבי נתניהו, די מיניסטאָרין פֿאַר קולטור און ספּאָרט לימור ליבֿנת, וועלכע האָט אויסגעדריקט איר טיפֿע אָנערקענונג צו די לאַורעאַטן, פֿאַר זייער בײַטראָג צו דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור.
צוו״אַנד האָט זי דערמאָנט, אַז דער דאָזיקער פּרײַז איז עטאַבלירט געוואָרן מיט 42 יאָר צוריק, דורך דעם פּרעמיער לוי אשכּול ז״ל, כּדי צו סטימולירן און דערמוטיקן די שרײַבער און דיכטער אין דאַן נאָך דער יונגער מדינה אָנצוגיין מיט זייער וויכטיקער שעפֿערישקייט און באַרײַכערן די העברעיִשע ליטעראַטור און קולטור אין לאַנד. דערבײַ האָט זי אונטערגעשטראָכן דעם פֿאַקט, אַז אַ דאַנק זייערע ליטעראַרישע דערגרייכונגען, האָט די העברעיִשע ליטעראַטור אין ישׂראל דערגרייכט דעם הײַנטצײַטיקן הויכן ניוואָ.
די זשורי פֿון דעם פּרײַז האָט אײַנגעשלאָסן הײַיאָר אין דער ריי פֿון די 14 לאַורעאַטן אויך דעם העברעיִש־ייִדישן שרײַבער און דיכטער יצחק גנוז.
אין די מאָטיוון פֿון דער זשורי פֿון דעם פּרײַז ווערט צוו״אַנד געזאָגט, אַז די שאַפֿונגען פֿון יצחק גנוז שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ מצבֿה אויף אַ תּקופֿה פֿון דעם ייִדנטום אין גלות, אויף דעם אומקום פֿון זײַן משפּחה, ייִדיש־לעבן אין מיזרח־אייראָפּע.
מיט צוויי יאָר צוריק, האָב איך פּערזענלעך געהאַט דעם כּבֿוד, צוזאַמען מיט יצחק גנוז צו באַקומען דעם רובינליכט־פּרײַז אין לייוויק־הויז אין תּל־אָבֿיבֿ.
אין די מאָטיוון פֿון דעם פּרײַז ווערט צוו״אַנד געזאָגט: "זײַענדיק אײַנגעוואָרצלט אין דער ייִדישער טראַדיציע, האָט יצחק גנוז געפֿונען אַן אייגנאַרטיקן גלײַכגעוויכט צווישן דער מיזרח־אייראָפּעיִשער ירושע און דער ארץ־ישׂראלדיקער קולטור".
יצחק גנוז איז יאָרן־לאַנג דער דירעקטאָר פֿון דער וויכטיקער אויסגאַבע "ידע־עם", וואָס איז געווידמעט ייִדיש־פֿאָלקלאָר און ייִדיש־לשון. ער האָט דאָרטן פֿאַרעפֿנטלעכט פֿאָרשאַרבעטן אויף דעם געביט. חוץ דעם פּובליקירט ער זייער אָפֿט זײַנע אָפּהאַנדלונגען און עסייען אין פֿאַרשיידענע ליטעראַרישע פּובליקאַציעס אין לאַנד.
ער איז דער מחבר פֿון צוויי ראָמאַנען אין עבֿרית "במעגלי־הדובֿה הגדולה" (אין קרײַז פֿונעם גרויסן בער) און "כּיסופֿים וסער" (בענקעניש און שטורעם). צוויי ביכער פּאָעזיע "מעבֿר לגשרון העץ" (איבער דעם הילצערנעם בריקל) און "נוכח האָרץ ומלואו" (דאָס לאַנד און זײַן אומגעגנט). אין די ביידע פּאָעזיע־ביכער שליסט גנוז אײַן לידער איבערגעזעצט פֿון עבֿרית אין ייִדיש, און פֿאַרקערט — פֿון ייִדיש אין עבֿרית.
* * *
יצחק גנוז מיט זײַן רײַכער פֿאַרגאַנגענהייט און שעפֿערישקייט איז נאָך אַלץ פֿאַרבליבן אונדזערער אַ פֿאָלקס־מענטש. ער איז געבוירן אין דער שטאָט לידע, ניט ווײַט פֿון ווילנע, איצט אין ווײַסרוסלאַנד.
אין אַ שמועס מיט אים האָט ער מיר דערציילט, אַז "די ליבשאַפֿט צו דער ייִדישער פֿאָלקס־יצירה האָב איך געשעפּט פֿון מײַנע עלטערן. אין דער יוגנט בין איך אינספּירירט געוואָרן דורך מײַנע ייִדיש־ און העברעיִש־לערער".
זײַן פֿאָטער איז געווען אַ העברעיִש־לערער אין "תּרבות"־שול אין לידע. די סאָוועטן האָבן אים פֿאַרשיקט קיין סיביר און ער איז פֿון דאָרטן ניט צוריקגעקומען, נאָך דעם קריג.
דער יונגער יצחק, צוזאַמען מיט זײַן מוטער יהודית, זײַן שוועסטער חיה און ברודער ישׂראל, זענען געווען אויף דער שיף "עקזאָדוס", מיט די 4,500 אומלעגאַלע מעפּילים.
אין פּוילן, אין דער שטאָט שטעטין, האָט יצחק גנוז צוגעגרייט אַ גרויסע גרופּע קיבוץ־יוגנטלעכע צו דער רײַזע אויף דער דאָזיקער "עקזאָדוס"־שיף.
די געשעענישן וואָס האָבן דערפֿירט צו דער דאָזיקער ריזיקאַלישער רײַזע פֿון אָנהייב ביזן סוף, דער קאַמף מיט די ענגלענדער און די דעפּאָרטאַציע פֿון די פּאַסאַזשירן צוריק קיין דײַטשלאַנד, איז שפּעטער געקומען צום אויסדרוק אין די ליטעראַרישע שאַפֿונגען פֿון יצחק גנוז.
אין 1948 קומט ער דאָך קיין ישׂראל. ער מאָביליזירט זיך אין גח״ל — די אויסלענדישע מיליטערישע איינהייט, וואָס האָט געקעמפֿט אין צה״ל פֿאַר דעם אויפֿקום פֿון דער ייִדישער מדינה.
ער שטודירט אויפֿן העברעיִשן אוניווערסיטעט אין ירושלים ייִדישע און העברעיִשע ליטעראַטור בײַ פּראָפֿ׳ דבֿ סדן און פּראָפֿ׳ צבֿי נוי. אויך אין דעם בר־אילן־אוניווערסיטעט, איז ער געווען אַ געוויסע צײַט אַ לעקטאָר פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר אויף דער דאָרטיקער ייִדיש־קאַטעדרע.
מזל־טובֿ צו דיר ליבער יצחק!
אומרוען אין מאה־שערים צוליב ניט קיין כּשרע מעשׂים
אויב מיר האָבן געמיינט, אַז די אומרוען און צוזאַמענשטויסן וואָס גייען אָן יאָרן־לאַנג אין מאה־שערים־קוואַרטאַל אין ירושלים צווישן די חרדים און דער ישׂראל־פּאָליציי זענען לשם־שמים, פֿאַר אָפּהיטן שבת, כּשרות, צניעות אד״גל, האָבן מיר ביז איצט געלעבט אין אַ טעות...
אין מאה־שערים, אין אירע ענגע געסלעך פֿון דעם חרדישן געטאָ, אין די קלײַזלעך, חדרים און אַפֿילו מיקוואָות גייען אָן טאָג און נאַכט אַ ריי געשעענישן פֿון אַ כאַראַקטער וואָס פּאַסט מער פֿאַר דער אויסערלעכער וועלט, וואָס איז ווײַט פֿון פֿרומקייט, שמירת־מיצוות, ערלעכקייט און צדק.
עס האָט צו טאָן מיט חרדישע צדקה־חבֿרות, וואָס באַגייען שווינדלערײַען פֿון מיליאָנען שקלים; געלטער וואָס ווערן געזאַמלט אין נאָמען פֿון צדקה — הילף פֿאַר אַלמנות און יתומים, פֿיקטיווע ישיבֿות און כּוללים, פֿאַר אָרעמע, קראַנקע, נויט־באַדערפֿטיקע תּושבֿים אין מאה־שערים און אַנדערע פֿרומע קוואַרטאַלן.
די דאָזיקע געלט־שווינדלערײַען מיט די צדקה־געלטער ווערן באַגאַנגען פֿון ייִדן מיט באָרד און פּאות, פֿון חרדישע עסקנים און ישיבֿה־לײַט. די דאָזיקע האַנדלונגען און טאַטן זענען ניט נאָר קעגן די געזעצן פֿון דער מדינה אין וועלכער זיי לעבן, נאָר אויך קעגן די געזעצן פֿון תּורת־משה, פֿון דער הלכה, פֿון ייִדישן מוסר און ערלעכקייט.
מיט עטלעכע וואָכן צוריק זענען פֿאָרגעקומען אין ירושלים און אויך אין בית־שמש, אומרוען און צוזאַמענשטויסן מיט דער פּאָליציי, ווען זיי זענען געקומען אַרעסטירן אַ צאָל באַקאַנטע, חשובֿע חרדים פֿון דער עדה, וועלכע האָבן געשווינדלט מיט מיליאָנען שקלים פֿון די ייִדישע קהילות אין דער גאָרער וועלט.
די פּאָליציי האָט אַרעסטירט 9 פֿון די חרדים, צווישן זיי 2 פֿון זייערע מנהיגים: שמואל לובעצקי, דעם הויפּט פֿון דער עקסטרעמער סעקטע "נטורי־קרתּא" און עמרם שפּיראָ, דעם געהילף פֿון הרבֿ יצחק־טובֿיה ווײַס, דעם גײַסטיקן מנהיג פֿון די חרדים און דעם הויפּט פֿון זייער בית־דין.
 |
| אומרוען אין מאה־שערים (ירושלים) |
| Credit: Getty Images |
דער אַרעסט פֿון עמרם שפּיראָ האָט באַזונדערס אויפֿגערודערט די גאַנצע חרדישע עדה, ווײַל ער איז די "רעכטע האַנט" פֿון זייער מנהיג הרבֿ ווײַס.
צענדליקער פֿון זיי האָבן זיך פֿאַרזאַמלט אין "מיגרש־הרוסים" אין ירושלים, וווּ עס געפֿינט זיך די תּפֿיסה. זיי האָבן פּראָטעסטירט קעגן דעם אַרעסט און מיט הויכע קולות געשריִען מען זאָל באַפֿרײַען זייערע צוויי מנהיגים. זיי האָבן אַפֿילו מיטגעבראַכט מיט זיך טלית און תּפֿילין, טאָמער מען וועט זיי אויך אַרעסטירן...
אין בית־שמש, ניט ווײַט פֿון ירושלים, איז פֿאָרגעקומען אַ ווילדע דעמאָנסטראַציע פֿון איבער 200 חרדים וועלכע האָבן געקעמפֿט מיט דער פּאָליציי. זיי האָבן באַגאָסן דעם הויפּטוועג מיט אייל און אָפּגעהאַלטן דעם פֿאַרקער אין שטאָט.
נאָענט פֿון מאה־שערים, אויף "שבֿטי־ישׂראל"־גאַס, האָבן דעמאָנסטראַנטן אָנגעצונדן מיסטקאַסטנס און באַוואָרפֿן די אויטאָבוסן און די דורכפֿאָרנדיקע פּריוואַטע אויטאָס, מיט שטיינער.
כּדאַי צו דערציילן די לייענער, אַז שמואל לובעצקי איז דער איידעם פֿון דעם פֿאַרשטאָרבענעם מנהיג פֿון די "נטורי־קרתּא"־סעקטע, וועלכער איז געווען באַקאַנט ווי דער "מיניסטער פֿאַר ייִדישע ענינים" פֿון די חרדים, און נאָענטער פֿרײַנד פֿון יאַסער אַראַפֿאַט.
יאָרן־לאַנג שטייט שמואל לובעצקי בראָש פֿון דעם "וועד האַרצי להצלת משפּחות במצוקה" — לאַנד־קאָמיטעט צו ראַטעווען נויט־באַדערפֿטיקע משפּחות". ער איז אויך דער וואָס שטיצט די מיליטאַנטישע גרופּע "סיקריקים" וואָס אָרגאַניזירט אָפֿט די ווילדע דעמאָנסטראַציעס קעגן דער "ציוניסטישער מדינה" און אירע זיכערהייט־כּוחות.
פֿון צײַט צו צײַט הערן מיר וועגן די אַרעסטן אויף דעם בן־גוריון־לופֿטפֿעלד פֿון ישיבֿה־בחורים און חרדים, וועלכע קומען פֿון אַמעריקע מיט אָנגעלאָדענע וואַליזעס מיט דאָלאַרן, וואָס שטאַמען פֿון די בעלי־צדקה פֿון באָראָ־פּאַרק, וויליאַמסבורג און אַנדערע געגנטן פֿון ניו־יאָרק.
די דאָזיקע בעלי־צדקה האָבן זיכער געגעבן זייערע נדבֿות מיט דעם געדאַנק, אַז זיי העלפֿן מיט דעם אַלמנות, יתומים, קראַנקע, אָרעמע נויט־באַדערפֿטיקע, ישיבֿות און כּוללים אין ירושלים, און אַנדערע פֿרומע אינסטיטוציעס.
זיי האָבן זיכער ניט געוווּסט, אַז זייער צדקה פֿאַלט אַרײַן אין די פּריוואַטע קעשענעס פֿון שווינדלער, אָפּנאַרער און פֿון ניט קיין ערלעכע, פֿרומע מענטשן, וועלכע וווינען אין עיר־הקודש, אין דער הייליקער שטאָט ירושלים...