 |
| אין מירון, ישׂראל, טאַנצט מען ל״ג־בעומר בײַם קבֿר פֿון רבי שמעון בר־יוחאי |
| Credit: Getty Images |
דעם בולטן מיליטאַריסטישן מינהג האָט מען אויסגעטײַטשט מיט אַ מער "ייִדישלעכן" טעם — אַזוי ווי קיין רעגנבויגן האָט זיך נישט באַוויזן בעתן לעבן פֿון רב שמעון בר־יוחאי, אַ תּנא פֿון דער מישנה, דינט דער בויגן פֿונעם פֿײַל־און־בויגן ווי אַ דערמאָנונג נאָך זײַן טויט. ווי עס ווערט געזאָגט אינעם קבלה־ספֿר, דער "זוהר", וואָס, לויט דער טראַדיציע, האָט בר־יוחאי מחבר געווען, וועט אַ רעגנבויגן מיט כּלערליי קאָלירן זיך באַווײַזן איידער דער משיח וועט קומען. האָט דער בויגן, במילא, אויך אַ טײַטש ווי אַ טייל פֿון אונדזער ייִדישער אמונה אין משיחן.
ל״ג־בעומר אינעם דאָרף מירון, נישט ווײַט פֿון צפֿת, פּראַוועט מען דעם יום־טובֿ מיט גרויס פּאַראַד; אַ מינהג, וואָס ציט זיך עטלעכע הונדערט יאָר צוריק און נעמט זיך פֿון דעם, וואָס רבֿ שמעון בר־יוחאיס קבֿר געפֿינט זיך דאָרטן. די געלערנטע האַלטן, אַז דעם "זוהר" האָט מען ערשט אָנגעשריבן מיט אַ טויזנט יאָר שפּעטער. אין שפּאַניע, אינעם 13טן יאָרהונדערט, האָט זיך צום ערשטן מאָל באַוויזן דאָס ווערק, אַרויסגעגעבן פֿון משה דעלעאָן, אָבער דעלעאָן האָט דאָרטן געשריבן, אַז בר־יוחאי האָט עס געשאַפֿן — יוחאי האָט געקליבן די אַנטפּלעקונגען וואָס משה רבינו האָט באַקומען פֿונעם אייבערשטן און זיי געדרוקט אינעם "זוהר". גרשון שלום האָט געהאַלטן, אַז דעלעאָן האָט נישט נאָר אַרויסגעגעבן דעם "זוהר", נאָר אים אויך אָנגעשריבן. ל״ג־בעומר הייסט אויך "חילולא דרבֿ שמעון בן־יוחאי" און חילולא מיינט חתונה, מיטן מיין, אַז דער טויט פֿונעם גרויסן רבֿ האָט געבראַכט אַ שלומדיקע האַרמאָניע אין דער וועלט, וואָס מע קען געפֿינען אין זײַן "זוהר". נישט אַלע רבנים זענען געווען צופֿרידן מיט דעם, וואָס מע הייבט אַרויס דעם "זוהר" און זײַן מחבר אינעם טאָג פֿון ל״ג־בעומר. אָבער די פּאָפּולערע טראַדיציעס זענען געבליבן, אַזוי ווי צו שפּילן מוזיק בײַ זײַן קבֿר און אָפּשערן צום ערשטן מאָל די האָר פֿונעם קינד (בשעת ספֿירה ציילן טאָר מען נישט שערן די האָר.)
די ספֿרדישע ייִדן רופֿן דעם טאָג "ל״ג־לעומר", נישט "בעומר" און האָבן אַנדערע מינהגים ווי די אַשכּנזים. למשל, אין אַשכּנזישע פֿרומע קרײַזן טאָר מען נישט חתונה האָבן בשעת מע ציילט ספֿירה, אַ חוץ ל״ג־בעומר. אָבער בײַ די ספֿרדישע ייִדן מעג מען יאָ האָבן חתונה אין אַלע טעג פֿון ניסן נאָך פּסח; די סירישע ייִדן מעגן חתונה האָבן פֿון ל״ג־בעומר אָן ביז שבֿועות. ווען מע הייבט אָן צו ציילן עומר בײַ די ייִדן פֿון מאַראָקאָ באַקומט יעדער ייִד אין בית־הכּנסת אַ ביסל זאַלץ אין קעשענע, אַ דערמאָנונג צו ציילן ספֿירה, אָבער דאָס זאַלץ איז אויך אַ סגולה קעגן שלעכטס.
פֿון אַ פֿאָלקלאָריסטישן קוקווינקל קען מען באַטראַכטן אַ סך מינהגים מיט זאַלץ ווי אַ מיטל אַוועקצוטרײַבן בייזע רוחות — למשל, דאָס אײַנטונקען די חלה אין זאַלץ פֿרײַטיק־צו־נאַכטס. בײַ די מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדן האָט מען געוואָרפֿן זאַלץ אין די ווינקלען פֿון שטוב פּטור צו ווערן פֿון די נישט־גוטע, און מע האָט געשיט אַ ביסל זאַלץ אין די אַרבע־כּנפֿות פֿונעם קינד. ווען אַ ציגײַנער איז אַרויס פֿון שטוב האָט מען געוואָרפֿן זאַלץ, דאָס מזל זאָל נישט געשטערט ווערן.
אין אַנדערע מינהגים האָט דאָס זאַלץ אַן אַנדער אויסטײַטש. ס׳איז געווען אַ מינהג, אַז אויב מע וואַרפֿט זאַלץ אין אַ ווינקל, וווּ מע וועט עס נישט אַוועקקערן, וועט מען ווערן אָרעם. אין ענגלאַנד און האָלאַנד (ספֿרדישע ייִדן) האָט מען געגלייבט, אַז אויב מע שיט זאַלץ אויס, וועט דאָס ברענגען אַ שלעכט מזל. אין שודטס בוך פֿון "ייִדישע מערקווירדיקייטן" [מאָדנע זאַכן] פֿונעם אָנהייב 18טן יאָרהונדערט, שרײַבט ער, אַז אַ ייִדישע פֿרוי פֿון דײַטשלאַנד האָט אים געעצהט אויפֿצוהענגען זאַלץ מיט ברויט אויף די העלדזער פֿון זײַנע קינדער, אַוועקצוטרײַבן דעם עין־הרע.
דער פּראָפֿעסאָר פֿון רעליגיע, טעאָדאָר גאַסטער, דער זון פֿונעם חשובֿן פֿאָלקלאָריסט הרבֿ משה גאַסטער, האָט ליב צו פֿאַרגלײַכן ייִדישע מינהגים מיט נישט־ייִדישע; צי ער טרײַבט איבער די פֿאַרגלײַכונגען מיט אַנדערע קולטורן איז אַ קשיא, אָבער אינטערעסאַנט, פֿון דעסטוועגן, זענען זײַנע שטודיעס. די טעג פֿון עומר פֿאַרגלײַכט ער אָן אַ "להבֿדיל", צו דעם קריסטלעכן "לענט" — די זעקס וואָכן פֿאַר פּאַסכע, ווען די קריסטן פֿאַסטן אָדער זענען מוותּר אַנדערע פֿאַרגעניגנס.
לויט גאַסטערן דאַרף מען באַטראַכטן ל״ג־בעומר ווי אַ פֿרילינגדיקן מײַ־פֿעסטיוואַל. ער שרײַבט, אַז דאָס שיסן פֿײַל־און־בויגנס איז געווען פֿאַרשפּרייט אין אייראָפּע דעם 1טן מײַ, ווײַל די נאַכט פֿריִער איז געווען "וואַלפּורגיס־נאַכט" — "דער שבת פֿון די מכשפֿות". די פֿײַלן האָבן אַוועקגעטריבן די בייזע רוחות. ל״ג־בעומר פֿלעגן די ייִדישע קינדער אויך גיין אויפֿן בית־עולם, נישט נאָר אין וואַלד, און גאַסטער באַטאָנט, אַז דאָס טאַנצן און פֿרייען זיך אויפֿן בית־עולם איז אויך פֿאָרגעקומען דעם ערשטן מײַ צווישן די פּויערים.
אין דער נײַער זאַמלונג פֿון ייִדישע מעשׂיות פֿון אַראַבישע לענדער, רעדאַקטירט פֿון דן בן־עמוס, געפֿינט זיך אַ מעשׂה, דערציילט פֿון יוסף זיוו, וועגן די ייִדן פֿונעם טוניזישן אינדזל דזשערבאַ און די ניסים פֿון ל״ג־בעומר. בײַ זיי איז געווען אַ מינהג אָנצוצינדן אַ גרויסע מנורה און זי טראָגן מיט גרויס שׂימחה פֿון דער ייִדישער געגנט צו דער גרויסער סינאַגאָגע "אַל־גאַריבאַ". די נאַכט האָט מען אָנגערופֿן "די נאַכט פֿון דער מנורה", און מע האָט געזונגען, געשפּילט און רעציטירט פּאָעמעס מיט גרויס פֿרייד, גייענדיק אין גאַס.
איין יאָר האָט אַ גרופּע שׂונאי־ישׂראל באַשלאָסן, אַז מע טאָר נישט דערלאָזן, אַז די ייִדן זאָלן אַזוי זיך משׂמח זײַן. די באַנדע האָט געקליבן געווער — מעסער, העק, שטעקנס — און בדעה געהאַט צו באַפֿאַלן די פֿריילעכע ייִדן און זיי צעטרײַבן. אַלע אין דער גרופּע האָבן מסכּים געווען. אָבער אין דער נאַכט פֿונעם יום־טובֿ האָט מיט אַ מאָל אַ שטראַל ליכט אַ שײַן געטאָן פֿון דער מנורה און זיי פֿאַרבלענדט די אויגן. "דער גאָט פֿון די ייִדן איז געקומען אונדז אומברענגען, ,אַנטלויפֿט!" — האָט דער פֿירער אויסגעשריגן, אָבער בלינדערהייט האָבן זיי נישט געזען וווּ צו לויפֿן. ווען זיי האָבן סוף־כּל־סוף ווידער אָנגעהויבן זען, האָבן זיי זיך געפֿונען אין מיטן פֿון די טאַנצנדיקע, זינגענדיקע ייִדן. קיין ברירה האָבן זיי נישט געהאַט און געמוזט מיטטאַנצן און מיטזינגען ביז דער סינאַגאָגע. "און אין יעדן דור דערציילט מען וועגן דעם נס פֿון דעם ליכט, און וועגן דעם נס פֿון דער מנורה אין דער נאַכט פֿון ל״ג־בעומר. זאָלן אַלע אינטריגעס פֿון אונדזערע שׂונאים אָפּגעשאַפֿן ווערן, און גאָט זאָל אונדז ראַטעווען פֿון אַלע פֿײַנט".