אין דער פֿאָריקער פּרשה האָבן מיר געשמועסט וועגן דעם חילוק צווישן די מלאכים און מענטשן. אַ מלאך ווערט אָנגערופֿן אין די ספֿרי־חסידות ווי אַ "שטייענדיקער", און אַ מענטש — ווי אַ "גייער". לויט דער באַקאַנטער פֿילאָסאָפֿישער אינטערפּרעטאַציע פֿונעם רמב״ם, זענען די מלאכים "שׂכלים נבֿדלים" — ריין־אינטעלעקטועלע כּוחות, אָפּגעטיילט פֿון דער גשמיותדיקער וועלט. אַ מענטש קאָן אָבער דערזען אַ ריין־שׂכלדיקן ענין — אין אַ חלום, וויזיע אָדער נבֿואה — ווי אַ כּמו־מענטשלעכע געשטאַלט. מיט די אַנדערע ווערטער, קאָן מען זאָגן, אַז אַ מלאך איז אַן אַבסטראַקטער געדאַנק, וואָס באַקומט אַ קאָנקרעטע, לעבעדיקע פֿאָרעם.
מיט אַ וואָך צוריק, האָבן מיר געלייענט די פּרשה "נצבֿים" — וואָס איר נאָמען מיינט "איר שטייט" — וווּ משה רבינו האָט צונויפֿגערופֿן אַלע ייִדן און דערקלערט זיי, אַז זיי שטייען, אין זייער אַחדות און גלײַכקייט, צוזאַמען פֿאַרן אייבערשטן. דער עצם־געדאַנק פֿונעם מענטשלעכן אַחדות און ברידערשאַפֿט, ווען ער ווערט פֿאַרווירקלעכט אין אַ קאָנקרעטער סיטואַציע, איז אַ מין "מלאך" — אַ גײַסטיקער כּוח, וועלכער קאָן אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט אין די מענטשלעכע נשמות, אָבער בלײַבט אויף דער "שטייענדיקער" מדרגה. כּדי אַרײַנצוברענגען די לעבעדיקע מענטשלעכקייט אין יעדער אידעע, אַפֿילו דער העכסטער און דער בעסטער, מוז מען געדענקען, אַז אינעם צענטער פֿון יעדן היסטאָרישן, סאָציאַלן אָדער גײַסטיקן פּראָצעס בלײַבט דער אוניקאַלער יחיד — דער מענטש, וואָס גייט כּסדר אין זײַנע זוכענישן פֿון איין מדרגה צו אַן אַנדערער.
אין פֿאַרגלײַך מיט דער פֿאָריקער סדרה, האָט די הײַנטיקע פּרשה "וילך" אַן אינגאַנצן פֿאַרקערטן נאָמען, וואָס מיינט "און ער איז געגאַנגען". משה איז געגאַנגען צום ייִדישן פֿאָלק, און געזאָגט, אַז ער איז שוין הונדערט און צוואָנציק יאָר אַלט, און קען מער נישט לערנען מיט זיי די תּורה. זײַן לעבן איז געקומען צו דעם סוף, דערפֿאַר האָט דער אייבערשטער אים געהייסן איבערצוגעבן זײַן פֿירערשאַפֿט צו זײַן תּלמיד, יהושע בן-נון. ווײַטער אין דער פּרשה ווערט דערציילט, ווי משה האָט דערמאָנט די ייִדן וועגן פֿאַרשיידענע מיצוות — לויט דער ייִדישער מסורה, איז משה ניפֿטר געוואָרן דעם זעלבן טאָג.
אויב דאָס מענטשלעכע לעבן איז אַ שטענדיקער גאַנג, און די מלאכים ווערן באַטראַכט ווי סטאַטישע, באַקומט זיך אַ פּאַראַדאָקס. ווען אַלע ייִדן האָבן זיך פֿאַרזאַמלט, און משה האָט זיי דערקלערט די דערהויבענע מעלה פֿונעם מענטשלעכן אַחדות, ווערן זיי אָנגערופֿן "נצבֿים" — שטייענדיקע. ווען משה רבינו האָט געהאַלטן בײַם שטאַרבן, בײַם פֿאַרלאָזן זײַן גוף און אַרויפֿקומען אויף יענער וועלט, אַזוי ווי אַ מלאך, זאָגט די תּורה, אַז ער איז געגאַנגען צום ייִדישן פֿאָלק. מיט די אַנדערע ווערטער, ווערט דאָס דערהויבענע לעבן פֿון אַחדות און עבֿודת־השם אַסאָציִיִרט מיט דער מדרגה פֿון "שטייענדיקע" מלאכים, און דער טויט — מיט דער מענטשלעכער עקזיסטענץ אין אַ שטענדיקער באַוועגונג.
רבי נחמן בראַצלעווער האָט אַמאָל געגעבן אַן עצה, וואָס קלינגט, אויפֿן ערשטן בליק, אַ ביסל מרה־שחורהדיק. כּדי אָפּצושאַצן דאָס לעבן, קאָן מען זיך פֿאָרשטעלן, אַז ס׳איז אַ שטענדיקער גאַנג צום טויט. אַזוי ווי אַן אַרעסטאַנט, וואָס די פּאָליציי פֿירט אים אין אַ קאַרעטע פֿון זײַן תּפֿיסה צו דער תּליה, פֿירט דאָס לעבן דעם מענטש כּסדר צו זײַן סוף, און לאָזט אים נישט זיך אָפּשטעלן אינמיטן דעם וועג.
אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, איז רבי נחמנס עצה נישט אַ מרה־שחורהדיקע, נאָר בלויז אַ רעאַליסטישע. אין זײַנע ספֿרים, באַטאָנט ער כּסדר, אַז דאָס מענטשלעכע לעבן, און די גאַנצע וועלט בכלל, איז אין אַ שטענדיקן בײַט. אין יעדן מאָמענט ווערן מיר באַשאַפֿן פֿון ס׳נײַ — מיט נײַע געדאַנקען און דערפֿאַרונגען. די חז״ל זאָגן, אַז דער שלאָף איז אַ קליין שטיקל פֿונעם טויט. אַחוץ דעם, וואָס אַ שלאָפֿנדיקער מענטש באַוועגט זיך נישט און פֿאַרגעסט אויף אַ ווײַל פֿון זײַן מציאות אין עולם־הזה, קאָן מען אויך אָפּטײַטשן דעם דאָזיקן מאמר־חז״ל אויף אַן אַנדער אופֿן. יעדן טאָג, ווען מיר וועקן זיך אויף, ווערן מיר נײַע מענטשן. מע קאָן זאָגן, אַז דער נעכטיקער "איך" איז "געשטאָרבן" און בטל געוואָרן, און דער נײַער, דער הײַנטיקער — איז אַן ענלעכער, אָבער אַן אַנדער מענטש.
יעדער טאָג פֿון אונדזער לעבן איז אַ גילגול פֿון די פֿאַרגאַנגענע טעג. כּדי צו ווערן אַ בעסערער מענטש, עפּעס צו דערגרייכן, מוז מען אָפּוואַרפֿן דאָס אַלטע לעבן און אָננעמען דאָס נײַע. די עצם־אייביקייט פֿון אַ מלאך, פֿון אַן אייביקער אידעע, האָט אַ חסרון — ווײַל אַן אייביקע זאַך קאָן זיך נישט בײַטן און אַנטוויקלען. פּאַראַדאָקסיש, איז דאָס מענטשלעכע לעבן, מיט אַלע חסרונות, סכּנות, ספֿקות און דעם אומאויסמײַדלעכן טויט בײַם סוף, האָט אָבער די מעלה, וואָס אַן אייביקער אידעאַלער מלאך איז נישט מסוגל צו דערגרייכן.
דער קומענדיקער יום־טובֿ, יום־כּיפּור, איז דער טאָג פֿון פֿאַסטן, דאַוונען און תּשובֿה טאָן, ווען אַ ייִד קאָן דערגרייכן, אָדער, צום ווייניקסטן, אַ ביסל זיך פֿאָרשטעלן, די מדרגה פֿון אַ מלאך. אַ סך יום־כּיפּורדיקע תּפֿילות האָבן צו טאָן מיט דער דיאַלעקטיק פֿון לעבן און טויט, פֿון פֿאַרבײַיִקייט און אייביקייט.
מיט עטלעכע וואָכן צוריק, אין דער פּרשה "ואתחנן", האָבן מיר געשמועסט וועגן דעם אינערלעכן אינהאַלט פֿון משה רבינוס טויט. דער ראָפּשיצער רבי דערקלערט אין זײַן ספֿר "זרע קודש", אַז הגם משה רבינו איז באַערדיקט געוואָרן אינעם מידבר, און איז נישט אַרײַן קיין ארץ־ישׂראל אינעם פֿיזישן זין, איז ער געוואָרן, פֿון דער אינערלעכער פּערספּעקטיוו, די קאָלעקטיווע נשמה פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. אַדרבה, ער איז יאָ אַרײַנגעקומען קיין ארץ־ישׂראל, מיטגעגאַנגען צוזאַמען מיט די ייִדן אינעם גלות, און וועט ווידער אויסלייזן די גאַנצע מענטשהייט, ווי דער ג־טלעכער גאולה־גײַסט.
פֿון דער אויסערלעכער פּערספּעקטיוו, האָט משה געמוזט שטאַרבן בײַ דער שוועל פֿון ארץ־ישׂראל, כּדי מכפּר צו זײַן די עבֿירות פֿון ייִדן. פֿונעם העכערן קוקווינקל, האָט ער גובֿר געווען דערמיט דעם עצם־חילוק צווישן לעבן און טויט און צווישן דעם דינאַמישן מענטש און אַן אייביקן מלאך, צעשווענקנדיק די גרענעץ צווישן דעם מענטש און דעם רבונו־של־עולם.
דער בעל־שם־טובֿ האָט כּסדר באַטאָנט, אַז יעדע זאַך אין דער וועלט איז אַ מאַניפֿעסטאַציע פֿונעם אייבערשטן; דער באַשעפֿער איז דאָס עצם־וועזן, ווי עס ווערט דערקלערט אינעם ספֿר "גבֿורת־השם" פֿונעם מהר״ל. אין אונדזער וועזן שטעקט דער אייביקער פּרינציפּ פֿון בײַט און באַוועגונג. אַ מענטש שטרעבט כּסדר, פּאַראַדאָקסיש, צו פֿאַראייביקן זײַן לעבן דורכן שטענדיקן אָפּוואַרפֿן די פֿריִערדיקע פֿאָרעמס פֿון עקזיסטענץ, כּדי זיך צו פֿאַרוואַנדלען אין עפּעס בעסערס, ווײַל ער פּרוּווט משׂיג צו זײַן דעם ג־טלעכן שורש פֿונעם וועזן.
יום־כּיפּור איז דער טאָג פֿון עבֿודת־התּשובֿה. ווי עס ווערט דערקלערט אין די חסידישע ספֿרים, קאָן מען אָפּטײַטשן דעם ענין פֿון תּשובֿה ווי "תּשובֿ־ה׳" — זיך אומצוקערן צום אייבערשטן, און אומצוקערן דעם אות "ה״, וואָס סימבאָליזירט די הייליקע שכינה, צו איר ג־טלעכן שורש. ווען מיר שטרעבן צו פֿאַראייניקן די מענטשלעכע דינאַמישע נאַטור, די אוניקאַלקייט פֿונעם יחיד, מיט די אייביקע ג־טלעכע אידעאַלן פֿון אַחדות, יושר און ליבשאַפֿט, קאָנען מיר זיך אומקערן צו אונדזער ג־טלעכן שורש, אַנטפּלעקן אין זיך דעם קאָלעקטיוון גײַסט פֿון משה רבינו און ברענגען די גאולה, פּערזענלעכע און קאָלעקטיווע, אין דער וועלט.