שמעון וועבער

אין אויגוסט 1984 האָט שמעון וועבער, דער דעמאָלטיקער שעף-רעדאַקטאָר פֿון "פֿאָרווערטס" (ער איז געשטאַנען בראָש דער צײַטונג אין די יאָרן 1970—1987), געגעבן אַן אינטערוויו פֿאַר מילדרעד פֿינגער, וואָס האָט עס געטאָן ווי אַ טייל פֿון אַ גרויסן פּראָיעקט פֿון רעקאָרדירן שמועסן מיט אַמעריקאַנער ייִדישע אַקטיוויסטן. סײַ מיט דער רעקאָרדירונג, סײַ מיטן טראַנסקריפּט פֿון דעם דאָזיקן אינטערוויו קען מען זיך באַקענען אין דער ניו-יאָרקער עפֿנטלעכער ביבליאָטעק.

דער אינטערוויו, ווי אַלע אינטערוויוען פֿון יענעם פּראָיעקט, איז געפֿירט געוואָרן אויף ענגליש. איך האָב אויסגעקליבן און איבערגעזעצט אַן אויסצוג, וועלכער איז (לויט מײַן געשמאַק) איינער פֿון די אינטערעסאַנטסטע אין דעם לאַנגן שמועס. דער לייענער וועט פֿאַרשטיין אַליין, אַז ניט אַלץ אין וועבערס ווערטער מוז מען טאַקע אויפֿנעמען פֿאַר "ריין געלט". אַ רעדאַקטאָר בלײַבט אַ רעדאַקטאָר, און וועבער האָט, פֿאַרשטייט זיך, ניט געוואָלט דורכלאָזן די געלעגנהייט פֿאָרצושטעלן די צײַטונג ווי שיִער ניט די איינציקע אינסטיטוציע, וואָס האָט געבויט די ייִדישע קולטור. באַזונדערס האָט ער זיך געגרייסט מיט יצחק באַשעוויס-זינגערס נאָבעל-פּרעמיע. צוריק גערעדט, פֿאַר וואָס זאָל ער זיך ניט געווען גרייסן מיט דעם?

פֿראַגע: אַ סך יאָרן פֿון אײַער קאַריערע זײַנען פֿאַרבונדן מיטן "פֿאָרווערטס". ווי האַלט איר, וואָס זײַנען געווען די דערגרייכונגען פֿון דער צײַטונג און וואָס געהערט צו די דורכפֿאַלן, אויב אַזעלכע זײַנען געווען?

וועבער: די דורכפֿאַלן פֿון דער צײַטונג האָבן אַ לאַנגע געשיכטע. כ׳מיין דעם דורכפֿאַל צו פֿאַרנעמען אַ זייער שטאַרקע פּאָזיציע, מיט פֿופֿציק צי זעכציק יאָר צוריק, לטובֿת דער ייִדישער שפּראַך און ייִדישער קולטור. אַזוי האָט זיך באַקומען, אַז די גרינדער פֿון דעם "פֿאָרווערטס", די סאַמע ערשטע, זײַנען געווען, קודם-כּל, סאָציאַליסטן. ווי סאָציאַליסטן, האָבן זיי געגלייבט אין אינטערנאַציאָנאַליזם. אייניקע פֿון זיי זײַנען אַפֿילו געווען אַסימילאַטאָרן. די צײַטונג האָבן זיי געדאַרפֿט האָבן, כּדי צו פּריידיקן סאָציאַליזם. זיי האָבן זיך ניט גענייטיקט אין דער צײַטונג צוליב אָפּהיטן און אַנטוויקלען די ייִדישע שפּראַך און ייִדישע קולטור און אַזוי ווײַטער; און דערפֿאַר איז געווען אַ מין אינערלעכע מיינונגען פֿאַרשיידנקייט, אַן אינערלעכער קאָנפֿליקט צווישן איין זאַך און דער אַנדערער. פֿון איין זײַט, האָט דער "פֿאָרווערטס" געבויט די ייִדישע ליטעראַטור. אַב. קאַהאַן האָט רעקרוטירט די בעסטע מחברים, זיי זאָלן שרײַבן פֿאַרן "פֿאָרווערטס". גלײַכצײַטיק, אָבער, איז קאַהאַן געווען קעגן ייִדישע שולן און קעגן שאַפֿן אַ געוויסע אָפּגעזונדערטקייט. ער האָט געוואָלט אונדז אַסימילירן אין אַמעריקע, מיר זאָלן ווערן די בעסטע צווישן די גוטע אַמעריקאַנער, און ער האָט געזען דעם ציל פֿון דעם "פֿאָרווערטס" אין אַמעריקאַניזירן די ייִדן. ער האָט ניט פֿאַרשטאַנען, אַז אַמעריקאַניזאַציע וועט געשען ממילא, מע דאַרף זי ניט פּריידיקן.

ווען איך בין געקומען אַהער, האָב איך געוואָלט זײַן אַן אַמעריקאַנער. שוין אין אַ יאָר אַרום האָב איך געוווּסט אַלץ וועגן בייסבאָל. ווי אַ דעטרויטער, האָב איך געמוזט וויסן אַלץ וועגן דער היגער קאָמאַנדע "טײַגערס", ווײַל איך האָב ניט געוואָלט זײַן אַ פֿרעמדער. מײַן טאַטע האָט ניט געדאַרפֿט זיך זאָרגן ... דאָך, האָט ער תּמיד זיך געזאָרגט, אַז איך וועל ניט רעדן ענגליש, ווײַל כ׳האָב ניט געוואָלט אַרײַנמישן אין מײַן ייִדיש אַזעלכע ווערטער ווי "קיטשען" און "טשיקען". דערפֿאַר האָט ער געמיינט, אַז איך וועל קיין מאָל ניט ווערן קיין אַמעריקאַנער, און ער האָט דערפֿון איבערגעלעבט.

ווען ער האָט מיך צום ערשטן מאָל דערהערט רעדן ענגליש אויפֿן טעלעפֿאָן — ס׳איז געווען ווייניקער ווי אַ יאָר, זינט איך בין אָנגעקומען — האָב איך געזען, ווי זײַן שמייכל איז ברייט געוואָרן פֿון איין אויער ביזן צווייטן, ווײַל ער איז געווען גליקלעך, אַז כ׳האָב, סוף-כּל-סוף, אַקצעפּטירט דעם אַמעריקאַניזם. ער האָט ניט געוווּסט, אַז כ׳האָב זיך שטאַרק געסטאַרעט די גאַנצע צײַט, אָבער איך האָב ניט געוואָלט רעדן כּל-זמן איך בין ניט געוואָרן זיכער אין דער ריכטיקייט פֿון מײַנע פֿראַזעס. הקיצור, צו דעם וואָלט עס געקומען סײַ-ווי-סײַ. אָבער קאַהאַן איז אַפֿילו אין די 20ער יאָרן געווען קעגן ייִדישע שולן.

דאָס איז געווען אַ גרויסער טעות. איך ווייס ניט, צי אַן אַנדער צוגאַנג וואָלט געביטן דעם מצבֿ, אָבער מע וואָלט, לכל-הפּחות, געפּרוּווט עפּעס טאָן, און אפֿשר מער עלטערן וואָלטן זיך ניט געשעמט מיט ייִדיש. באַקומען זשע האָט זיך, אַז זיי האָבן אַזוי איבערגעלעבט וועגן זייערע קינדער, וואָס טאָמער די קינדער וועלן קענען ייִדיש, וועט עס שטערן זיי צו רעדן ענגליש, ווי אמתע גוטע יענקיס.

איך פֿאַרשטיי ניט, וואָס זיי האָבן מורא געהאַט. ייִדן אין רוסלאַנד האָבן גערעדט רוסיש בעסער פֿון די רוסן. און זיי האָבן אויך געקענט ייִדיש און רוסיש, צי פּויליש, צי דײַטש, צי איך ווייס שוין ניט וואָס, און דאָס האָט זיי ניט געשטערט. דאָך, האָבן די עלטערן מורא געהאַט. און דאָס איז געווען דער גרויסער טעות פֿון דעם "פֿאָרווערטס", דער גרויסער דורכפֿאַל פֿון דעם "פֿאָרווערטס".

דער צווייטער דורכפֿאַל איז, אין תּוך אַרײַן, אַ רעזולטאַט פֿון דעם ערשטן: ניט צוגרייטן קיין יונגע זשורנאַליסטן, זיי זאָלן פֿאַרבײַטן די אַלט-ווערנדיקע לײַט. צו מאָל, איז עס געווען שווער פֿאַר אַ יונגן זשורנאַליסט זיך דורכצורײַסן אין דער ייִדישער פּרעסע, ווײַל ס׳איז אין דער אמתן ניט געווען קיין אינטערעס צום המשך, צום האָבן דרײַ מענטשן, אויסגעשולט צו פֿאַרבײַטן יעדן יחיד, טאָמער יענער ווערט פּענסיאָנירט, אָדער צעקריגט זיך, אָדער נאָך עפּעס וועט געשען מיט אים.

וואָס שייך די דערגרייכונגען, מיין איך, אַז פֿאַר דער גרעסטער דערגרייכונג קען מען פֿאַררעכענען דעם פֿאַקט, וואָס דער "פֿאָרווערטס" האָט טאַקע אויפֿגעבויט דאָס ייִדישע סעקולערע קולטור-לעבן אין אַמעריקע, ווי אויך די ייִדישע ליטעראַטור, וועלכע האָט געבליט, אַ דאַנק דעם "פֿאָרווערטס"; ווײַל יעדער שעפֿערישער שרײַבער מיט אַ טאַלאַנט, אָדער וואָס זײַן טאַלאַנט האָט זיך נאָר געשניטן, פֿלעגט באַקומען אַן אָרט אין דעם "פֿאָרווערטס". איך זע עס ווי די גרעסטע הצלחה, ווײַל די ייִדישע ליטעראַטור האָט דערגרייכט די וועלט-פּאָזיציע נאָר דורכן "פֿאָרווערטס". פֿון דעם "פֿאָרווערטס" האָט מען איבערגעזעצט אויף ענגליש, אויף דײַטש, אויף אַנדערע שפּראַכן, און דאָס האָט דערמעגלעכט אַ "פֿאָרווערטס"-שרײַבער צו באַקומען אַ נאָבעל-פּרעמיע, כאָטש אַלע זײַנע ווערק זײַנען אין אָריגינאַל אָנגעשריבן אויף ייִדיש. און אָט איז זײַן כּתבֿ-יד, דער סאַמע נײַסטער.

פֿראַגע: אַזוי גאָר? איז ער נאָך... איז עס זינגער?

וועבער: ער שרײַבט נאָך, און איך האָב עס נאָר וואָס באַקומען פֿון דער שווייץ.

פֿראַגע: ער געפֿינט זיך דאָרטן?

וועבער: יאָ, ער איז איצט אין דער שווייץ, לכל-הפּחות, הײַנט, דעם 22סטן אויגוסט, איז ער דאָרטן.