אין פּסוק שטייט וועגן עשׂון (כה, כז): "ויהי עשׂו איש יודע ציד וגו׳" — אַז עשׂו איז געווען אַ מענטש וואָס ווייס ווי צו פֿאַנגען... זאָגט רש״י אויף דעם: "לצוד ולרמות את אבֿיו בפֿיו, ושואלו אבא היאך מעשׂרין את המלח ואת התּבֿן, כּסבור אבֿיו שהוא מדקדק במצוות — (וואָס מיינט, אַז עשׂו איז געווען אַ מענטש ווייס ווי צו פֿאַנגען) און אָפּנאַרן זײַן פֿאָטער מיטן מויל, פֿרעגנדיק בײַ זײַן טאַטן יצחק: ווי שיידט מען אָפּ מעשׂר פֿון זאַלץ און פֿון שטרוי (זאַכן וואָס בײַ זיי איז איבערהויפּט ניטאָ די מצוה פֿון מעשׂר; און פֿונדעסטוועגן וויל ער געבן פֿון די זאַכן מעשׂר), האָט זײַן פֿאָטער יצחק געמיינט, אַז ער, עשׂו, איז אַ ׳מדקדק׳, אַ מהדר אין מצוות.

אָבער אויפֿן ערשטן בליק קען מען זיך דאָ וווּנדערן:

ווי האָט יצחק געקאָנט מיינען פֿון עשׂוס שאלה, אַז ער איז ׳מדקדק׳ און מהדר אין מצוות? זײַן שאלה ווײַזט דאָך גאָר, אַז ער איז אַ גרויסער עם־הארץ, וואָס ווייסט אַפֿילו נישט, אַז פֿון זאַלץ און שטרוי איז גאָר ניטאָ קיין מצוה אָפּצושיידן מעשׂר! נאָך מער איז נישט צו פֿאַרשטיין דעם טײַטש פֿון די ווערטער "היאך מעשׂרין" (ווי שיידט מען אָפּ מעשׂר) — האָט דען עשׂו נישט געוווּסט אַזאַ פּשוטע זאַך, אַז "מעשׂר" מיינט אַ צענטל, און אָפּשיידן מעשׂר איז אַזוי פּשוט ווי אויסטיילן איינס פֿון צען?

קען מען זאָגן — לערנט אונדז חסידות און דאָס גיט אונדז צו פֿאַרשטיין אויך דעם פּשוטן פּשט — אַז עשׂו האָט נישט געמיינט די מצוה פֿון מעשׂר, וואָס די תּורה האָט אָנגעזאָגט אָפּצושיידן פֿון די פֿאַרשיידענע פֿרוכטן און גרינסן; און ער האָט טאַקע גוט געוווּסט אַז זאַלץ און שטרוי געהערן נישט צווישן זיי און זיי זײַנען אין דעם מעשׂר נישט מחוייבֿ. געמיינט האָט עשׂו דעם סאָרט מעשׂר וואָס מיר געפֿינען בײַ אַבֿרהם אָבֿינו; דעם מעשׂר, וואָס אַבֿרהם אָבֿינו האָט געגעבן צו מלכּי צדק, וועלכער איז געווען אַ ׳כּהן׳ ("כּהן לא־ל עליון") "... ויתּן לו מעשׂר מכּל" (בראשית יד, כ), אַז אַבֿרהם אָבֿינו האָט אים געגעבן ׳מעשׂר׳ פֿון אַלץ וואָס ער האָט פֿאַרמאָגט, ווי רש״י זאָגט דאָרט אויפֿן אָרט; דאָס הייסט, אַז פֿון יעדער זאַך וואָס אַבֿרהם אָבֿינו האָט געהאַט אין זײַן פֿאַרמעגן, האָט ער אָפּגעשיידט אַ צענטל און אַוועקגעגעבן צו דעם אויבערשטנס כּהן. און וויבאַלד אַז אַבֿרהם אָבֿינו האָט זיך אַזוי געפֿירט, דאַרף מען אין פּשטות אָננעמען, אַז ער האָט געלערנט די קינדער און קינדס־קינדער, זיי זאָלן אויך געבן מעשׂר פֿון זייער גאַנצן פֿאַרמעגן; און אַזוי אַרום האָט עשׂו געוווּסט דערפֿון.

אין אַלגעמיין האָבן אַלע זאַכן פֿון אַ פֿאַרמעגן אַ באַשטימטן פּרײַז, לויט דער ווערט פֿון יעדן אַרטיקל. פֿאַראַן אָבער געוויסע סאָרטן שפּײַז, וואָס זייער ווערט וועגט זיך צווישן ווייניקער און מערער — אָט ווי מיר געפֿינען בײַ זאַלץ, למשל. זאַלץ האָט, אַן און פֿאַר זיך, נישט קיין גרויסע חשיבֿות. ס׳איז אַ ביליקער עלעמענט אויף די מאַרק־פּאָליצעס. אָבער ווען דאָס זאַלץ ווערט אַרײַנגעמישט אין געקעכטסן אָדער געבעקסן, געווינט עס אַ סך מער וויכטיקייט און חשיבֿות, וואָרעם אַ מאכל אָן זאַלץ האָט קיין טעם נישט. דערפֿאַר איז דאָ אַן אָרט צו זאָגן, אַז זאַלץ איז ווערט מער ווי דער ביליקער מאַרק־פּרײַז.

אויך שטרוי איז אַ זאַך וואָס איז בעצם נישט אַזוי ווערטפֿול, ווי למשל, ווען דאָס ווערט באַנוצט צו מאַכן אַ פֿײַער אָדער ווי שפּײַז פֿאַר אַ בהמה. אָבער ווען די שטרוי ווערט גענוצט ווי אַ געמיש מיט אַנדערע זאַכן — ווי, צום בײַשפּיל (אין די אַמאָליקע צײַטן) צו מישן עס מיט ליים בײַם שאַפֿן ציגל — איז די שטרוי אַ סך מער ווערטפֿול.

און בײַ די צוויי זאַכן האָט עשׂו געפֿונען אַן אָרט וווּ אַרויסצוּווײַזן אויף אַ כיטרען אופֿן זײַן פֿאַלשע "שטאַרקע" פֿרומקייט. געפֿרעגט האָט ער אַזוי: בײַם אָפּשאַצן אַלע זאַכן פֿונעם פֿאַרמעגן בכדי צו געבן ׳מעשׂר׳, ווי זאָל מען רעכענען דעם ווערט פֿון זאַלץ און שטרוי — צי לויט זייער מאַרק־ווערט אַן־און־פֿאַר־זיך, אָננעמענדיק זייער ביליקן פּרײַז, אָדער לויט זייער חשיבֿות בעת זיי ווערן געמישט מיט אַנדערע זאַכן (שפּײַזן אָדער ליים פֿאַר שטיינער), און דאָס מיינט לויט זייער גרעסערער ווערטפֿולקייט און במילא דאַרף מען רעכענען אַ העכערן פּרײַז. און דאָס האָט עשׂו געמיינט מיט די ווערטער פֿון דער שאלה: ווי שיידט מען אָפּ מעשׂר פֿון זאַלץ און שטרוי? — און ס׳איז אויך פֿאַרשטאַנדיק דער לשון "ווי אַזוי מען שיידט אָפּ מעשׂר", מיינענדיק (נישט דעם טעכנישן טאַט פֿון אָפּשיידן מעשׂר, נאָר): ווי אַזוי באַשטימט מען דעם פּרײַז בײַם אָפּשיידן דעם מעשׂר פֿון זאַלץ און שטרוי.

און דערמיט איז אויך גוט פֿאַרשטאַנדיק דער לשון פֿון רש״י, אַז דורך עשׂוס שאלה האָט יצחק געמיינט, אַז עשׂו איז "מדקדק" אין מצוות (און זאָגט נישט, אַז ער האָט געמיינט אַז עשׂו איז "מהדר" אָדער "מחמיר" אין מצוות), ווײַל "מדקדק" זײַן האָט דעם טײַטש אַז ער זוכט צו מקיים זײַן די מצוות פּינקטלעך און גענוי...

* * *

אין דער פּרשה ווערט דערציילט, אַז אַבֿימלך דער קעניג פֿון די פּלשתּים מיט זײַן סוויטע זײַנען געקומען צו יצחק אָבֿינו און אים געזאָגט (כו, כח־כט): "...תּהי נא אָלה בינותינו... ונכרתה ברית עמך: אם תּעשׂה עמנו רעה כּאשר לא נגענוך וגו׳" — אַז עס זאָל זײַן אַ שבֿועה און אַ ׳ברית׳־בונד צווישן אַבֿימלך מיט זײַנע מענטשן און יצחק אָבֿינו... אַז יצחק זאָל נישט טאָן קיין שלעכטס, אַזוי ווי מיר (די פּלשתּים) האָבן דיך נישט אָנגערירט". ס׳הייסט, אַז די פּלשתּים דערוואַרטן, אַז יצחק זאָל זיי גוט באַהאַנדלען שוין בלויז דערפֿאַר וואָס זיי האָבן נישט געטאָן קיין שלעכטס.

דער מדרש רבה ברענגט דערויף אַ משל: אַ לייב האָט געכאַפּט און פֿאַרצוקט אַ חי׳. פֿרעסנדיק דאָס פֿלייש האָט ער זיך אָנגעהויבן שטיקן, ווײַל ס׳איז אים געבליבן שטעקן אַ ביינדל אין האַלדז, וואָס ער האָט נישט געקאָנט — נישט אַראָפּשלינגען און נישט אויסשפּײַען. איז ער אַרומגעלאָפֿן איבערן וואַלד אַ צערודערטער פֿון יסורים און האָט געשריגן: ווער עס וועט בײַ מיר אַרויסנעמען דעם ביין פֿון האַלדז, וועט דערפֿאַר פֿון מיר גוט באַלוינט ווערן!

האָט דאָס דערהערט אַ געוויסער פֿויגל וואָס האָט אַ לאַנגן שנאָבל און ער איז גיך געקומען צו לויפֿן צום לייב. דער לייב האָט געעפֿנט זײַן מויל און דער פֿויגל האָט דאָרט אַרײַנגעשטעקט זײַן לאַנגן שנאָבל. גאָר גיך האָט דער פֿויגל פֿון דעם לייבס האַלדז אַרויסגעשלעפּט דעם ביין און דאַן האָט ער זיך אַוועקגעשטעלט וואַרטן, אַז דער לייב זאָל אים געבן די צוגעזאָגטע באַלוינונג.

אָבער דער לייב, נאָך דעם ווי ער איז געקומען צו זיך און פֿרײַ אָפּגעאָטעמט, האָט דעם פֿויגל ציניש געענטפֿערט:

— אַזוי, ווילסט אַ באַלוינונג? טאָ הער זיך אײַן: ס׳איז פֿאַר דיר אַ גענוגנדיקע באַלוינונג, וואָס דו ביסט געווען אין מויל פֿון אַ לייב און דו ביסט פֿון דאָרט אַרויס אַ לעבעדיקער, מיט גאַנצע ביינער...

דער מדרש איז אויסן צו זאָגן, אַז אַזוי האָט געמיינט אַבֿימלך אין זײַנע רייד צו יצחקן — אָבער פֿאַקטיש איז אָט דער "געדאַנק" גילטיק ביזן הײַנטיקן טאָג. אויב די ממשלה פֿון אַ וועלכן־עס־איז לאַנד רודפֿט נישט די ייִדן און מוטשעט זיי נישט, האַלט זי שוין דאָס אַליין פֿאַר אַ גרויסן חסד, פֿאַר אַ גרויסער גוטסקייט, מיט וועלכער זי באַרימט זיך בײַ יעדער געלעגנהייט. בנוגע ייִדן ווערט אָט דער "לא נגענוך" פֿאַררעכנט ווי אַ גרויסע פּריווילעגיע...

* * *

ווען יעקבֿ אָבֿינו איז געקומען צו זײַן טאַטן יצחקן פֿאַרמאַסקירט ווי עשׂו מיט האָריקע פֿעלכלעך אויף די הענט, בכדי צו באַקומען פֿונעם טאַטן די ברכות אַנשטאָט עשׂון, האָט יצחק אים טאַקע געטאַפּט די הענט (ווײַל יצחקס אויגן האָבן אים שוין נישט געדינט), און האָט געזאָגט (כז, כב): "הקול קול יעקבֿ והידים ידי עשׂו" — דער קול איז יעקבֿס קול (אָבער) די הענט זײַנען ווי עשׂוס הענט...

אין פּנימיותדיקן תּוך מיינט עס אָנצודײַטן, אַז כּל־זמן עס הערט זיך דער קול פֿון יעקבֿ (אין לערנען און דאַוונען), זײַנען עשׂוס ידים אוממעכטיק צו טאָן שלעכטס יעקבֿן, די ייִדן.

אין מדרש רבה ווערט דערציילט, אַז צו אַבֿנימוס הגרדי (איינער פֿון די פֿאַרצײַטיקע גרויסע נישט־ייִדישע פֿילאָסאָפֿן) זײַנען איין מאָל געקומען פֿאָרשטייער פֿון פֿאַרשיידעע אומות און אים געפֿרעגט: ווי דענקסטו — מיר וועלן קענען באַזיגן די ייִדישע אומה? — האָט זיי אַבֿנימוס דערויף געענטפֿערט:

— גייט אַרויס און באַזוכט די ייִדישע שולן און בתּי־מדרשים; אויב איר וועט אין זיי הערן דעם קול תּורה פֿון די ייִדישע קינדער — וועט איר זיי נישט קענען בײַקומען; אויב אָבער נישט, דעמאָלט וועט איר זיי יאָ קענען בײַקומען...