 |
| דער שרײַבער פֿונעם אַרטיקל אין אַ "סקאַדינאַווישער ווילדעניש" |
איך ווייס ניט, צי ס׳איז פֿאַראַן אַן "אָפֿיציעלע" דעפֿיניציע פֿון קליין-שטעטלדיקייט. אויף וויפֿל איך ווייס, האַלט מען עס פֿאַר פּראָווינציעלקייט, אינטעלעקטועלער באַגרענעצטקייט און אַנדערע זאַכן פֿון אַזאַ סאָרט. איך, אָבער, האָב מײַן אייגענעם באַגריף פֿון קליין-שטעטלדיקייט: בײַ מיר ווערט עס אַסאָציִיִרט מיט כראָנישער ניט-צופֿרידנקייט — ווען יעדער דורכגעמאַכטער טראָט און יעדער דורכגעלעבטער טאָג איז פֿאַרבונדן שיִער ניט מיט העלדישקייט. מיר שײַנט, אַז אַזאַ כראָנישער, אַז-אָך-און-וויי, האָט צו טאָן מיט אײַנגלייבענישן, דהײַנו: חס-וחלילה, ווײַזן דער וועלט, אַז די געשעפֿטן גייען בײַ אים גוט, ווײַל דאָס קען אַרויסרופֿן קינה און, ווי אַ פּועל-יוצא, אַן עין-הרע.
מרה-שחורה פֿילט אויס אין אַזאַ פֿאַל די פֿונקציע פֿון אַ סגולה: ווי אַ שפּילקע, וואָס מע טשעפּעט צו צו אַ בגד; אָדער אַ שלייער, מיט וועלכן מע פֿאַרדעקט אַ קינד; אָדער די דרײַ טפֿו-טפֿו-טפֿו, איבער דער לינקער פּלייצע, ווען עמעצער — מיט אַ פּאָר "שוואַרצע אויגן" — לויבט אײַער קינד. פֿרעגט אַזאַ מענטשן, צי ער (אָדער זי) איז גליקלעך? כ׳בין כּמעט זיכער, אַז דער ענטפֿער וועט זײַן אַ נעגאַטיווער. אַגבֿ, איך רעד דאָ ניט נאָר וועגן ייִדישער קליין-שטעטלדיקייט. אַזוינס קען מען באַגעגענען אין כּלערליי סבֿיבֿות.
אָבער וואָס מיינט עס, בככל, צו זײַן גליקלעך? לעצטנס, האָט מען געפּרוּווט ענטפֿערן אויף דער פֿראַגע, בעת מע האָט פֿאַרגליכן ווי גליקלעך זײַנען בירגער פֿון דרײַסיק אייראָפּעיִשע לענדער, וואָס גייען אַרײַן אין, אָדער זײַנען פֿאַרבונדן מיט, דער אייראָפּעיִשער פֿאַראייניקונג. אָפּגעשאַצט האָט מען עס לויט דרײַ קריטעריעס: ערשטנס, דער עקאָלאָגישער מצבֿ; צווייטנס, צופֿרידנקייט מיטן לעבן; דריטנס, אַריכות-ימים-שאַץ.
דער סך-הכּל איז אַזאַ: איסלאַנד שנײַדט זיך אויף אַ מדינה פֿון מאַקסימאַלן מזל (און גאָר ניט קיין שלעכטן מזל-ברכה), בעת עסטלאַנד האָט פֿאַרנומען דאָס לעצטע, אַמווייניקסטן גריקלעך, אָרט. די סקאַנדינאַווישע לענדער געפֿינען זיך, בכלל, צווישן די סאַמע גליקלעכע: שוועדן איז אויפֿן צווייטן אָרט, גלײַך נאָך איסלאַנד, נאָרוועגיע איז אויפֿן דריטן אָרט, און דענמאַרק איז אויפֿן זעקסטן.
אָנהייב הײַיאָריקן זומער האָב איך פֿאַרבראַכט עטלעכע טעג אין שוועדן. מיר, מײַן ווײַב און איך, זײַנען געווען צו גאַסט בײַ אַ פּאָרפֿאָלק. געווען איז עס מיט זיבן יאָר צוריק. די פֿרוי, מײַן ווײַבס אַן אַלטע חבֿרטע, האָט זיך דעמאָלט געפֿילט עלנט אין איר היימשטאָט, מאָסקווע, און דער מאַנצביל האָט זיך אויך געפֿילט איינזאַם אין זײַן שוועדישן היימדאָרף. געפֿונען האָבן זיי זיך דורך אינטערנעץ. קיין טעכנישע פּרטים ווייס איך ניט (כ׳האָב זיך מיט דעם ניט אינטערעסירט), אָבער איך ווייס יאָ, אַז די ערשטע פֿאַרבינדונג האָבן זיי געהאַט ווען זיי האָבן דערזען, אַז זייערע געבוירן-טעג פֿאַלן זיך צונויף.
אַ געוויסע צײַט האָבן זיי געשמועסט, פּינקטלעכער — קאָרעספּאָנדירט אויף ענגליש, אין דעם ווירטועלן עלעקטראָנישן רוים, אָבער דערנאָך איז געקומען דער מאָמענט, ווען זיי האָבן באַשלאָסן, אַז די צײַט איז געקומען זיי זאָלן זיך באַגעגענען. זי האָט מורא געהאַט צו לאָזן זיך גלײַך אין וועג אַרײַן אין זײַנע מקומות, און ער האָט זיך געשראָקן צו פֿאָרן קיין רוסלאַנד. זײַנען זיי געקומען קיין אָקספֿאָרד. און אין אַ יאָר אַרום איז געווען די חתונה, אויף וועלכער מיר זײַנען געווען פֿאַרבעטן, אָבער ניט געקענט פֿאָרן.
סטאָפּ! דאָ זאָג איך אַ ליגן. דער אמת איז, אַז מיר האָבן ניט געוואָלט פֿאָרן. עפּעס האָט זיך ניט געגלייבט, אַז דאָס איז געווען אַ ראַיעלע זאַך. הגם מיר האָבן די רוסישע פֿרוי געקענט יאָרנלאַנג, האָט פֿונדעסטוועגן געקוועטשט אויף אונדז דער סטערעאָטיפּ: מע האַלט דאָך אין איין שרײַבן און רעדן, אַז רוסישע פֿרויען האָבן חתונה נאָר כּדי זיך אַרויסצורײַסן אין מערבֿ. בפֿרט נאָך אויב די רייד גייט וועגן אַ גרויסשטאָטישער פֿרוי מיט אַן אוניווערסיטעטישער בילדונג, וואָס פֿאָרט אין אַ סקאַדינאַווישער ווילדעניש.
איך בין זייער צופֿרידן, אַז מיר זײַנען געווען ניט גערעכט. אין דעם שוועדישן דאָרף האָבן מיר געפֿונען אַ גליקלעך פּאָרפֿאָלק, וואָס האָט פֿאַר די יאָרן אַפֿילו אויסגעאַרבעט אַן אייגנאַרטיקע שפּראַך, וועלכע זיי רעדן צווישן זיך — אַ געמיש פֿון ענגליש, שוועדיש און רוסיש. קיין שפּור פּון קליין-שטעטלדיקייט (אין מײַן באַגריף פֿון דעם וואָרט) האָב איך ניט באַמערקט אין דעם ווײַטן שוועדישן לאָך — אויף אַ מהלך פֿון צוואַנציק מײַל פֿון אַ קליין שטעטל. די באַלעבאַטים זײַנען געווען גליקלעך, גלײַך ווי זיי האָבן נאָר וואָס חתונה געהאַט.
עקאָלאָגיש איז עס אַן אמתער גן-עדן. יעדע באַלעבאַטישקייט אין דעם דאָרף שטייט אין אַן אייגענעם וואַלד, וואָס ציט זיך אויף עטלעכע מײַל הינטער דעם הויז — פֿאַקטיש עטלעכע הײַזער. אין דעם דאָזיקן וואַלד זײַנען דאָ ווילדע חיות, אַרײַנגערעכנט פֿוקסן און הירשן, און וועגן שוואָמען און אַלערליי יאַגדעס, איז שוין אָפּגערעדט. און אַ פֿערטל אָזיערע געהערט צו זיי אויך. און אַן אייגענע קרעניצע, וכ׳.
הײַנט שטעלט אײַך פֿאָר, אויב דער מאַנצביל וואָלט געווען ניט קיין שוועדישער, נאָר אַן איסלאַנדישער. דאָס מזל וואָלט דעמאָלט גאָר קיין שיעור ניט געהאַט.