ווען דער הונגער אין מצרים איז געוואָרן שטאַרקער און די מצרישע באַפֿעלקערונג האָט שוין נישט געהאַט קיין תּבֿואה, זײַנען זיי ווידער געקומען צו יוספֿן בעטן תּבֿואה פֿון זײַנע ריזיק־אָנגעזאַמלטע תּבֿואה־זאַפּאַסן. האָט זיי יוסף געזאָגט: "הא לכם זרע וזרעתּם את האדמה" — נאַט אײַך תּבֿואה־זייאונג און פֿאַרזייט דעם באָדן. דערציילן די חז״ל (אין בראשית רבא צא, געבראַכט אין פּירוש רש״י, בראשית מא, נה), אַז יוסף האָט דערבײַ געשטעלט די מצרים אַ תּנאַי, אַ באַדינג, אַז בכדי צו באַקומען תּבֿואה פֿון יוספֿן האָבן די מצרים זיך געדאַרפֿט מל זײַן. בלית־ברירה האָבן אַ סך מצרים זיך מל געווען. אין תּורת הקבלה ווערט וועגן דעם געזאָגט, אַז צוליב דעם וואָס די מצרים האָבן זיך געמלט איז אין דער טומאה פֿון מצרים צוגעקומען חיות, לעבנס־קראַפֿט פֿון קדושה — און דאָס האָט גורם געווען, אַז ס׳איז פֿאַרשאַרפֿט געוואָרן דער גלות פֿון די ייִדן אין מצרים.

אַוודאי איז יוספֿס כּוונה אין דעם (אין מל זײַן די מצרים) געווען צום גוטן — ער האָט געוואָלט געבן די מצרים אַ ביסל קדושה. דערפֿאַר האָט ער זיי געהייסן זיך מל זײַן. ער האָט געוואָלט צעשפּרייטן דאָס ליכט פֿון קדושה אין דער גאַנצער וועלט, און אַפֿילו אויך אין מצרים, וואָס ווערט אָנגערופֿן "ערות הארץ", דאָס שענדלעכסטע אָרט אין דער וועלט.

אויב אַזוי איז די שאלה: פֿאַרוואָס האָט עס נישט געטויגט? דער ענטפֿער איז, אַ יוסף האָט דערין אַ טעות געהאַט — און דער טעות איז באַשטאַנען אין דעם, וואָס ער האָט עס געטאָן ׳אויף דער אייגענער האַנט׳, ער האָט דערויף נישט געהאַט קיין דירעקטן אָנווײַז פֿון דעם אויבערשטן; און אַז אַ מענטש טוט אַ גרויסע, ערנסטע זאַך לויט דער אייגענער מיינונג און שיקול־הדעת — מעג ער זײַן זייער דערהויבן, אַזוי ווי יוסף הצדיק — איז זייער מעגלעך אַז ער זאָל נישט דערזען אַלע תּוצאות, רעזולטאַטן פֿון זײַן טאַט. עס קען געמאָלט זײַן, אַז די זאַך וואָס זעט איצט אויס צו זײַן זייער גוט און אַפֿילו הייליק — זאָל דערפֿון זיך אַנטוויקלען אַ פֿאַרלענגערונג פֿונעם גלות און אַ צוגאָב־כּוח פֿאַרן קעגנער פֿון קדושה.

אַן ענלעכער פֿאַל האָט פּאַסירט בײַ משה רבינו: ווען די ייִדן זײַנען אַרויס פֿון מצרים, האָט משה רבינו מיטגענומען מיט אַלע ייִדן אויך דעם "ערבֿ רבֿ" — אַ גרויסע צאָל נישט־ייִדן, וואָס זעענדיק די ג־טלעכע נסים ונפֿלאות בײַ די ייִדן, האָבן זיי באַשלאָסן מיטצוגיין מיט די ייִדן, בכדי צו געניסן פֿון אַלעם גוטן, וואָס די ייִדן וועלן באַקומען. משה רבינו האָט עס אָבער געטאָן על דעת עצמו, לויט זײַן אייגענעם באַשלוס, נישט באַקומענדיק דערויף אַן אָנווײַזונג פֿון השם יתברך. איז אַוודאי אַז משה רבינו האָט עס געטאָן דורכויס לשם שמים — צו ברענגען וואָס מער מענטשן "תּחת כּנפֿי השכינה", ׳אונטער ג־טלעכע פֿליגלען׳. עס האָט זיך אָבער אויסגעלאָזן אַזוי, אַז אָט די צוגעשטאַנענע נישט־ייִדן זײַנען געווען אַ גורם צום חטא העגל — זיי האָבן איניציִיִרט צו מאַכן און דינען דעם עגל הזהבֿ.

דערפֿון דאַרפֿן מיר אַרויסלערנען אַ זייער וואָגיקע און פֿיל־וואָרענענדיקע לעקציע אין אונדזער ייִדישער הנהגה: מיר טאָרן זיך נישט פֿאַרלאָזן צו טאָן געוויסע ענינים לויט אונדזער אייגענעם באַנעם, אַפֿילו ווען דער ציל און תּכלית איז גוט און פּאָזיטיוו. קלאָרער גערעדט — צום בײַשפּיל: מ׳דאַרף אַוודאי זיך שטאַרק באַמיִען צו מקרבֿ זײַן ייִדן צו תּורה; מ׳דאַרף זיך אָנשטרענגען צו דערוועקן בײַ דערווײַטערטע ייִדן אַ ליבשאַפֿט צו תּורה און מצוות — אָבער דערבײַ מוז מען האָבן די ג־טלעכע הסכּמה. דאָס הייסט, עס זאָל זײַן אין אײַנקלאַנג מיט דעם וואָס דער אויבערשטער האָט אָנגעזאָגט אין דער תּורה; אַ ייִד זאָל נישט פּרוּוון אַליין, מיטן אייגענעם שׂכל, מאַכן געוויסע פּשרות אינעם אָפּהיט פֿון די מצוות; ער זאָל, חלילה, נישט פּרוּוון צופּאַסן די תּורה און אירע מצוות צום רוח הזמן, צום גײַסט פֿון דער צײַט.

ס׳זײַנען דאָ אַזעלכע וואָס טענהן, אַז אין אונדזער קעגנוואַרטיקן מצבֿ, ווען ס׳הערשט ר״ל אַזאַ גײַסטיקער חורבן אינעם ייִדישן פֿאָלק און די אַסימילאַציע ברענט און פֿאַרברענט אַזוי פֿיל ייִדישע קינדער, קען מען נישט אַזוי מקפּיד זײַן אויף יעדן "קוצו של יוד", אויף עפּעס וואָס זעט אויס אַזוי פּיצלדיק אין ייִדישקייט ווי דער שפּיץ פֿון אַ יוד, בכדי נישט צו דערווײַטערן די וואָס זײַנען גרייט צו דערנענטערן זיך צו יהדות. זײַנען דאָ אַזעלכע וואָס מיינען גוט, זאָגנדיק אַז "ס׳לוינט זיך" צו ענדערן געוויסע ענינים אין דער תּורה צוליב דעם דערהייבענעם ציל פֿון קירובֿ הלבֿבֿות פֿון ייִדן צו ייִדישקייט. דאַרף מען געדענקען, אַז אַפֿילו יוסף הצדיק און משה רבינו האָבן דערפֿירט צו נישט־געוווּנטשענע תּוצאות ווען זיי האָבן געטאָן זאַכן אויף זייער אייגענעם באַשלוס; הײַנט, וויפֿל מאָל מער דאַרפֿן זײַן געוואָרנט ייִדן פֿון אונדזער סוג.

מיט אַ סך יאָרן צוריק איז פֿאָרגעקומען אַן אַסיפֿה פֿון רבנים, בײַ וועלכער איינער פֿון די באַטייליקטע איז אויפֿגעשטאַנען און געטענהט (אין שײַכות צו אַ געוויסן מיטל וואָס איז געווען נישט אויסגעהאַלטן על־פּי תּורה), אַז אין אַ צײַט פֿון אַ שׂריפֿה קען מען נישט זײַן איבערקלײַבעריש בנוגע דעם וואַסער און מ׳לעשט די שׂריפֿה אויך מיט אומריין וואַסער. האָט דערויף געענטפֿערט דער פֿריִערדיקער ליובאַוויטשער רבי, ר׳ יוסף יצחק שניאורסאָן זצוק״ל, אַז דאָס מאַכן פּשרות אין דער תּורה איז נישט אין דער בחינה פֿון אומריין וואַסער, נאָר דאָס איז ווי נאַפֿט, וואָס בעת מ׳גיסט עס אויף פֿײַער, מאַכט עס נאָך גרעסער די שׂריפֿה...

די משנה אין אָבֿות (א, יב) זאָגט צו אַ ייִדן: "הווי מתּלמידיו של אהרן וכו׳ אוהבֿ את הבריות ומקרבֿן לתּורה" — זאָלסט זײַן פֿון די תּלמידים פֿון אהרן הכּהן... ליב צו האָבן די "בריות", אַנדערע ייִדן און זיי דערנענטערן צו דער תּורה. געפֿינען מיר דאָ אַ פּאָר צווייזײַטיקע זאָגן: פֿון איין זײַט דאַרף מען ליב האָבן יעדן ייִד, אַפֿילו אַזעלכע וואָס זייער גאַנצע מעלה באַשטייט נאָר אין דעם, וואָס זיי זײַנען דעם אויבערשטנס "בריות", נישט מער ווי דעם אויבערשטנס באַשעפֿענישן; און פֿון דער צווייטער זײַט זאָל מען זיי מקרבֿ זײַן ׳צו תּורה׳ — מ׳דאַרף מקרבֿ זײַן זיי צו דער תּורה, אָבער נישט די תּורה צו זיי. מ׳מוז ווירקן אויף די ייִדן, אַז זיי זאָלן זיך צופּאַסן צו דער תּורה, אָבער נישט צופּאַסן די תּורה צו זיי.

* * *

אין אָנהייב פֿון דער פּרשה ווערט דערצייט וועגן די טענות פֿון יהודה צו יוספֿן (מיינענדיק אַז ער איז אַ מצרישער וויצע־קעניג) פֿאַר וואָס יענער וויל פֿאַרהאַלטן בנימינען ווי אַן עבֿד, דערפֿאַר וואָס אין זײַן תּבֿואה־זאַק איז געפֿונען געוואָרן יוספֿס "געגנבֿעטער" בעכער.

אָבער בעצם דאַרף מען פֿאַרשטיין יהודהס טענה — ער אַליין האָט דאָך אָט ערשט אַרויסגעגעבן דעם פּסק (אין סוף פֿון דער פֿריִערדיקער פּרשה), אַז "הננו עבֿדים לאדוני, גם אנחנו גם אשר נמצא הגבֿיע בידו" — אַז מיר אַלע (ברידער) וועלן זײַן קנעכט בײַ מײַן האַר (יוסף), אויך מיר און אויך דער וואָס בײַ אים האָט זיך געפֿונען דער בעכער: און איצט, אַז יוסף האָט פֿאַרלײַכטערט דעם פּסק און געזאָגט, אַז נאָר דער, וואָס בײַ אים איז געפֿונען געוואָרן דער בעכער, זאָל בלײַבן אַן עבֿד בײַ יוספֿן ("האיש אשר נמצא הגבֿיע בידו הוא יהיה לי עבֿד ואתּם עלו לשלום אל אבֿיכס") — האָט יהודה פּלוצעם חרטה געהאַט און וויל אַז בנימין זאָל צוריקגיין צו זײַן פֿאָטער און נאָר ער (יהודה) זאָל בלײַבן ווי אַן עבֿד.

נאָר דער ענין איז — דערקלערט דער "אַלשיך" — יהודה האָט פֿריִער געטראַכט, אַז ס׳איז איצט געקומען די צײַט צו ווערן באַשטראָפֿט פֿאַר זייער פֿאַרקויפֿן יוספֿן; און וויבאַלד זיי האָבן פֿאַרקויפֿט יוספֿן פֿאַר אַ קנעכט, דאַרף אויך זייער שטראָף זײַן אויפֿן זעלבן אופֿן — צו ווערן קנעכט. דערפֿאַר האָט ער געזאָגט: "מה נדבר ומה נצטדק, האלקים מצא את עוון עבֿדיך" — וואָס זאָלן מיר ריידן און וואָס זאָלן מיר זיך פֿאַרענטפערן, דער אויבערשטער האָט געפֿונען די זינד פֿון דײַנע קנעכט — מיינענדיק די זינד פֿון פֿאַרקויפֿן יוספֿן. און וויבאַלד אַ שטראָף פֿון הימל, זײַנען זיי אַלע געווען גרייט צו ווערן קנעכט, נישט בלויז דער וואָס בײַ אים איז געפֿונען געוואָרן דער בעכער.

וויבאַלד אָבער, אַז יוסף באַפֿרײַט אַלע ברידער, און וויל דווקא אַז בנימין זאָל בלײַבן ווי אַן עבֿד, איז בײַ יהודהן קלאָר געוואָרן אַז דאָס איז נישט קיין שטראָף פֿאַר פֿאַרקויפֿן יוספֿן, וואָרעם בנימין האָט קיין שום שײַכות נישט געהאַט מיט מכירת יוסף; נאָר דאָס איז סתּם אַ צוטשעפּעניש, אַ פֿאַלשער בילבול — דערפֿאַר האָט שוין יהודה גערעדט צו אים האַרבע רייד און דאָס איינציקע וואָס ער האָט פֿאָרגעלייגט איז געווען, אַז ער אַליין, יהודה, זאָל בלײַבן בײַ יוספֿן אַן עבֿד...