יעדע באַוועגונג מוז אין לויף פֿון צײַט זיך צופּאַסן צו נײַע באַדינגונגען, וואָס פֿאָדערן אַ פּירוש אויף די גרונט יסודות פֿון דער אידעאָלאָגיע, ווען זי איז פֿאָרמולירט געוואָרן בײַ איר געבורט. די אינטערפּרעטאַציעס מוזן בלײַבן געטרײַ די גרונט־יסודות פֿון דער אמונה, פֿילאָס אָפֿיע אָדער אידעאָלאָגיע פֿון דער באַוועגונג. דער קלאַסישער בײַשפּיל איז אונדזער אייגענע טראַדיציע (מסורה). נישט נאָר איז די תּורה שבכּתבֿ הייליק, נאָר אויך די תּורה שבעל פּה פֿאַרמאָגט די זעלבע קדושה, הגם זי איז דער פּירוש אויף דער תּורה שבכּתבֿ. וויבאַלד עס רעדט זיך וועגן פֿאַרשטיין דעם יסוד, איז אומפֿאַרמײַדלעך נישט צו האָבן חילוקי־דעות, דאָס הייסט — פֿאַרשיידענע אינטערפּרעטאַציעס. פֿון די אור־אַלטע צײַטן ביז דעם הײַנטיקן טאָג איז דער פּראָצעס אין גאַנג, און סתּם ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר — יעדער לויט זײַן שיטה — פֿאָלגן נאָך דעם דרך פֿון זײַן אָנערקענטן רבין.
איך האָב נישט בדעה מאריך צו זײַן די טעמע פֿון דער היסטאָרישער אַנטוויקלונג פֿון ייִדישער מחשבֿה און הלכה. דאָס איז נישט מײַן געביט און באַרופֿענע ספּעציאַליסטן אויף דעם געביט און בפֿרט די גדולי הדור פֿון אַלע צײַטן האָבן די אויטאָריטעט אויסצודריקן זייערע דעות און שטעלונגען בנוגע ענינים אויפֿן סדר־היום.
פֿון זינט דער עמאַנציפּאַציע, נאָך דער פֿראַנצויזישער רעוואָלוציע, לעבן מיר ייִדן אין אַ פּלוראַליסטישער ייִדישער געזעלשאַפֿט, וואָס שייך קולטור און רעליגיע. די צווייט־גרעסטע שיל־באַוועגונג אין אַמעריקע, וואָס ציילט בערך אָנדערטהאַלבן מיליאָן נפֿשות, באַקאַנט ווי די קאָנסערוואַטיווע באַוועגונג, אָדער די "יונײַטעד סינאַגאָג", איז לעצטנס באַהאַנדלט געוואָרן אין דער אַלגעמיינער, ווי אויך ייִדישער, פּרעסע. די "היסטאָרישע" פּאַסירונג איז געווען דער באַשלוס פֿון "הלכה און סטאַנדאַרטן קאָמיטעט" אָנצונעמען האָמאָסעקסואַליסטן פֿון ביידע מינים ווי קאַנדידאַטן אויף סמיכה אין דער שול פֿאַר רבנות. למען האמת איז דאָס געווען די דעה פֿון בלויז זעקס פֿון די 25 מיטגלידער פֿון דעם קאָמיטעט, וואָס אין הסכּם מיט די פּרינציפּן פֿאַרדינט די שטעלונג פֿון די זעקס אַן אָנערקענונג. נאָך איין וויכטיקער פּרט איז, אַז דער אַקאַדעמישער סענאַט פֿון טעאָלאָגישן סעמינאַר מוז אָננעמען און באַשטעטיקן דעם באַשלוס. די טראַדיציאָנעל־געשטימטע מיטגלידער פֿונעם קאָמיטעט האָבן רעזיגנירט פֿון זייערע שטעלעס. עד־כּאן אויסצוגן וואָס די פּרעסע האָט באַריכטעט בנוגע דער פּראָצעדור פֿון די פֿאַרהאַנדלונגען; הלכה למעשׂה, איז יעדער רבֿ און קהילה פֿרײַ צו באַשטימען זייער הסכּם אָדער קעגנערשאַפֿט צו דעם באַשלוס.
איך שרײַב דעם אַרטיקל ווי אַן אַקטיווער מיטגליד פֿון אַ קאָנסערוואַטיווער שיל. בכדי צו באַגרינדן מײַנע אַרויסזאָגונגען וועגן דער דראַסטישער איבערקערעניש, וואָס איז עלול צו צעשפּאַלטן און ווײַטער אָפּשוואַכן דעם סטאַטוס פֿון דער באַוועגונג, וויל איך צוגעבן, אַז זיי שטאַמען פֿון מײַן אינטימער קענטעניש פֿון דער אָרגאַניזאַציע. איך בין יאָרן לאַנג געווען פּראָפֿעסיאָנעל פֿאַרבונדן מיט דער באַוועגונג.
אין אַן אַרטיקל וואָס איך האָב פֿאַרעפֿנטלעכט אין "פֿאָרווערטס" — "די קאָנסערוואַטיווע באַוועגונג אין איר אייגענעם שפּיגל" (פֿרײַטיק, דעם 3טן מײַ 2002) — זאָגט זיך:
"מיט אַ חודש צוריק (דאָס הייסט, אין פֿרילינג 2002) איז פֿאָרגעקומען אין וואַשינגטאָן אַ היסטאָרישער "קאָנווענשאָן"־צוזאַמענקום צו פֿײַערן און דעמאָנסטרירן די אייניקייט און דינאַמישקייט פֿון דער באַוועגונג.
"און דאָך זײַנען עפֿנטלעך אַנטפּלעקט געוואָרן פֿאַקטן וואָס האָבן באַוויזן יסודותדיקע שוואַכקייטן אין דער באַוועגונג, וואָס זייער ערנסטקייט באַרעכטיקט די פֿראַגע: ׳קוואָ־וואַדיס׳ קאָנסערוואַטיווע באַוועגונג? איך וועל זיך אָפּשטעלן אויף אייניקע פֿון זיי. די ברייט באַשריבענע פּראָגראַם־רעדע פֿון דעם עקזעקוטיוו־דירעקטאָר פֿון דער "יונײַטעד סינאַגאָג" — דזשעראָם עפּשטיין. ער האָט פֿאָרגעשלאָגן אַ מינימום סטאַנדאַרט פֿון פּערזענלעכער רעליגיעזער אָפּגעהיטנקייט פֿאַר שיל־חבֿרים, וואָס איז פּשוט לעכערלעך. דער פֿאָרגעשלאָגענער "קאָמפּאַקט" רעדט אַפֿילו נישט פֿון התחײַבֿותן נאָר פֿון "דערוואַרטונגען". די וווּנטשן שליסן אײַן גמילות־חסדים, הדלקת הנרות, קידוש, נישט עסן קיין חזיר, לערנען אַ ייִדישן טעקסט
און אַ ייִדישן אורח־חיים וואָס וועט אָפּהיטן פֿון דער סכּנה פֿון געמישטע חתונות, שטיצע פֿאַר ארץ־ישׂראל און באַזוכן, נישט אויסשליסנדיק עליה. גוט און פֿרום. דאָס עפֿנטלעכע מודה זײַן, אַז דער רובֿ מנין ורובֿ בנין איז זייער ווײַט פֿון אָנהאַלטן די סאַמע יסודותדיקע עלעמענטן פֿון ייִדישקייט, איז אַ סימן־דלות פֿאַר אַ רעליגיעזער שיל־באַוועגונג, וואָס איז איבער הונדערט יאָר אַלט און האַלט אין איין טענהן, אַז זי איז טעאָלאָגיש אינערהאַלב די ד׳ אמות פֿון הלכה. עס מוז פֿעסטגעשטעלט ווערן, אַז נאָך איבער הונדערט יאָר פֿון איר עקזיסטענץ האָט די באַוועגונג נאָך נישט מצליח געווען צו דערציִען אַ דור פֿון ליבעראַל־אָפּגעהיטענע ייִדן".
עס איז קיין פֿראַגע נישט, אַז דער ענין האָמאָסעקסואַליזם איז איצט אויפֿן סדר־היום אין דער מערבֿ־וועלט. זייער דראַנג צו ווערן אָנערקענט ווי "משפּחות" ווען זיי בויען אַ בשותּפֿותדיקע היים, שליסט אויך אײַן די פֿאָדערונג אויף דער רעכט צו אַדאָפּטירן קינדער, ירושה, אַפּוטרופּסות און פֿאַרטרעטונג. עס איז פּאַסיק צו באַמערקן, אַז אַפֿילו די אַממיינסטן פּראָגרעסיווע מדינות, וואָס סאַנקציאָנירן אָט די רעכט, רעזערווירן דאָס וואָרט "חתונה" אויסשליסלעך פֿאַר אַ בונד צווישן אַ מאַן און אַ פֿרוי. מיר וועלן די האַרבע פּראָבלעמען איבערלאָזן אין די הענט פֿון די רבנישע אינסטאַנצן. אָבער די פֿראַגע פֿון סמיכה אויף רבנות פֿאַר האָמאָסעקסואַליסטן איז אַ קאַטעגאָריע פֿאַר זיך און מוז באַטראַכט ווערן נישט נאָר פֿון הלכהשן שטאַנדפּונקט אַליין. די שאלה קאָן געפֿרעגט ווערן: צי איז די פּראָבלעם די הויפּט־דאגה פֿון כּלל־ישׂראל? פֿון אַ שלל פֿון אַזוי פֿיל נישט ווייניקער וויכטיקע אומגעלייזטע פּראָבלעמען, וואָס די קאָנסערוואַטיווע באַוועגונג דאַרף זוכן און געפֿינען אַן ענטפֿער, איז די פֿראַגע פֿון סמיכה פֿאַר האָמאָסעקסואַליסטן בראש וראשונה? אָדער ווי מען זאָגט אויף ענגליש: "טו בי, אָר נאַט טו בי"? איז, למשל, די אומוויסיקייט פֿון צענדליקער טויזנטער מיטגלידער, וואָס קענען נישט קיין אַלף־בית, וואָס ווייסן נישט זייערע ייִדיש־העברעיִשע נעמען, און אַוודאי נישט די ייִדישע נעמען פֿון זייערע טאַטע־מאַמע, נישט אַ מער קריטישער ענין? וואָס פֿאַראַ פּראָגרעס קאָן די באַוועגונג באַריכטן וואָס שייך דער פּראָגראַם־רעדע פֿון הרבֿ דזשעראָם עפּשטיין אין וואַשינגטאָן מיט פֿיר יאָר צוריק?
אין מײַן פֿריִער דערמאָנטן אַרטיקל האָב איך געשריבן וועגן אַ צירקולאַר וואָס דער פֿאַרשטאָרבענער קאַנצלער פֿון סעמינאַר, הרבֿ גרשון כּהן ז״ל, האָט געשיקט צו אַלע פּראָפֿעסיאָנעלע אָרגאַניזאַציעס (רבנים, חזנים, מחנכים) און זיי דערמוטיקט צו באַדינען די רעליגיעזע הצטרכותן פֿון די מאַסן, ספּעציעל אין די קליינע קהילות, וואָס האָבן נישט קיין כּלי־קודש. די מערכה פֿון קליינע קהילות און זייערע צוגאָב (נאָכמיטאָג)־שולן איז אַן אַנדערע אָנגעווייטיקטע פּראָבלעם. אַגבֿ, געדענק איך הרבֿ גרשון כּהנס אַרויסזאָג וועגן האָמאָסעקסואַליזם: "תּועבֿה היא" (ויקרא י״ח, 22) — אַן "אומווערדיקייט איז דאָס". איך בין נישט קיין פּסיכיאַטאָר אָדער פּסיכאָלאָג און וועל אַפֿילו נישט פּרובירן כאַראַקטעריזירן האָמאָסעקסואַליזם. איך באַטראַכט נישט די דערשײַנונג ווי אַן אומנאָרמאַלע. איך בין אַבסאָלוט דערפֿאַר, אַז זיי זאָלן האָבן אַלע רעכטן וואָס די מערהייט פֿון דער באַפֿעלקערונג געניסט פֿון זיי. גלײַכהייט כּלפּי דעם געזעץ מיינט ניט צו פֿאַרהוילן אַנדערשקייט.
אַנדערשקייט קאָן נישט זײַן אָדער ווערן נאָרמאַטיוו. ווערן אַ רבֿ איז אַ זכות און נישט קיין רעכט. דוד המלך, דער חשובֿסטער מלך־ישׂראל (חי וקים), האָט נישט זוכה געווען צו בויען דעם בית־המקדש צוליב זײַן פֿאַרגאַנגענהייט ווי אַן איש חיל און דערפֿאַר נישט דער אידעאַלסטער מענטש צו בויען דעם בית־המקדש, וואָס דאַרף דינען ווי אַ סימבאָל פֿון שלום ושלוה און אַחדות.
פֿאַר וואָס, פֿרעגט זיך, איז דער ענין געוואָרן די הויפּט־פּראָבלעם פֿאַר דער באַוועגונג? וווּ זײַנען סײַ די רבנישע און סײַ די בעלי־בתּישע אָרגאַנען, וואָס האָבן אַ חוש פֿאַר געשיכטלעכער אַחריות? פֿון די 5 סעמינאַרן אין די אַמעריקעס, אייראָפּע און ישׂראל זעט אויס, אַז בלויז דער סעמינאָר אין קאַליפֿאָרניע איז גרייט אויפֿצונעמען האָמאָסעקסואַליסטן אין זייער שיל. פּערזענלעך, בין איך געווען זייער קריטיש צו זען ווי סטודענטן וואָס האָבן נאָך אַ זייער לאַנגן וועג צו ווערן בר־סמכאס אין לערנען און ענינים פֿון הלכה, דעמאָנסטרירן לטובֿת די נײַע תּקנות. איך האָב באַטראַכט די מאַניפֿעסטאַציעס ווי חוצפּה און אויסער די ראַמען פֿון דרך־ארץ (דרך ארץ קדמה לתּורה). עס איז קלאָר, אַז די מידה פֿון עניוות איז נישט ווי געהעריק אײַנגעפֿלאַנצט אין זייער אויפֿפֿיר...
צוויי לאַטײַנישע אויסדרוקן בעטן זיך צו ווערן ציטירט: O TEMPORA O MORES — "אוי וואָס פֿאַר אַ צײַטן און וואָס פֿאַר אַ זיטן"; און QUO VADIS — "וווּהין פֿירט דער וועג, קאָנסערוואַטיווע באַוועגונג?"
מיט אַ געוויסער צײַט צוריק איז מיר אויסגעקומען צו לייענען די יערלעכע שאול ליבערמאַן הזכּרה־לעקציע — "שאול ליבערמאַן און די אָרטאָדאָקסיע", געלייענט פֿון פּראָפֿעסאָר מאַרק ב. שאַפּיראָ, פֿאָרזיצער פֿון דער יודאַיִסטישער קאַטעדרע אין דעם סקרענטאָן־אוניווערסיטעט. די לעקציע איז פֿאָרגעקומען דעם 18טן אַפּריל 2005. די שײַכות פֿון אונדזער טעמע צו דער לעקציע איז אַן אומדירעקטע. פֿאַר אונדז הײַנט איז גוט צו וויסן, אַז עס איז געווען אַ צײַט וואָס גדולי הדור האָבן אָנגענומען שטעלעס אין סעמינאַר און געזאָגט זייערע שיעורים בשלמות. הרבֿ שאול ליבערמאַן, אַן אָנערקענטער עילוי, איז געווען איינער פֿון זיי, און האָט אָנגעהאַלטן נאָענטע באַציִונגען מיט אַזעלכע ריזן ווי דער "חזון איש"; הרבֿ אַבֿרהם יצחק קוק, דער ערשטער רבֿ הראשי פֿון ארץ־ישׂראל, ווי אויך הרבֿ בן ציון עוזיאל, דער ספֿרדישער ראשון לציון. מאָדערניזם און טראַדיציע האָבן געהאַט מער צו טאָן מיט שיטות פֿון לערנען ווי מיט עיקר־פּרינציפּן פֿון אמונה און הלכה. עס איז אַפֿילו געקומען אַ צײַט ווען שאול ליבערמאַן איז געזעסן בײַ איין טיש מיט מדרכי קאַפּלאַן... הגם נישט אָן ספֿקות און רעזערוואַציעס.
ווען די גדולים וואָלטן אויפֿגעשטאַנען פֿון זייערע קבֿרים און געהערט וועגן וואָס מען עוסקט זיך הײַנט, וואָלטן זיי אַ געשריי געטאָן: "הזאת נעמי?" איז דאָס די זעלבע נעמי פֿון בית־לחם? מען קאָן זי קוים דערקענען...