בײַ דער קאָנפֿערענץ "שפּראַכן בײַ ייִדן" (פֿון רעכטס): די פּראָפֿעסאָרן מרים אייזיקס, לויִס גלײַנערט און גענאַדי עסטרײַך

דעם 2טן און 3טן דעצעמבער איז פֿאָר­געקומען אין אוניווערסיטעט פֿון מערילענד אין קאָלעדזש-פּאַרק אַ קאָנ­פֿערענץ אויף דער טעמע "שפּראַכן בײַ ייִדן אין אַ גלאָ­באַליזירטער וועלט", אונטער דער פֿעיִקער אָנפֿירערשאַפֿט פֿון פּראָפֿ׳ מרים אײַזיקס, די דאָרטיקע פּראָפֿעסאָרשע פֿון ייִדיש. אַזוי ווי אַני-הקטן בין געווען צווישן די רעדנערס, קען דער דאָזיקער באַריכט ניט זײַן גאַנץ אָביעקטיוו, אָבער ער מעג נאָך אַלץ עפּעס לאָזן פֿונעם טעם פֿון דער קאָנפֿערענץ, דעם מין פֿראַגעס וואָס מע האָט באַהאַנדלט, און די לעבעדיקע דיסקוסיעס, וואָס האָבן לאַנג געדויערט נאָך יעדער סעסיע.

צום טיפֿסטן אײַנגעקריצט אין מײַן זכּרון בלײַבט דער רעפֿעראַט פֿון לויִס גלײַנערט, פּראָפֿעסאָר פֿון לינגוויסטיק אין דאַרטמיט, און מחבר פֿון גראַמאַטישע ווערק וועגן הײַנטיקן גערעדטן עבֿרית. פּראָפֿ׳ גלײַנערט האָט געפּרוּווט אויפֿלייזן אַ רעטעניש: פֿאַר וואָס איז געוואָרן שטאַרק די טענדענץ בײַ די קאָנסערוואַטיווע און רעפֿאָרמירטע ייִדן אַרײַנצוברענגען אַלץ מער לשון-קודש אין זייערע תּפֿילות, ווען נאָר געציילטע צווישן זיי פֿאַרשטייען מער ווי אַ פּאָר שורות פֿון די תּפֿילות וואָס זיי דאַוונען?

אינטערעסאַנטע באַמערקונגען האָט אַרויס­גערופֿן גענאַדי עסטרײַך, פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדיש אינעם ניו-יאָרקער אוניווערסיטעט און אַ מיטאַרבעטער אין "פֿאָרווערטס". זײַן אויפֿטריט האָט אָנגערירט די אייביקע פֿראַגע, צי ייִדיש וועט נאָך לאַנג האָבן אַ קיום. האָט ד״ר עסטרײַך דערקלערט אַ נײַעם בליק, פֿאַרגלײַכנדיק די צוויי גרופּעס וואָס האַלטן זיך בײַ מאַמע-לשון: חסידים און ייִדישיסטן. די ערשטע שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ גאַנץ פֿאַרמאַכטע קהילה; פֿון דער אַנדערער זײַט זײַנען די ייִדישיסטן גאָר אַן אָפֿענע געזעלשאַפֿט, וואָס נעמט אַרום פֿרײַע און פֿרומע; לינקע און רעכטע; מענטשן מיט סײַ אַ נאָרמאַלן סײַ אַן אַלטעראַטיוון לעבן־שטייגער; ווער ווייסט, צי אַזעלכע היפּוכדיקע שטראָמונגען וועלן אָפּשוואַכן ייִדיש אָדער פֿאַרפֿעסטיקן זײַן אָנהאַלט.

די זינגערין חווה אַלבערשטיין

אַסיע ווײַסמאַן, גראַדויִר-סטו­דענט­קע אין האַרוואַרד, האָט דער­ציילט וועגן איר פֿאָרשן ייִדישע לידער בײַ סאַטמאַרער פֿרויען. ניט געקוקט אויף דער מימרא "קול באשה ערווה", געבן איבער בירושה מאַמעס און באָבעס צו זייערע טעכטער און אייניקלעך די לידער, וואָס זיי האָבן אויסגעלערנט בײַ זייערע מאַמעס (אָפֿט דערהרגעטע אין לאַגערן). אָבער צו מאָל קריכט אַרײַן אין זייער רעפּערטואַר אַ זינגליד מיט אַ גאַנץ וועלטלעכן ייִחוס (לדוגמא "חנוכּה, אוי, חנוכּה") אָדער גאָר אַ טעאַטער-ליד; אָבער זיי טענהן, אַז ס‘איז אַ כּשרער חסידישער ניגון...

בנימין הערי, פּראָפֿעסאָר פֿון העברעיִש אין עמאָרי אוניווערסיטעט, רעבעקאַ רובין און דבֿורה שיפֿרין, ביידע פֿון דזשאָרד­זשטאָון-אוניווערסיטעט, און שׂרה בונין בן-אָר, פּראָפֿעסאָרשע אין היברו-יוניאָן-קאָלעדזש אין לאָס אַנדזשעלעס האָבן אויך אָפּגעהאַלטן אינטערעסאַנטע רעפֿעראַטן.

כאָטש איך בין אַן אַקאַדעמיקער און איך וואָלט באַדאַרפֿט געניסן מער פֿון דער ריין אַקאַדעמישער שפּײַזונג, איז פֿאַר מיר דער בעסטער מאָמענט פֿון דער גאַנצער קאָנפֿערענץ פֿאַר מיר געווען דער קאָנצערט אין אָוונט פֿון דער וועלטבאַרימטער ישׂראל­דיקער זינגערין חווה אַלבערשטיין. איר שטימע האָט געקלונגען נאָך שענער ווי אויף אירע רעקאָרדירונגען: אויף עבֿרית, ענגליש און, פֿאַרשטייט זיך, ייִדיש.

בײַם סוף פֿון דער קאָנפֿערענץ האָט מען פּראָיעקטירט דעם פֿילם וואָס חווה אַלבערשטיין האָט געמאַכט אין 1995, "צו פֿרי צו שווײַגן, צו שפּעט צו זינגען", וועגן די ייִדישע פּאָעטן אין ישׂראל. נאָכן פֿילם האָט די זינגערין געזאָגט, אַז זי האָט בדעה געהאַט, אַז דער פֿילם זאָל זײַן אַ מין געזעגענען זיך מיט ייִדיש — אָבער ייִדיש האָט ניט געלאָזט! עס האָט גענאָגט בײַ איר אין האַרצן און געמאָנט נאָך. אַזוי מעג זײַן דער מוסר-השׂכּל פֿון דער גאַנצער קאָנפֿערענץ: מאַמע-לשון האָלט נאָך ווײַט פֿון זאָגן זײַן לעצט וואָרט.