ס׳איז געווען כּמה-וכּמה יאָרן צוריק, אינעם פֿאָריקן יאָרהונדערט, ווען איך האָב נאָך געוווינט אין אוקראַיִנע. כ׳בין געקומען מיט מײַנע עלטערן צו אונדזערע קרובֿים, און דאָרטן זײַנען שוין געווען עטלעכע געסט, אָנגעקומענע אַזש פֿון מאָסקווע צי לענינגראַד. איינע פֿון זיי, אַן עלטערע פֿרוי, האָט געהערט צו אַזאַ טיפּ פּערזאָנען וואָס איז שוין ניט בנימצא. מע זעט זיי נאָר אויף די אַלטע פֿאָטאָס צי אין קאָסטומירטע דראַמעס — אינטעליגענטע פּנימער, צו וועל­כע עס האָט זיך קיין שמינקע (שוין אָפּגע­שמועסט פֿון פּלאַסטישע אָפּעראַציעס) ניט צוגערירט. דאָס זײַנען געוויינטלעך פּנימער פֿון לערערקעס, סאָציאַליסטקעס און, בכלל, כּלל-טוערינס.

וועגן דער דאָזיקער פֿרוי האָט מען דער­נאָך דערציילט, אַז זי האָט זיך געהאַט גע­לערנט אין פּעטערבורג נאָך פֿאַר דער רע­וואָלוציע. קיין "פּראַוואָזשיטעלסווע", דאָס הייסט, רעכט צו וווינען אין דער קרוינ­שטאָט, האָט זי ניט געקענט אויספּועלן. דער­פֿאַר האָט זי זיך רעגיסטרירט ווי אַ פּראָס­טיטוטקע, און דאָס האָט איר געגעבן די מעגלעכקייט צו בלײַבן אין דער שטאָט. ווי אַ פֿרוי מיט אַ "געלן בילעט", האָט זי געמוזט רעגולער גיין צו אַ דאָקטער, ווײַל איר אָפֿיציעלע באַשעפֿטיקונג (וועלכע זי האָט, פֿאַרשטייט זיך, ניט געפֿירט) האָט געקענט זי אָנשטעקן מיט אַ ווענערישער קרענק, און די מלוכה האָט געהאַלטן אויף דעם אַן אויג.

מיר איז מער ניט אויסגעקומען צו זען די פֿרוי. אָבער וועגן איר האָב איך זיך דער­מאָנט יעדעס מאָל, ווען כ׳האָב געהערט צי געלייענט וועגן די מניעות, וואָס ייִדן האָבן געמוזט בײַקומען כּדי צו באַקומען אַ בילדונג אין דער רוסישער אימפּעריע. וועגן איר האָב איך זיך דערמאָנט אויך אין 1991, בײַם לייענען אין דער מאָסקווער לענין-ביב­ליאָטעק צוויי ביכעלעך — די סך-הכּלען פֿון אַנקעטירן ייִדישע סטודענטן אין קיִעוו, עטלעכע יאָר פֿאַר דער ערשטער וועלט-מלחמה. אין 1992 האָב איך פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל, Languages of “Yehupets" Students ("שפּראַכן פֿון יעהופּעצער סטו­דענטן"), הגם די אויספֿרעגן האָבן באַרירט ניט נאָר די סאָציאָ-לינגוויסטישע פֿראַגן.

די סטאַטיסטיק פֿון יענער צײַט האָט געוויזן אַ טיפֿן פּראָצעס פֿון פֿאַרלירן ייִדיש אין די קרײַזן פֿון געבילדעטע יונגע מענער און פֿרויען. אַן אויספֿרעג, דורכגעפֿירט אין יאָר 1910, האָט אַנטפּלעקט, אַז 15.5 פּראָצענט קיִעווער ייִדישע סטודענטן האָבן אין גאַנצן ניט געקענט קיין ייִדיש. בלויז 32 פּראָצענט האָבן אָנגערופֿן ייִדיש ווי אַ טאָג-טעגלעכע שפּראַך זייערע, און 46 פּראָצענט האָבן נאָר פֿון מאָל צו מאָל גערעדט ייִדיש.

קיִעוו, אָדער "יעהופּעץ" — ווי שלום-עליכם האָט אָנגערופֿן די שטאָט, האָט אין רוסלאַנד געהאַט די גרעסטע קאָנצענטראַציע פֿון ייִדישע סטודענטן. דאָך, גרויסע ייִדישע סטודענטישע קאָלאָניעס, זײַנען געווען אויך אין אַנדערע אוניווערסיטעטישע שטעט. אַ ברייטערן אַנאַליז פֿון די סטאַטיסטישע מאַטעריאַלן, וואָס שפּיגלען אָפּ דעם פּרצוף פֿון דער קאַטעגאָריע ייִדישער באַפֿעל­קע­רונג, לייגט פֿאָר אַנאַטאָלי איוואַנאָווס מאָנאָ­גראַפֿיע Еврейское студенчество в Российской империи начала XX века: Каким оно было?, "די ייִדישע סטודענטנ­שאַפֿט פֿון דער רוסישער אימפּעריע אין אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט: וואָס האָט זי מיט זיך פֿאָרגעשטעלט?" (מאָסקווע, 2007). אין דער אמתן, פֿאַרנעמט די מאָנאָגראַפֿיע גופֿא ווייניקער פֿון אַ העלפֿט פֿונעם באַנד, וואָס איז אויך כּולל פֿאָטאָסטאַטיש איבער­געדרוקטע בראָשורן מיט סך-הכּלען פֿון אַנקעטירן די סטודענטן אין קיִעוו, מאָסקווע און אָדעס.

די אויספֿרעגן האָבן געוויזן, אַז באַזונ­דערס אָפּגעפֿרעמדט פֿון ייִדיש זײַנען געווען די מאָסקווער סטודענטן. אַ גרויסער טייל סטודענטן און, בפֿרט, סטודענטקעס (פֿון 33 ביז 43 פּראָצענט) זײַנען שוין אויסגעוואַקסן אין משפּחות, וווּ רוסיש איז געווען די איינציקע שפּראַך. באַזונדערס פֿאַרשפּרייט איז די רוסיפֿיקאַציע געווען צווישן די יונגע לײַט, וואָס זײַנען דערצויגן געוואָרן מחוץ דעם תּחום-המושבֿ. למשל, צווישן די מאָסקווע-געבוירענע סטודענטן זײַנען נאָר געציילטע לײַט געוואַקסן, הערנדיק אַרום זיך ייִדיש.

די באַציִונג צו שפּראַכן איז ניט דירעקט פֿאַרבונדן מיטן ניוואָ פֿון קענען די דאָזיקע שפּראַכן. בערך אַ העלפֿט פֿון די אויס­גע­פֿרעגטע מאָסקווער סטודענטן האָבן געענט­פֿערט פּאָזיטיוו אויף דער פֿראַגע "צי אָנער­קענט איר, אַז איינע פֿון די ייִדישע שפּראַכן פֿאַרדינט צו האָבן גוט מזל?" די מערהייט סטודענטן האָבן עס אָנערקענט פֿאַר ייִדיש, בעת ס׳רובֿ מיידלעך האָבן אויסגעקליבן העברעיִש.

די סטודענטן זײַנען געווען אָפּגעפֿרעמדט פֿון ייִדיש אויך ווײַל זיי האָבן געשטאַמט, דער עיקר, פֿון די באַלעבאַטישע שיכטן פֿון דער ייִדישער באַפֿעלקערונג. כאַראַקטעריסטיש, אַז ווייניקער פֿון 4 פּראָצענט סטודענטן האָבן געהאַט עלטערן, וואָס האָבן זיך באַ­שעפֿטיקט מיט האַנטאַרבעט, בעת דער חלק פֿון בעל-מלאָכות אין דער אַלגעמיינער ייִדישער באַפֿעלקערונג איז געווען כּמעט פֿיר מאָל העכער. כּדי צו ווערן אַ סטודענט, האָט מען געדאַרפֿט באַקומען אַ געהעריקע אויסשולונג. פֿאַר אַ קינד פֿון אַ פֿאַרמעגלעכער משפּחה איז געווען, פֿאַרשטייט זיך, ניט צו גלײַכן גרינגער באַקומען אַ צוטריט צו אַזאַ בילדונג.

די ייִדישע סטודענטישע מאַסע איז גע­ווען זייער פּאָליטיזירט. סײַ פֿאַר דער רעוואָלוציע, סײַ שפּעטער האָבן די דאָזיקע יונגע לײַט געשפּילט צענטראַלע ראָלעס אין כּלערליי אידעאָלאָגישע שטראָמען, בתוכם אין די גרופּירונגען, וועלכע האָבן געהאַט ייִדישיסטישע פּראָגראַמען. אַנאַטאָלי איוואַ­נאָווס בוך העלפֿט צו פֿאַרשטיין בעסער, וואָס האָבן מיט זיך פֿאָרגעשטעלט די יונגע אינטעלעקטואַלן פֿון דעם דור, וועלכן ס׳איז אויסגעקומען צו לעבן אין דער צײַט פֿון דראַמאַטישע געשעענישן אין אַלגעמיינער און ייִדישער געשיכטע.