(המשך פֿון פֿאָריקן נומער)

די ערשטע טריט אין אַמעריקע נאָכן חורבן. פֿעטער ידידיה נעמט אָפּ פֿון דער באַן זײַן פּלימעניק, חיים, מיט זײַן פֿרוי טאָליע און זייער מיידעלע מירעלע און ברענגט זיי אַהיים אין דער בראָנקס. און איצט לייענט ווײַטער.

"אַז דו וועסט צו זיך קומען חיים," פֿאַרזיכערט אים דער פֿעטער, "וועל איך דיר דערציילן וועגן אַמעריקע. דאָ גיט מען אַ קוועטש אַ קנעפּל, פֿליט אַרויס אַ 'סענדוויטש.’ און אַז מ'וויל אַרויף אויפֿן צענטן שטאָק, גיט מען אויך אַ קוועטש אַ קנעפּל און מ'שפּאַרט אָן אין די וואָלקנס."

דאָס משפּחהלע וואָס איז ערשט אָנגעקומען קיין ניו־יאָרק פֿון אַזאַ לאַנגער רײַזע איז אויסגעמוטשעט. חיים מאַכט דעם פּאָטשאָנטעק:

"ס'ווערט שוין שפּעט קינדער. מאָרגן וועלן מיר אויך זײַן אין אַמעריקע, וועלן מיר שוין הערן די גליקן. דערווײַל דאַרף מען מאַכן נאַכט."

די מומע מינדל בעט זיי אויס אַ געלעגער אויף דער פּאָדלאָגע פֿון עסצימער. דער הונט מיקי שלאָפֿט אויף דער סאָפֿקע. זי רוימט אַראָפּ פֿון טיש, לעשט אויס די ליכט און אַלע לייגן זיך שלאָפֿן. און ווען עס ווערט שטיל, און די טירן פֿאַרקלאַפּן זיך אונטער די אַמעריקאַנער גאַסטגעבער, רופֿט זיך אָפּ טאָליע:

"חיים! נו? וואָס זאָגסטו?"

"וואָס זאָל איך זאָגן?" מאַכט חיים.

"מיר געפֿעלט נישט דאָס מימעלע," האָט טאָליע פּרובירט אַרײַנשעפּטשען איר מאַן אין אויער. "זי וויינט אַז די פּערל זײַנען בײַ איר שיטער. זי זעט מיר אויס צו זײַן אַ קאַרגער הונט און דער הונט זעט מיר אויס צו זײַן אַן אַמעריקאַנער בהמה."

"ששששששש!" שעפּטשעט איר צוריק חיים. "זיי קענען נאָך הערן. שיין פֿון פֿעטער אונדז אַרויסצופֿאָדערן פֿון דײַטשלאַנד און ברענגען אונדז אַהער. ער וועט אונדז זיכער העלפֿן געפֿינען אַ דירה מיט אַרבעט. וועסט זען." אָבער טאָליע באַרויִקט זיך נישט:

"זאָל ער האָדעווען אַ האָן אויף כּפּרות און אַן אינדיק אויף פּסח. ער האָט דאָ אַזוי פֿיל דירות אין הויז, פֿאַרוואָס קען ער אונדז נישט פֿאַרדינגען איינע פֿון זיי?" חיים האַלט אַז דאָס מימעלע האָט מורא די גרינהאָרנס וועלן נישט האָבן צו צאָלן קיין דירה־געלט. טאָליע שטימט מיט אים אײַן:

"אוי די אַמעריקאַנער... וויפֿל זיי האָבן איז זיי ווייניק. מיר האָבן אַ גאַנץ לעבן געהאַט קדחת מיט כּשרן פֿאָדעם. און וועמען האָבן מיר געהאַט צו פֿאַרדאַנקען? סטאַלינען, ס'זאָל אים אָפּדאַרן די נאָז. ער האָט געמעגט אײַננעמען אַ מיתה־משונה נאָך איידער די מאַמע האָט אים געהאַט. דער סוואָלאָטש, דער הינטישער זון. ווען נישט ער, וואָלטן מיר דאָ נישט געדאַרפֿט זיך וואַלגערן אויף דר'ערד און דער הונט אויף דער סאָפֿקע. אַ פֿאַרקערטע וועלט דאָס אַמעריקע. מענטשן לייגט מען אויף דער פּאָדלאָגע און הינט צעלייגט מען ווי די אַריסטאָקראַטן אויף סאָפֿעס. כ'וואָלט געקענט שווערן אַז ער עסט לעקעך אין דער וואָכן און מ'נעמט אים אויף אַ שפּאַציר אין שטאָטישן גאָרטן מיט אַ פּאַראַסאָלקע. אַ פֿאַרקערטע וועלט דאָס אַמעריקע."

"גיי שלאָפֿן טאָליע. אַ גוטע־נאַכט."

"ווער קען שלאָפֿן אין דער אַמעריקע? ס'איז צו גרויס. מ'עט עס מוזן פֿאַרקירצן אַזוי ווי אַ קליידל. פֿאַרסטריגעווען מיט גרויסע שטעך, ווי אַ מלבוש, ס'זאָל פּאַסן אויף אונדז. קיינער וועט אַפֿילו נישט וויסן אַז מיר זײַנען ערשט אַראָפּ פֿון דער שיף, ווײַל מיר וועלן אויסזען ווי די אַמעריקאַנער. כאָטש איך האָב נאָך נישט געזען ווי די אַמעריקאַנער זעען אויס. ווי קענען זיי אויסזען? מסתּמא ווי די טשאָקאָלאַדנע סאָלדאַטן וואָס האָבן אונדז געהיט אין דײַטשלאַנד, אַ ביסעלע פֿאַרריסן בײַ זיך."

"זיי האָבן נישט קיין הערנער. דו רעדסט שוין פֿון שלאָף טאָליע."

צו מאָרגנס אין דער פֿרי נאָך אונדזער אָנקומען קיין אַמעריקע האָט זיך די מומע מינדל געפּאָרעט אין קיך. זי וועט אונדז מסתּמא מאַכן אַמעריקאַנער עסנס, האָט מירעלע געטראַכט. זי האָט אָבער קודם געגעבן דעם הונט צו עסן און אונדז געלאָזט זיצן הונגעריקע. דער פֿעטער איז אַרײַנגעקומען אַן אויפֿגעפֿרישטער, גרייט אײַנצונעמען די וועלט:

"זיך אויסגעשלאָפֿן אַלע? איצט זאָגט מיר — ווי געפֿעלט אײַך אַמעריקע?"

טאָליע, נישט קיין אויסגעשלאָפֿענע, אַ פֿאַרמאַטערטע, האָט פֿאַרביסן זיך די ליפּן און איראָניש אים געענטפֿערט:

"לאָמיך נאָר אַרויסקוקן דורכן פֿענצטער, אפֿשר וועל איך זען ווי מ'שאַרט גאָלד אין די גאַסן."

חיים איז געווען גרייט צו פֿאַרגלעטן זײַן ווײַבס באַמערקונג, האָט ער זיך אויסגעגליכן די ביינער און אַ זאָג געטאָן:

"אַזוי האָט מען בײַ אונדז געזאָגט, אַז אין אַמעריקע שאַרט מען גאָלד אין די גאַסן."

מינדעלע האָט דערווײַל אַרויסגעשטעקט דאָס קליינע, צעקנייטשטע פּנימל פֿון קיך און איז קיינעם נישט געבליבן שולדיק קיין ענטפֿער:

"אויף דער עלטער קען מען זיך שוין נישט אַראָפּבייגן אויפֿצוהייבן דאָס גאָלד."

"מײַן ווײַב איז אַ גרויסע חכמה נאָך פֿון יענע צײַטן. און דו מירעלע. אָט באַלד וועסטו מוזן גיין אין 'סקול’ און לערנען זיך ענגליש."

דאָס טעכטערל האָט געקוקט אויפֿן ליידיקן טיש, געגלעט דעם הונט און זיך אָפּגערופֿן:

"איך האָב מורא פֿאַר ענגליש."

"ס'וועט דיך נישט בײַסן. גלייב מיר טעכטערל, קיינער פֿון אונדז האָט נישט געקענט קיין ענגליש, מ'האָט זיך אויסגעלערנט."

"יאָ," האָט מירעלע טרויעריק ווי גערעדט צו זיך, "אָבער דאָס וועט שוין זײַן מײַן פֿינפֿטע שפּראַך. ביז אַהער האָב איך זיך נישט אויסגעלערנט קיין איין שפּראַך ווי ס'געהער צו זײַן."

"דאָס זאָל זײַן מײַן ערגסטע זאָרג," האָט זי טאָליע באַרויִקט. "איך וויל בעסער וויסן וווּ מ'וועט וווינען?"

"איר וועט מוזן זוכן אַ דירה," האָט דער פֿעטער עס אַרויסגעזאָגט פֿאַרזאָרגט. "איך וועל אײַך נעמען קיין ברוקלין. אפֿשר זײַנען דאָרט דאָ דירות פֿאַר מענטשן ווי איר?"

"וואָס איז בוקלי?" האָט טאָליע געוואָלט וויסן.

"ברוקלין איז מסתּמא אַזוי ווײַט פֿון דאַנען, ווי פֿון וואַרשע קיין לאָדזש. דאָרט וווינען אַ סך ייִדן." האָט זי דער פֿעטער באַרויִקט.

"און וווּ זײַנען מיר איצט?" האָט טאָליע געוואָלט וויסן.

"איצט זײַט איר אין דער בראָנקס."

"און ווי גרויס איז די באָקס?"

"אַזוי גרויס ווי וואַרשע."

"איז צו וואָס דאַרף מען זיך שלעפּן אַזש קיין בוקלי? עס פֿעלן וווינונגען אין באָקס? שטעלט אײַך פֿאָר פֿעטער, ווען מיר זײַנען אָנגעקומען אַהער מיט דער באַן פֿון באָסטאָן, וווּ אונדזער שיף האָט געאַנקערט, איז איידער איר האָט זיך באַוויזן אונדז אָפּצונעמען, האָט אונדז אָפּגעוואַרט אונדזערס אַ באַקאַנטע שכנטע פֿון לאַגער, פֿון פּליטים־לאַגער. זי האָט מיר געזאָגט אַז זי קומט יעדן טאָג אָפּוואַרטן מענטשן. זי זוכט איר משפּחה, און אפֿשר באַקאַנטע. האָט זי מיר צוגעזאָגט צו זוכן פֿאַר אונדז אַ דירה. זי וווינט אויך אין באָקס."

"אַזוי גאָר! וווּ?" האָט דער פֿעטער ווײַטער געפֿאָרשט.

"זי האָט צוגעזאָגט צו קלינגען. איך האָב איר געגעבן אײַער טעלעפֿאָן־נומער."

דערווײַל האָט זיך באַוויזן דאָס מימעלע פֿון קיך, און מיט אַ טאָן פֿון אַ זיגערין אונדז געלאָזט וויסן:

"איר וועט דאַרפֿן זוכן אַרבעט, ווײַל אויב דאָס קינד גייט אין 'סקול’ וועט איר מוזן זי באַזאָרגן מיט אַ 'סענדוויטש.’"

"וואָס איז אַ סענדעוויטש?" האָט זיך טאָליע געוווּנדערט.

"דאָס זײַנען צוויי שטיקלעך ברויט, אָנגעשמירט מיט פּוטער אָדער פּאָווידלע, אָדער 'פּינאַבאַדע.’"

"פּינאַבאַדע?" האָט טאָליע אויף איר אָנגעשטעלט אַ פּאָר פֿאָרשערישע אויגן, "איך וואָלט געקענט שווערן אַז 'פּינאַבאַדע’ איז אַזאַ אָפּערע. איך וועל זיך שוין קיין מאָל נישט אויסלערנען קיין ענגליש. דאָס איז נישט קיין שפּראַך. דאָס איז אַ נערוון־אַטאַקע."

דערווײַל קלינגט דער טעלעפֿאָן און די נײַע אַמעריקאַנער דערשרעקן זיך פֿאַרן קלונג. דאָס מימעלע הייבט אויף דאָס טרײַבל, ווישט זיך אָפּ דאָס נעזל מיטן פֿאַרטעך און שרײַט אַרײַן אין טעלעפֿאָן ווי זי וואָלט אַרײַנגעשריגן אין אַ טונעל:

"האַלאָ! ווער רעדט?" טאָליע? טאָליע איז דאָ."

זי דערלאַנגט דאָס טרײַבל טאָליען און ווײַזט איר ווי אַזוי מען רעדט אויפֿן טעלעפֿאָן.

"ווער רעדט דאָרט?" האָט זיך טאָליע געוווּנדערט. דאָס מימעלע האָט אָפּגעווישט דעם טעלעפֿאָן מיטן פֿאַרטעך און דערלאַנגט דאָס טרײַבל טאָליען:

"עפּעס אַ פֿרוי..."

"גוט־מאָרגן פֿרוי גאַלאָנסקאַ," האָט טאָליע זיך דערפֿרייט. "איך בין גליקלעך צו הערן פֿון אײַך. וואָס? איר האָט געפֿונען פֿאַר אונדז אַ דירה אין באָקס? לעבן אײַך... פֿינף צימערן? וויי איז מיר. וואָס וועלן מיר טאָן מיט פֿינף צימערן? געלויבט צו גאָט. וואָס? דאָרט וווינט נאָך עמעצער. ער וויל דרײַ הונדערט דאָלאַר שליסל־געלט אויף אַרויסצוגיין? וווּ וועט מען נעמען אַזוי פֿיל געלט? אַלץ וואָס מיר פֿאַרמאָגן איז פֿינף דאָלאַר. טוט מיר אַ טובֿה און קלינגט מיר צוריק אין אַ פּאָר מינוט אַרום, וועל איך פֿאַר אײַך האָבן אַן ענטפֿער. זײַט מיר געזונט."

"נעמט די דירה." האָט זיך באַלד אָפּגערופֿן דער פֿעטער ידידיה.

"ווי אַזוי?" האָט חיים געוואָרפֿן אַ פֿאַרזאָרגטן בליק צום פֿעטער.

"איך וועל דיר באָרגן דאָס געלט. און אַז דו וועסט אָנהייבן אַרבעטן וועסטו עס מיר צו ביסלעך אויסצאָלן."

אין דעם איז די מומע מינדל געקומען צו זיך:

"האָסט שוין פֿאַרגעסן ידידיה, אַז אונדזער רחל און איר שלימזל, זיצן אין קוטשיבאַמבאַ און וועלן אַמאָל צוריקקומען. וווּ וועלן זיי וווינען? בײַ דיר אויפֿן קאָפּ? און זיי וועלן דאַרפֿן געלט. וווּ וועלן זיי נעמען? בײַ די 'אימיגריישן סאָסיִאיישן?’ און אַז זיי האָבן צוויי קליינע קינדער האָסטו אויך פֿאַרגעסן?"

"מינדל! שווײַג! קיינער פֿרעגט דיך נישט. ס'איז מײַן געלט, קען איך דערמיט טאָן וואָס מיר געפֿעלט. און אַז איך וויל באָרגן מײַן ברודערס זון דרײַ הונדערט דאָלאַר, וועל איך באָרגן. איך בין דער פֿאַרדינער אין הויז — נישט דו."

דער טעלעפֿאָן קלינגט אויף ס'נײַ. דער פֿעטער ידידיה הייבט אויף ס'טרײַבל און גיט עס איבער טאָליען.

"העלאָו! פֿרוי גאַלאָנסקאַ! זאָגט דעם ייִד ער זאָל אויף אונדז וואַרטן. מיר קומען שוין נעמען די דירה."

(המשך אין קומענדיקן נומער)