(דריטער אַרטיקל)

(המשך פֿון פֿאָריקן נומער)

דער פֿעטער ידידיה לייענט "די פֿרײַהייט" בעת זײַן ווײַב דאָקוטשעט אים:

"הערסט ידידיה, איך האָב געזען אין גאַס אַ ׳סעקטשועל קאַנווויטיבל׳־סאָפֿע, די לעצטע מאָדע. נאָך דעם ווי די גרינהאָרנס וועלן אַרויס פֿון דאַנען וועלן מיר מוזן בײַטן דאָס מעבל. ווער ווייסט, וואָס פֿאַר אַ כאָליעריעס זיי האָבן מיט זיך מיטגעשלעפּט פֿון יענער זײַט ים." דער פֿעטער רעגט זיך אויף:

"מינדל, ס'איז נישט קיין 'סעקטשועל.' ס'איז אַ 'סעקשאָנעל'־סאָפֿע."

"זאָל זײַן ווי דו זאָגסט, ווײַל אונדזער סאָפֿע שטינקט."

"דער איינציקער וואָס שלאָפֿט אויף דער סאָפֿע איז דער הונט. פֿאַרגעס נישט אַז איך בין דאָ בעל־הבית. איך וועל באַשליסן צי מיר דאַרפֿן אַ סאָפֿע צי נישט. דו קאָך דאָס טעפּל."

"דו ווייסט כאָטש אַז אונדזער צווייטער טאָכטער איז געווען בײַ אַן עקספּערט־דאָקטער."

"וואָס? זי איז קראַנק, חלילה?"

זי איז אַוועק זיך דערוויסן פֿאַרוואָס זי קען נישט האָבן קיין קינדער."

"טאָ וואָס האָט איר דער דאָקטער געזאָגט?"

"ער האָט געמאַכט אַ סך טעסטן און איר צו וויסן געגעבן אַז זי האָט אַן 'אַנקאָרעקטיבל קאָנדישן.'"

"וואָס איז דאָס פֿאַר אַן אָנשיקעניש?" האָט ידידיה געוואָלט וויסן.

"זי האָט אַ פֿישן אין די פּעסעדזש."

"ס'קלינגט נישט געפֿערלעך."

"בײַ דיר מײַן מאַן, איז גאָרנישט געפֿערלעך. ער האָט איר געזאָגט אַז זי האָט אַ פֿישן אין די פּעסעדזש און אַז זי וועט יאָ האָבן אַ קינד. וועט עס זײַן אַ מעקערל."

"אַ 'מיראַקל,' מינדל, אַ מיראַקל."

"דאַרף מען דאָך פֿאַרן מאַקערל האָבן געלט. און דו וואַרפֿסט זיך דערמיט ווי ס'וואָלט געוואַקסן אויף ביימער. גיסט עס אַוועק די גרינהאָרנס. וועסט זען, זיי וועלן שנעל ווערן אַמעריקאַנער, קויפֿן נײַע מעבל, מיט אַ טעלעוויזיע און אַ טעלעפֿאָן. דאָס טאָליעלע זעט מיר אויס צו זײַן אַ 'שרודי־פֿרודי.'"

"מיט דײַן ענגליש מינדל, וועסטו ווײַט נישט דערגיין. דו ווייסט כאָטש ווער ס'איז געווען דער ערשטער אַמעריקאַנער פּרעזידענט?"

"אייברעהעם וואַשינגטאָן."

"וויפֿל שטאַטן זײַנען דאָ אין אַמעריקע?"

"אַ סך."

"אַנו, גיב אַ רעכן זיי אויס..."

"ברוקלין, בראָנזוויל, ניו־לאַטס, בראָנקס, מאַסאַטשטשו מיט די קאַרלײַנעס."

"אוי מינדעלע, האָסטו אַ פֿאַרשטאָפּטן קאָפּ. נאָך דרײַסיק יאָר האָסטו זיך נאָך אַלץ נישט אויסגעלערנט. ווי אַזוי וועסטו ווערן אַ סיטיזן?"

"און דו? גרויסער צעלייגער מײַנער. נאָך דרײַסיק יאָר האָסטו זיך נאָך אַלץ נישט אויסגעלערנט ווי צו רעדן צום אייגענעם ווײַב."

"אָה...

דאָ אין אַמעריקע זײַנען שוין די פֿרויען סאַפֿערדזשעטן."

"און וואָס זײַנען די סאַפֿערדזשעטן?"

"סאַפֿערדזשעטן זײַנען פֿרויען וואָס ווילן נישט מער 'סאַפֿערן' פֿון די מענער. זיי זאָגן אַז אַלע זײַנען דאָ גלײַך, אַפֿילו די קרומע."

דערווײַל ציִען זיך די גרינע אַרײַן אין דער נײַער דירה און קוקן זיך אַרום. טאָליע ווערט אַ גאַנצע מבֿינטע אויף די סאַלאָנען. נאָך דעם ווי זי האָט זיך אויסגעטשוכעט אַ ביסל האָט זי געפֿונען איר צונג.

"שוין גענוג זיך צו פֿרייען מיט די מאַרצעפּאַנעס. דאָס מוז מסתּמא זײַן אַן עסצימער. וואָס נאָך האָבן מיר דאָ? אַ קיך, אַ זיצצימער, אַ קליזעט מיט אַ וואַנע, און נאָך אַ צימער און נאָך אַ צימער. די לעצטע צוויי מוזן זײַן שלאָפֿצימערן אָדער עפּעס. געוואַלד און געשריגן. ווי קענען מענטשן האָבן אַזוי פֿיל צימערן? סײַדן מ'שטאַמט אָפּ פֿון ראָטשילדן. איך האָב אַ פּלאַן, לאָמיר זיך דערווײַל אַלע דרײַ אַרײַנציִען אין איין צימער, און צו ביסלעך זיך פּרובירן צוגעוויינען צו דעם גרויסן ראָסקאָש ווען מיר וועלן זיך באַקענען מיט אַלע צימערן. ערשט דעמאָלט וועט מען זיך קענען אַרויסציִען און אַרײַנציִען זיך אַהין וווּ מ'וויל."

זיי טראָגן אַרײַן די וואַליזקעס אין איין שלאָפֿצימער און זעצן זיך אויף זיי. ס'גייט אַוועק אַ שטיקל צײַט. חיים האָט זיך אײַנגעאָרדנט בײַ אַן אַרבעט. טאָליע רוימט און קאָכט, די שלאָפֿצימערן זײַנען אויסמעבלירט מיט בעטן. צײַט צו באַזעצן זיך אין די אַנדערע צימערן. די טאָכטער גייט אַרײַן אין זיבעטן קלאַס, קען אַ קנאַפּן ענגליש און זוכט זיך אויס קאָלעזשאַנקעס וואָס זײַנען אויך גרינע. רעדט מען בלויז ייִדיש. קומט זי אַהיים מיט אַ נײַער בשׂורה:

"מאַמע, איך צי זיך אַרויס!"

"וווּ ציסטו זיך מירעשי?" וויל טאָליע וויסן.

"איך צי זיך אַרײַן אין מײַן אייגענעם שלאָפֿצימער. איך האָב אַנטדעקט אַז אין אַמעריקע קען יעדער האָבן אַ שלאָפֿצימער פֿאַר זיך."

"און איך האָב אַנטדעקט אַז מ'קען דאָ זיך פֿילן ווי פֿרײַע פֿייגל. מיר קענען גיין און קומען. פֿאָרן און רײַטן און קיינער טשעפּעט דיך נישט, קיינער שפּירט אונדז נישט נאָך, קיינער פֿאָדערט נישט פֿון אונדז קיין דאָקומענטן אין גאַס. ס'איז אַ פֿרײַע אַמעריקע."

ס'איז אין מיטן העלן טאָג. עמעצער קלינגט בײַ דער טיר. טאָליע מיט דער טאָכטער דערשרעקן זיך.

"ווער קען דאָס זײַן?" וווּנדערט זיך טאָליע. "מסתּמא איז שוין עמעצער געקומען אונדז פֿאַרשטערן די שׂימחה. כ'האָב אַ ביטער פֿאָרגעפֿיל אַז די רוסן האָבן דאָ שפּיאָנען!"

די טאָכטער לאַכט זיך אויס דערפֿון:

"לאָז אָפּ מיט די שפּיאָנען מאַם. מ'איז אין אַמעריקע. דאָ זײַנען נישטאָ קיין שפּיאָנען. מ'איז צו ווײַט פֿון סטאַלינען."

"אוי ביסטו נאַיִוו מירעשי. כ'האָב געמיינט אַז דו ביסט שוין געקומען צום שׂכל. מיינסט דאָך אַוודאי אַז איבער נאַכט קען מען זיך באַפֿרײַען פֿון דעם רויטן טײַוול."

דאָס גלעקל הערט נישט אויף צו קלינגען. טאָליע נעמט זיך אָן מיט כּוח און גייט צו צו דער טיר מיט אַ קלאַפּעדיק האַרץ.

"ווער איז דאָרט?" לייגט זי צו אַן אויער צו דער טיר.

מ'הערט אַ כאָרכלעדיקע שטימע פֿון יענער זײַט טיר:

"דער ייִד וואָס האָט אײַך פֿאַרדונגען די דירה."

ביידע, מאַמע און טאָכטער, וואַרפֿן דערשראָקענע בליקן איינע אויף דער אַנדערער:

"וואָס וויל ער?" האָט טאָליע זיך אָפּגערופֿן, "גענומען די דרײַ הונדערט דאָלאַר שליסל־געלט און מ'האָט נישט געהערט פֿון אים אַ פּאָר חדשים."

טאָליע עפֿנט פּאַמעלעך די טיר, און עס רוקט זיך אַרײַן דער ייִד פֿון דער דירה מיט אַ טשעמאָדאַנטשיק אין האַנט.

"איך בין געקומען זיך דאָ באַזעצן מיט אײַך," כריפּעט אויס דער ייִד. "מיר געפֿעלט נישט צו זײַן בײַ מײַן טאָכטער. זי קאָמאַנדעוועט און דערגייט מיר די יאָרן."

ווי נאָר טאָליע האָט דערהערט אַזוינע רייד, איז איר אײַנגעפֿאַלן ס'האַרץ. אָבער זי האָט זיך באַלד געכאַפּט:

"וואָס? באַזעצן? מיר האָבן אײַך געגעבן דרײַ הונדערט שמאָליאַרעס אויף אַרויסצוגיין פֿון דאַנען, און דאָס איז אײַך נישט גענוג? מיר דאַרפֿן נישט קיין מיטוווינער. שוין אַרויס פֿון דאַנען..."

טאָליע האָט אים גענומען יאָגן פֿון זיך מיט אַ קוויטשעדיק קול. זי האָט אין גאַנצן אָנגעוווירן דעם קאָנטראָל איבער זיך:

"שוין אַרויס פֿון דאַנען! איר גנבֿ! איר שווינדלער! אַזוי פֿירט מען זיך אין אַמעריקע? נישט בײַ מאָטיען!"

דער ייִד האָט זיך אָנגעכאַפּט בײַם קאַפּעליוש און מיט גרימצאָרן איר אָפּגעענטפֿערט:

"זע נאָר, זע נאָר די גרינהאָרנס. זאָלסט אַזוי לעבן, אַ פּאָר שעה אין אַמעריקע און מ'האָט זיך שוין אויסגעגרינט. וואָס קענט איר מיר טאָן אַז איך וועל נישט גיין?"

"איך וועל רופֿן די פּאָליציי... פּאָדליעץ איינער!" האָט די מאַמע געשטורעמט.

"רופֿט... ס'איז אַ פֿרײַ לאַנד?" האָט דער אַלטער ייִד זיך נישט געלאָזט איבעררעדן פֿון דער קליינער טאָליען. אין דעם איז טאָליע אַרויסגעלאָפֿן אין קאָרידאָר און גענומען שרײַען ווי אַ באַנומענע:

"גנבֿ! גזלן! פּאָליציי! פּאָליציי! געקומען אונדז באַראַבעווען! געוואַלד!.."

דער ייִד האָט זיך דערשראָקן, געכאַפּט די וואַליזקע און אַנטלאָפֿן. מער האָט מען פֿון אים נישט געהערט. טאָליע האָט זיך קוים באַרויִקט:

"נו! ווי געפֿעלט דיר דאָס אַמעריקע? פֿול מיט גנבֿים! נישט בײַ טאָליען. איך בין אָנגעקומען צו סטאַלינען וועל איך אָנקומען צו אײַזנהאַוערן, אַן אומזיסטער לאָקאַטאָר. נאָך גוט איך האָב אַ מויל און קען שרײַען. אַפֿילו אַז איך קען נישט קיין ענגליש קען איך דערלאַנגען די אמתע סחורה."

"מאַמע! ווי זאָגט מען אויף ענגליש גנבֿ?"

"באַנדיט."

דערווײַל קלינגט מען שוין ווידער בײַ דער טיר. טאָליע גלײַכט זיך אויס דאָס קליידל.

"וואָס? ער איז שוין ווידער דאָ? גיב מיר אַ בעזעם מירעשי. דערלאַנגט מיר אַ שטעקן, וועל איך אים פֿאַרטרײַבן פֿון דאַנען ווי אַ פּאַרשיוואַטן הונט."

זי עפֿנט האַסטיק די טיר מיטן בעזעם אין האַנט און שרײַט:

"אַוועק פֿון דאנען..."

בײַ דער טיר שטייט פֿרוי גאַלאָנסקאַ. זי דערשרעקט זיך פֿון טאָליעס אויסבראָך. ווי נאָר זי האָט דערזען די שכנטע, אַזוי איז זי קוים צו זיך געקומען.

"פֿרוי גאַלאָנסקאַ, קומט אַרײַן. אַן אָנגעלייגטער גאַסט. כ'האָב געמיינט ס'איז דער ייִד וואָס האָט אונדז פֿאַרדונגען די דירה. שטעלט אײַך פֿאָר ער איז צוריק געקומען זיך דאָ באַזעצן מיט אונדז..."

"וואָס זאָגט איר טאָליע?"

"איך האָב אים פֿאַריאָגט ווי אַ יאַשטשערקע. ער וועט שוין זײַן פּרצוף דאָ נישט באַווײַזן. זעצט אײַך, פֿרידע. איר זעט מיר עפּעס אויס צו זײַן פֿאַרדאגהט."

"מײַן העניעקל איז שוין אַכצן, און מ'רעדט וועגן אַ מלחמה. ס'קאָכט זיך שוין ווידער מיט עפּעס אַ קאָרעע. איך ווייס אַפֿילו נישט וווּ דאָס איז."

קאָרעע מוז זײַן ערגעץ לעבן די כינעזער אָדער בײַ די טערקן."

"טאָלעשי! אַ וווּנדער ווי איר קענט זיך דאָס אויס אויף דער מאַפּע. מײַן איינציק קינד איז דאָך בײַ מיר דאָס אויג פֿון קאָפּ. אַדורכגעמאַכט אַזאַ מלחמה, און דאָ וועל איך אים חלילה פֿאַרלירן... נישט דערלעבן זאָל איך עס." און זי הייבט אָן וויינען.

"איך האָב געהערט אַז מ'שטעלט אַוועק די קינדער אויפֿן 38סטן פּאַראַלעל און אַז מ'צעטיילט קאָרעע אויף צוויי קאָרעעס ווי אַ סיאַמער צווילינג. אַן אייבערשטע און אַן אונטערשטע קאָרעע."

"ווער איז פֿון אויבן אין קאָרעע?" פֿרעגט טאָליע.

"די קאָמוניסטן. ווער..."

"און ווער איז פֿון אונטן, ווער?" ענטפֿערט איר די פֿרוי גאַלאָנסקאַ:

"די אַמעריקאַנער קאָרעער."

"געלויבט צו גאָט. און ווער איז אין מיטן?" מאַכט טאָליע.

"אין מיטן האָבן זיי אַוועקגעשטעלט דעם 38סטן פּאַראַלעל."

"ס'לעצטע מאָל וואָס איך האָב געהערט פֿון פּאַראַלעלן איז דאָס געווען אַ מעשׂה מיט דאַרדאַנעלן." האָט זיך געחידושט טאָליע. אָבער איר שכנטע האָט ווײַטער געצויגן איר ערשט דעראָבערט וויסן:

"איך ווייס נישט. איך ווייס נאָר איין זאַך. איך האָב מײַן העניעקלען געראַטן ער זאָל זיך באַהאַלטן — וויל ער נישט. האָב איך אים פֿאָרגעלייגט ער זאָל ווייקן דעם שיספֿינגער אין עסיק און פֿאַרבאַנדאַזשירן עס מיט מושטאַרד. אפֿשר וועט דער פֿינגער אָפּדאַרן, וויל ער נישט. צום סוף האָב איך אים געראַטן ער זאָל זיך אַרויסשלעפּן אַלע ציין, ווײַל כ'האָב זיך דערוווּסט אַז אַ בחור אָן ציין נעמט מען נישט צום 38סטן פּאַראַלעל. וויינט ער: 'מאַמע! די האָר פֿאַלן מיר אַרויס, און אַז איך וועל זיך אַרויסשלעפּן אַלע ציין, וואָס פֿאַר אַ מיידל וועט מיך וועלן?' האָב איך אים געזאָגט אַז בײַם 38סטן פּאַראַלעל שיסט מען, און אַז מ'שיסט — קען מען חלילה געהרגעט ווערן. וואָס פֿאַר אַ מיידל וועט דיך דעמאָלט וועלן?"

"אין דער היים," האָט זיך טאָליע דערמאָנט, "האָבן זיך אַמאָל יונגע־לײַט אָפּגעהאַקט דעם שיספֿינגער נישט צו דינען פֿאָניען. מ'האָט זיך געמאַכט בלינד, מ'איז אַוועק אויף אַ הונגערסטרײַק. ציין קען מען אַרײַנשטעלן, אַבי מ'בלײַבט לעבן. דאָס לעבן איז וויכטיקער ווי ציין. איך וויל וויסן ווער שטייט אויף די איבעריקע פּאַראַלעלן?"

(המשך אין קומענדיקן נומער)