(פֿערטער קאַפּיטל)
ביז אַהער איז דאָס לעבן פֿון די נײַע אימיגראַנטן, וואָס זײַנען געקומען קיין אַמעריקע געפֿלאָסן געמיטלעך. די שארית־הפּליטה האָבן זיך אויסגעשפּאַנט פֿון יענע טרויעריקע טעג און זיך אַרײַנגעוואָרפֿן אין דעם אַמעריקאַנעם לעבן מיט אַלע אבֿרים. עס האָט אויסגעזען אַז נאָכן חורבן וועט די וועלט אויפֿהערן האַלטן מלחמות, און דאָ האָט זיך אונטערגערוקט קאָרעע, און די מאַמעס האָבן גענומען זאָרגן וועגן זייערע זין וואָס וועלן גענומען ווערן אין מיליטער. דערווײַל פֿאַרזאַמלען זיך די ווײַבער אין דערבײַיִקן פּאַרקל אין דער בראָנקס און האַלטן גאַנצע וויכּוחים וועגן שפּינאָזען. דעם שמועס האָט אַרײַנגעברענגט טאָליע.
"איך הער", האָט טאָליע אַרויסגערעדט איר פּיזמון פּאַמעלעך און זאַכלעך, "אַז די פֿרויען אין אַמעריקע פֿירן זיך אויף ווי די מענער. זיי פֿאַרדינען געלט, זיי קאָמאַנדעווען אין הויז, און די מענער ציטערן פֿאַר זיי. אָבער נישט בײַ מײַנעם. ער רעדט זיך אײַן אַז ער איז דער גאַנצער ‘יאַ־טעבע־דאַם’. אָבער איך ווייס בעסער ווער פֿירט דאָס רעדל. איך האָב נישט קיין מורא".
"ס'איז נישט יוראָפּ". זאָגט איר פֿרוי גאַלאָנסקאַ.
טאָליע האָט אויף איר שכנטע געוואָרפֿן אַ פּאָר וואַרעמע בליקן און געטראַכט אַז די פֿרוי גאַלאָנסקאַ שטעלט זיך אַלע מאָל אײַן פֿאַר איר.
"ביז מיר וועלן זיך אַמעריקאַניזירן וועט שוין אַ פֿרוי קענען ווערן פּרעזידענט, אַ מיידל וועט קענען האָבן קינדער אָן אַ מאַן, און משיח וועט קומען און ס'וועט זיך אַרויסווײַזן אַז ער איז גאָר אַ פֿרוי".
אַלע ווײַבער האָבן זיך צעלאַכט. געזען אַז עס ווערט שפּעט, האָט מען זיך גענומען יאָגן אַהיים. די מענער וועלן מסתּמא זײַן גוט הונגעריק, און דאָס עסן מוז זײַן גרייט.
נאָכן עסן זעצט מען זיך אַוועק קוקן אויף די נײַעס אויף "טשענעל 2". חיים ווערט מיד און גייט שלאָפֿן. טאָליע זיצט אַזוי בײַ דער טעלעוויזיע ביז זי שלאָפֿט אײַן. די טעלעוויזיע ווײַזט שוין לאָקשעלעך אויפֿן עקראַן און מאַכט אַ ריזיקן רעש. חיים כאַפּט זיך אויף אין מיטן נאַכט. הערט ער ווי דאָס טעלעוויזיע־קעסטל קנאַקט, כאָטש די פּראָגראַמען האָבן זיך שוין פֿון לאַנג פֿאַרענדיקט. שטורעמט ער אַרײַן אין זײַנע פּאַדזשאַמעס אין זיצצימער, האַלב פֿאַרשלאָפֿן און הייבט אָן טאָליען צו שטורכען, זי זאָל זיך איבערוועקן.
"טאָליע! שטיי אויף! שוין ווידער אײַנגעשלאָפֿן בײַם טעלעוויזשן. פֿאַרוואָס לייגסטו זיך נישט שלאָפֿן מיט אַלע מענטשן גלײַך. פֿאַרוואָס דאַרף איך דיך אַלע נאַכט וועקן ווען דו ווייסט אַז איך דאַרף באַלד אויפֿשטיין, גיין צו דער אַרבעט".
טאָליע קוקט אים אָן ווי צעמישט. געדענקט נישט אויף וועלכער וועלט זי איז, פֿאַרשטייט נישט ווער ער איז און וואָס זי טוט אויף דער סאָפֿקע. דאַכט זיך זי האָט זיך ערשט צוגעזעצט און שוין נאַכט. זי הייבט זיך אָן בייזערן אויף איר מאַן.
"וואָס טוט זיך דאָ? וווּ ביך איך? ווייסט דאָך ווי כ'האָב ליב צו הערן וואָלטער קראַנקהייט. עמעצער דאַרף דאָך האַלטן אַן אויג אויף די רוסן מיט דער קאַלטער מלחמה, ווײַל אַנישט ווייסטו דאָך אויף וואָס די חבֿרה איז פֿעיִק. וואָסי, כ’דאַרף דיר אַרײַנלייגן אַ פֿינגער אין מויל. ווייניק זיך בײַ זיי אָנגעליטן..".
ער נעמט זי באַרויִקן:
"שאַ! נישט איצט טאָלעשי. ס'איז שפּעט. אין אַ פּאָר שעה אַרום וועסטו דאַרפֿן אויפֿשטיין און מיר צוגרייטן פֿרישטיק און אַ ‘סענדוויטש’ אויף מיטיק".
טאָליע, צעפּאָלאָשעט און פֿאַרשוויצט, מרוקעט אַרויס איר אומצופֿרידנקייט מיטן סדר וואָס איר מאַן האָט אײַנגעשטעלט:
"עס! פֿרעס! דאָס אַלץ וואָס ס'ליגט אים אין זינען טאָג און נאַכט. די וועלט ברענט מיט אַ קאַלטער מלחמה און בײַ אים בורזשעט אין בויך. כ’וואָלט געוואָלט וויסן צי אַלע מענער זײַנען אַזעלכע אָכלאַפּעס (פֿרעסער)? צי אַלע מענער זײַנען אַזוי אויסגעהונגערט ווי דו חיים?"
ער לעשט אויס די טעלעוויזיע, הייבט זי אויף פֿון דער סאָפֿקע. זי וואַקלט זיך און בורטשעט עפּעס אונטער דער נאָז. ער פֿאַרלעשט דאָס ליכט און פֿירט זי אַרײַן אין שלאָפֿצימער.
"אַ גוטע־נאַכט טאָליע".
"יאָ! יאָ!" געפֿינט זי קוים ס'קישעלע. "ס'ברענט אַ פֿײַער מיט אַ קאַלטער מלחמה אויפֿן 38סטן פּאַראַלעל און איידער וואָס ווען, קען זיך דאָ צעפֿלאַקערן די אמתע שׂרפֿה... מ’קען קיין מאָל נישט וויסן ווי אַ מלחמה שפּילט זיך אויס... קיין מאָל נישט..".
סוף־כּל־סוף שלאָפֿט זי אײַן. אויף צו מאָרגנס כאַפּט זי זיך אויף נאָך איידער ס'באַווײַזט זיך דאָס ליכט אין פֿענצטער. הייבט זיך אָן צו פּאָרען אין קיך און ווען זי ווערט פֿאַרטיק וועקט זי דעם מאַן:
"שטיי אויף חיים, פֿרישטיק איז גרייט".
און בשעת ער וואַשט און ראַזירט זיך, גרייט זי אים אָן אַ זעקעלע מיט אַ ‘סענדוויטש’ אויף מיטיק. אַרום זיבן אין דער פֿרי איז חיים שוין פֿיקס און פֿאַרטיק פֿאַרן טאָג אַרבעט.
"וואָס האָסטו מיר הײַנט מיטגעגעבן אויף מיטיק, טאָליע, די זעלבע דזשורמע?"
ער כאַפּט אָפּ דאָס טעלערל מיט די האָבערפֿלאָקן מיט קאַווע, בעת טאָליע לאָזט אים וויסן:
"ניין!" כ'האָב דיר צוגעגרייט מאַרצעפּאַנעס געווייקט אין פֿויגלמילך?"
זי ווישט זיך די שווייס־טראָפּן פֿון שטערן מיט איר פֿאַרטעך, און לויפֿט אַרויס פֿון קיך פֿאַרסאָפּעט.
"וווּ איז דער סענדוויטש, טאָליע?.." וויל חיים וויסן. ער אײַלט זיך.
זי שרײַט אַרויס פֿון אַנדערן צימער מיט אַ חוזקל:
"אויפֿן זעלבן אָרט ווי ס'איז געווען נעכטן און אייערנעכטן און אַלע נעכטן פֿון אַ גאַנץ יאָר".
חיים ווערט שוין אָן ס'געדולד.
"כ'זע עס נישט טאָליע".
"אַוודאי זעסטו עס נישט. פֿון ווען אָן זעען עפּעס די מענער זאַכן וואָס באָמבלען זיך זיי אונטער דער נאָז? ווען מענער וואָלטן געזען וואָלטן דאָך די ווײַבער געבוירן געוואָרן אָן אויגן".
"דו הייבסט שוין ווידער אָן טאָלעשי... יעדן אין דער פֿרי די זעלבע סדרה. איז וווּ צו אַל די גוטע יאָר איז דער צעקראָכענער סענדוויטש?"
"בײַ דיר אונטער דער נאָז". שרײַט זי אַרײַן פֿון אַנדערן צימער.
ער זעט עס נישט און זעצט זיך שוין אַנידער מיט אַ נערוועיִשן אימפּעט און האַלט זיך אײַן אַרויסצושרײַען דאָס וואָס ס’ליגט אים איצט אויפֿן האַרצן.
"ווייסטו וואָס טאָלעשי, ווי וואָלט דיר געשמעקט ווען איך גיי הײַנט אין גאַנצן נישט צו דער אַרבעט. דעמאָלט וואָלט מען געזען ווער ס'איז דער גרויסער צעלייגער".
"סטראַשע די וואַנצן, חיים. אויב דו מיינסט אַז איך ציטער פֿאַר דײַנע סטראַשונקעס, מאַכסטו אַ גוואַלדאָוונעם טעות. אפֿשר קענסטו דערשרעקן דעם שכנס קאָטער, אָבער נישט טאָליען. איך בין נישט פֿון די איבערגעשראָקענע. פֿאַרגעס נישט. איך בין אַדורכגעגאַנגען סטאַלינס רוסלאַנד, און ווען אַ מענטש גייט אַדורך דאָס גיהנום, שרעקט אים שוין גאָרנישט אָפּ. קענסט דערשרעקן די פֿליגן אויפֿן פֿליגן־פּאַפּיר, אָבער נישט מיך. ניין, איך בין שוין אַן אויסגעשראָקענע".
"וואָס מיינסטו זיך טאָליעשי־לעבן, וואָס איז, איך בין נישט אַדורכגעגאַנגען דעם זעלבן גיהנום וואָס דו, ווייניקער זיך אָנגעליטן, אָבער רוסלאַנד גיט דיר נישט דאָס רעכט צו באַהאַלטן דעם ‘סענדוויטש’".
"כ'ווייס, כ'ווייס. דו מוזט אַלע מאָל זײַן דער גערעכטער. דאָ האָסטו דײַן זעקעלע מיטן סענוויטש און בײַם אַרויסגיין פֿאַרגעס נישט מיטצונעמען דאָס זעקעלע מיטן מיסט פֿאַרן ‘גאַבעדזש’. איך בין שוין אויסגעמאָרדעוועט".
ער זופּט אָפּ שנעל דאָס טעפּעלע קאַווע, גיט אַ קוק אויפֿן זייגער און כאַפּט זיך אָן בײַם קאָפּ.
"אָ־קיי! אָ־קיי! וווּ איז דאָס מיסט?"
"נאַ דיר, האָסטו די נײַע טעג יום־טובֿ!"
זי דערלאַנגט אים דאָס זעקעלע מיטן סענדוויטש און דאָס זעקעלע מיטן מיסט, און זאָגט אים אָן:
"און פֿאַרגעס נישט אַז אין דער לינקער האַנט האַלסטו דעם סענוויטש און אין דער רעכטער — ס'מיסט, און אויף די פּלייצעס זיצט בײַ דיר דער קאָפּ. אָסור צי כ'ווייס ווי דער מענטש גיט זיך אַן עצה בײַ דער אַרבעט אָן מיר".
ער אַנטלויפֿט און פֿאַרהאַקט אונטער זיך די טיר מיט כּעס.
"און וווּ איז דער ‘גוד־בײַ’ חיים?" שרײַט זי אים נאָך, "וווּ האָט ער זיך אויפֿהאָדעוועט, אויף וועלכן בערגל מיסט, וויל איך וויסן. אַ מענטש זאָל פֿאַרגעסן צו זאָגן ‘גוד־בײַ’ דעם אייגענעם ווײַב. וואָס קאָכט מען הײַנט אויף וועטשערע? שוין ווידער טשיקן? שוין נימאס טשיקן. הײַנט וועט מען עסן וווּרשטלעך".
מיט אַ מאָל דערהערט זיך אַ קלינגען בײַ דער טיר. טאָליע שפּיצט אָן די אויערן:
"הו־יו?" עס הערט זיך חיימס שטימע:
"עפֿן די טיר טאָליע".
"און אַז נישט! איך עפֿן נישט ביז וואַנען כ'ווייס נישט ווער ס'איז פֿון דער צווייטער זײַט טיר".
"עפֿן שוין אויף צו אַל די רוחות!"
"האַ? געהערט אַ באַפֿעל פֿון אַ ווילד פֿרעמדן!"
"מאַך אויף איידער כ'פֿאַשפּעטיק צו דער אַרבעט".
"חיים?"
"ניין. אליהו הנבֿיא".
זי שליסט אויף פּאַמעלעך די טיר. ער פֿליט אַרײַן אין שטוב צעהיצט און צעהושעט.
"וואָס האָסטו שוין ווידער פֿאַרגעסן? די ברילן, די פּילן, צי די צײַטונג?"
"כ'האָב גאָרנישט פֿאַרגעסן. האָסט מיר געגעבן אַ זעקעלע מיסט און אַ זעקעלע מיטן סענדוויטש?"
"יאָ־אָ־אָ".
"האָב איך דאָס זעקעלע מיטן סענדוויטש אַרויסגעוואָרפֿן אין מיסט און דאָס זעקעלע מיסט מיטגענומען צו דער אַרבעט. ערשט אויפֿן ‘סאָבוויי’ האָב איך זיך געכאַפּט וואָס איך האָב דאָ אָפּגעטאָן. בין איך דאָ צוריק".
"דאָס הייסט אַ פֿאַרטשאַדעטער קאָפּ. אַבי איך האָב געמיינט אַז איך האָב דאָ חתונה געהאַט מיט אַ גאַנצן שמענטעליגענט. לאָזט זיך אויס, אַז כ’האָב זיך אײַנגעהאַנדלט אַ מענטש וואָס וואַרפֿט אַוועק ס'מיטיק אין ‘סינערייטאָר’ (מיסטרער) און נעמט זיך מיט דעם ‘גאַבידזש’ (מיסט) צו דער אַרבעט. איז וואָזשע ווילסטו פֿון מיר?"
"גיב מיר אַ באַנאַנע מיט אַ שטיקל קוכן און מ'וועט זײַן קוויט".
"ווילסט אַ באַנאַנע? די באַנאַנע זעט שוין אויס ווי דײַן מומע מינדל, גערינצלט ווי אַ ראָזשינקע. ווילסט זי, קענסטו זי האָבן געזונטערהייט. איך פּערזענלעך האָב נישט ליב קיין צעקוועטשטע באַנאַנעס און טו מיר עפּעס".
ער כאַפּט די באַנאַנע, וויקלט אײַן אַ שטיקעלע קוכן אין זילבער פּאַפּיר און אנטלויפֿט. טאָליע עפֿנט די טיר און שרײַט אים נאָך:
"נו, און וווּ איז דער ‘גוד־בײַ’. וווּ? אַזוי זײַנען זיי די מענער. כ’הייב נישט אָן צו וויסן וווּ זיי האָבן זיך געכאָוועט. אין גאַס צי אפֿשר אין אַ ‘פּאַקינג לאַט’. פֿרעגט מיך בחרם".