אַ סצענע פֿון דער פֿאַרשטעלונג "אָפּוס נומער 7"

Natalia Cheban

דער ייִדישער קיום אין רוסלאַנד הײַנט איז אַן ענין פֿון פֿאַרשידנאַרטיקע וויכּוחים צווישן סאָציאָלאָגן, דעמאָגראַפֿן, פּאָליטאָלאָגן. זייערע אײַנדרוקן און אויספֿירן זײַנען סתּירותדיק׃ פֿון איין זײַט, זײַנען ייִדן די סאַמע פּריווילעגירטע נאַציאָנאַלע מינאָריטעט אינעם לאַנד. ייִדן געהערן צו אַלע בראַנזשעס פֿון דער רוסישער עליט. זיי זײַנען אין דער רעגירונג, קולטור, וויסנשאַפֿט, צווישן די רײַכסטע בירגער. פֿון דער אַנדערער זײַט, זײַנען די אָביעקטיווע דעמאָגראַפֿישע אויסזיכטן אויף דער צוקונפֿט פֿונעם רוסישן ייִדנטום ווי אַן עדה, זייער קליין. די ייִדישע רעליגיעזע אָרגאַניזאַציעס, אין דער ערשטער ריי דער חב"ד, פֿירן דורך כּלערליי פּראָגראַמען פֿון “קירובֿ", אָבער ס‘רובֿ רוסישע ייִדן בלײַבן גלײַכגילקטיק צו כּלערליי פֿאָרמען פֿון ייִדישן לעבן.

די דאָזיקע אַמביוואַלענץ שפּיגלט זיך אָפּ אין דער קולטורעלער שעפֿערישקייט. די ייִדישע טעמעס זײַנען זייער פּאָפּולער אין דער הײַנטיקער רוסישער ליטעראַטור, דראַמאַטורגיע, מאָלערײַ. אָבער דערבײַ האָט מען זייער אַ קנאַפּן פֿאַרשטאַנד וועגן דער ייִדישער קולטור, און נאָך אַ קנאַפּערן חשק זיך צו באַקענען מיט איר נענטער. ייִדן און ייִדישקייט זײַנען געוואָרן אַ סימבאָל, וואָס האָט אַ באַשטימטן באַטײַט אין דער הײַנטיקער רוסישער קולטור, אָבער ניט קיין זעלבסטשטענדיקע לעבעדיקע נויטווענדיקייט. אַ ייִד איז אַ פֿיגור פֿונעם עבֿר, סײַ פֿונעם אוראַלטן, פֿאַר־קריסטלעכן עבֿר פֿונעם תּן״ך, סײַ פֿונעם גאָר פֿרישן, אָבער פֿונדעסטוועגן אָפּגעשטאָרבענעם סאָוועטישן עבֿר.

אין דער ליבעראַלער סבֿיבֿה ווערן די ייִדן באַטראַכט ווי קולטורעלע אָבֿות פֿון דער הײַנטיקער רוסישער אינטעליגענץ. דאָס איז דער לייטמאָטיוו פֿונעם ספּעקטאַקל “אָפּוס נומער 7", וואָס דער רעזשיסאָר דמיטירי קרימאָוו האָט אויפֿגעפֿירט אינעם מאָסקווער טעאַטער “די שול פֿון דראַמאַטישער קונסט". די פֿאָרשטעלונג איז קאַרג אויף ווערטער, אָבער רײַך מיט דראַמאַטישע אימאַזשן. די ייִדישע געשטאַלטן באַווײַזן זיך אין סאַמע אָנהייב, ווען די אַקטיאָרן וואַרפֿן שוואַרצע שטיקער פֿאַרב פֿון עמער אויף אַ וואַנט, און דערנאָך מאָלן זיי יאַרמלקעס און פּאות צו די שוואַרצע פֿלעקן, וואָס דערמאָנען מענטשלעכע גופֿים. די דאָזיקע שאָטנס אויף דער וואַנט ווערן באַלעבט דורך פֿאָטאָגראַפֿישע עפֿעקטן. אָבער דאָס דאָזיקע דראַמאַטישע תּחית־המתים פֿונעם אַמאָליקן ייִדישן פֿאָלק איז נייטיק בלויז צו ווײַזן זײַן אומקום אינעם חורבן.

דער טעקסט פֿון דער פּיעסע, אָנגעשריבן פֿונעם באַקאַנטן דיכטער לעוו רובינשטיין, באַשטייט פֿון איינצלנע נעמען און קורצע פֿראַזעס, וועלכע כאַראַקטעריזירן די אַמאָליקע דורות. די געשיכטע הייבט זיך אָן פֿון אַבֿרהם אָבֿינו און דערגייט ביז ישו הנוצרי, וואָס ווערט סימבאָליש פֿאָרגעשטעלט ווי דער סוף פֿון דער ייִדישער געשיכטע. ערגעץ אין צווישן בלײַבן שטעקן די זיידעס, מומעס און פֿעטער פֿון דעם הײַנטיקן דור רוסישע ייִדן. די סימבאָלישע שפּראַך פֿון דער פּיעסע דערמאָנט אין פּרצס “בײַ נאַכט אויפֿן אַלטן מאַרק", הגם אינעם מאָסקווער ספּעקטאַקל איז ניטאָ קיין פֿאַרבינדונג צווישן די אַלטע און נײַע דורות. אַלע ייִדן געהערן צו דעם עבֿר.

דער צווייטער טייל פֿון דער פּיעסע איז געווידמעט דעם ביטערן גורל פֿון דמיטרי שאָסטאַקאָוויטש און זײַנע באַציִונגען מיט דער סאָוועטישער מאַכט. דאָ ווערט די ייִדישע טעמע באַרירט נאָר בײַם סאַמע סוף, ווען מע ציטירט אַ שורה פֿון שאָסטאַקאָוויטשעס באַרימטן ציקל לידער אויף די פֿערזן פֿון סאָוועטישע ייִדישע דיכטער. פּונקט ווי דאָס ייִדישע עמך אינעם ערשטן אַקט, ווערט דער גרעסטער רוסישער קאָמפּאָזיטאָר פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט פֿאָרגעשטעלט ווי אַ מין “ייִד", אַן אומשולדיקער קרבן פֿונעם טאָטאַליטאַרישן רעזשים.

* * *

וויטראַזש פֿונעם מאָלער אַלכּסנדר בראָדסקי, מאָסקווע

די ייִדישע “אַרכעאָלאָגיע" איז אַ לייטמאָטיוו אין דער קינסטלערישער שאַפֿונג פֿונעם מאָסקווער אַרכיטעקטאָר אַלכּסנדר בראָדסקי. אין דער סאָוועטישער צײַט האָט זיך בראָדסקי קונה־שם געווען מיט זײַנע “פּאַפּירענע" פּראָיעקטן פֿון געבײַדעס, וועלכע ער האָט ניט געקאָנט אויפֿבויען אין דער ווירקלעכקייט. הײַנט האָט בראָדסקי באַקומען די געלעגנהייט צו פּראַקטיקירן, אָבער ער האָט פֿאַרהיט זײַן ליבע צו דער “פּאַפּירענער" אַרכיטעקטור.

בראָדסקיס אויסשטעלונג “פֿענצטער און פֿאַבריקן" אין דער גאַלעריע פֿון מאַראַט און יוליאַ געלמאַן אין מאָסקווע פֿאַרמאָגט צוויי מינים ווערק, די אַרכיטעקטורישע מאַקעטן פֿון אַלטע פֿאַרלאָזטע פֿאַבריקן און די באַפֿאַרבטע פֿענצטער מיט אויסגעקריצטע צייכענונגען. אַלע אָביעקטן סימבאָליזירן די אָפּגעשטאָרבענע אינדוסטריעלע ציוויליזאַציע. אויף די גרוי־באַפֿאַרבטע פֿענצטער, ווי אויף די ווענט פֿון אוראַלטע היילן, זײַנען פֿאַרבליבן שפּורן פֿון דער פּרימיטיווער קונסט פֿון אַמאָליקע דורות.

די מאָטיוון פֿון די צייכענונגען זײַנען באַקאַנט יעדן איינעם, וואָס האָט אַ מאָל געזען אַלטע פֿאַרלאָזטע געבײַדעס, וועלכע שטייען ליידיק אויף הפֿקר. צווישן כּלערליי פּנימער געפֿינט מען אויך אַזעלכע, וואָס דערמאָנען די אַלטע, שוין לאַנג אָפּגעשטאָרבענע פֿעלקער. דאָס זײַנען די אַזוי־גערופֿענע “ייִדישע אַצטעקן", אַ באַליבטער מאָטיוו פֿון בראָדסקיס פֿאַנטאַזיע. זיי געהערן צו דער אוראַלטער תּקופֿה פֿון דער מענטשלעכער געשיכטע; צו די דורות, וואָס האָבן אַ מאָל באַוווינט אונדזער וועלט, אָבער זײַנען שוין לאַנג ניטאָ צווישן די לעבעדיקע.

דער ייִד, ווי אַ סימבאָלישע פֿיגור פֿון דער פֿאַרגאַנגענהייט, איז אַן אָפֿטער מאָטיוו ניט נאָר אינעם פּאָסט־סאָוועטישן רוסלאַנד, וווּ דער גאַנג פֿון דער געשיכטע ווערט כּסדר אויסגעטײַטשט ווי אַן איבערגעריסענע קייט. אין ישׂראל און אַמעריקע האָט זיך די איצטיקע תּקופֿה אויך אָנגעהויבן ערשט מיט אַ פּאָר דורות צוריק, און אַלץ, וואָס איז געווען פֿאַר דעם אין דער “אַלטער היים", האַלט מען פֿאַר אַן אוראַלטן עבֿר. די עיקרדיקע פֿאַרבינדונג, וואָס פֿאַראייניקט דעם עבֿר מיטן הײַנט איז די שפּראַך, און דווקא דאָס פֿאַרלירן ייִדיש איז די הויפּט־סיבה, פֿאַרוואָס מען טראַכט אויס כּלערליי פֿאַנטאַזיעס וועגן דעם אַלטן ייִדישן לעבן.

ייִדן זײַנען דאָס איינציקע אייראָפּעיִשע פֿאָלק, וואָס האָט פֿאַרלוירן איר שפּראַך און קולטור אינעם 20סטן יאָרהונדערט. דערבײַ האָבן זיי דאָס כּמעט ווי ניט באַמערקט. אמת איז, אַז די שפּראַכלעכע און קולטורעלע אַסימילאַלציע איז געווען פֿאַרשפּרייט אויך פֿאַרן חורבן, אָבער דעמאָלט האָט מען עס געטאָן לויטן אייגענעם ווילן. איצט ווערט די אַסימילאַציע אויפֿגענומען ווי אַ נאַטירלעכער גאַנג פֿון דער קולטורעלער אַנטוויקלונג, בעת ייִדיש האַלט מען פֿאַר אַן עקזאָטישן יוצא־דופֿן. אַזאַ פֿאַרקריפּלטער קוק איז גורם כּלערליי פֿאַנטאַזיעס, וואָס שילדערן די “ייִדישע" ייִדן ווי מאָדנע באַשעפֿענישן מיט אַ מאָדנער קולטור. וואָס ווילדער און אויסטערליש זעען אויס די דאָזיקע ייִדן, אַלץ בעסער פּאַסן זיי פֿאַר דער סימבאָלישער ראָלע, וועלכע די מאָדערנע קולטור האָט זיי צוגעטיילט.