דער דעקאָראַציע־מײַסטער מיטן רעזשיסאָר פֿון דער פּיעסע "לידער פֿון גן־עדן," קומען צו גיין מיט אַ געניאַלן אײַנפֿאַל. אַזוי ווי ס׳זײַנען פֿאַראַן צוויי ליידיקע ווענט פֿון ביידע זײַטן פֿאָרהאַנג, פֿאַרוואָס נישט רעפּראָדוצירן אויף לײַוונט אַ קאָפּיע פֿון מיקעלאַנדזשעלאָס קונסטבילד "בראשית," וווּ צוויי פֿינגער טרעפֿן זיך ערגעץ אין הימלישן גן־עדן. איין פֿינגער פֿון דער גאָטהייט און דער צווייטער פֿון מענטש. ביידע האַלטן בײַם פֿאַראייניקן זיך. זיי וועלן די מאָלערײַ צעטיילן אויף צווייען און אויפֿהענגען עס אויף ביידע זײַטן פֿאָרהאַנג. דער געדאַנק האָט אונדז אויסגעזען אינטערעסאַנט ביז מיר האָבן נאָכגעזוכט פֿון וואַנען די מאָלערײַ שטאַמט אָפּ, איז אונדז פֿינצטער געוואָרן אין די אויגן. מיקעלאַנדזשעלאָ האָט עס ניט מער און ניט ווייניקער געמאָלן אויף דער סטעליע פֿונעם סיסטינער קאַפּעל (Sistine Chapel) אין רוים, אַ קריסטלעכע וויזיע, און דאָ האַלטן מיר בײַם פֿאַרקויפֿן די ייִדישע קולטור. האָט מען זיך געשטעלט פֿעכטן מיט ווערטער, יאָ פֿינגער — נישט פֿינגער. זיי האָבן געטענהט, אַז קיינער וועט סײַ ווי סײַ נישט וויסן פֿון וואַנען די מאָלערײַ שטאַמט אָפּ. מיר האָבן זיך אײַנגעשפּאַרט אַז ס׳איז נישט ייִדיש. זיי האָבן געטענהט, אַז די געמאָלענע פֿענצטער אין די קירכעס, וואָס שאַגאַל האָט געמאָלן, זײַנען אויך נישט ייִדיש. פֿון דעסטוועגן מאַכט קיינער נישט קיין וועזן דערפֿון. מיר האָבן געשריגן, אַז זיי זײַנען נישט קיין אויסדרוק פֿון ייִדישער קולטור. זיי האָבן אונדז איבערגעשריגן, אַז ס׳איז שוין צו שפּעט, אַז זיי האָבן שוין באַשלאָסן און אַזוי וועט עס פֿאַרבלײַבן. מיר האָבן זיי איבערגעשריגן, אַז ס׳איז אַ חילול־השם, און זיי האָבן אונדז פֿאַרזיכערט, אַז זיי וועלן עס טאָן אויף אייגענער אַחריות. מיר האָבן זיי געסטראַשעט אַז מיר ווילן גאָרנישט האָבן צו טאָן מיט דער פֿאָרשטעלונג.
זיי האָבן זיך באַרויִקט און געוואָלט וויסן וואָס מיר ווילן. האָט מען זיי געזאָגט, אַז מיר ווילן אַ ייִדישן סימבאָל. וואָס, למשל? האָבן מיר זיי געענטפֿערט אַז מיר ווילן אַ מגילה אינעם גײַסט פֿון פּורים־שפּיל. זיי האָבן נאָכגעגעבן.
איך שטעל אַרײַן אַן אַנאָנס אין "פֿאָרווערטס", אַז ס׳עפֿנט זיך די ערשטע מוזיקאַלישע פּיעסע וואָס עס שטעלט דער יוסף פּאַפּ־ייִדישער טעאַטער. מיט אַ מאָל קריג איך אַ טעלעפֿאָן פֿון מײַן מאַמען אין מיאַמי־ביטש. זי האָט מיר צו וויסן געגעבן, אַז זי האָט געלייענט אין "פֿאָרווערטס" אַז דער יוסף פּאַפּ נעמט איבער דאָס גאַנצע ייִדישע טעאַטער:
"איז דאָס אמת, מירל?" וויל זי וויסן.
איך פֿאַרזיכער איר, אַז יאָ. זי לאָזט נישט אָפּ:
"און דו לאָזט עס אַזוי צו? וויפֿל מאָל האָב איך דיך געלערנט נישט צו זײַן אַזוי נאַיִוו, צו זײַן פֿאָרזיכטיק מיט מענטשן. פֿון וואַנען ווייסטו, אַז מ׳קען דעם יוסף פּאַפּ געטרויען? האָסט שוין מיט אים אַמאָל געהאַנדלט?"
"מאַם!", האָב איך זיך שיעור נישט אויפֿגערעגט, "איך האָב דאָס אַרײַנגעשטעלט דעם אַנאָנס אין 'פֿאָרווערטס׳, נישט ער."
אָבער זי, וואָס געטרויט קיינעם נישט, גייט ווײַטער:
"מיך גייט ווייניק וואָס אָן ווער ס׳האָט אַרײַנגעשטעלט דעם אַנאָנס אין דער צײַטונג. איך האָב דאָרט נישט געזען דײַן נאָמען, נאָר זײַנעם. וואָרן איך דיך, מירל, האַלט אַן אויג אויף דער קאַסע, לאָז נישט צו דעם יוסף פּאַפּ צו נאָענט צום געלט. און נאָך אַ זאַך, כּל־זמן דו פֿאַרקויפֿסט די בילעטן, טו עס נישט אַליין. ס׳איז אַ גרויס געפֿאַר. לאָז בעסער צו דײַן מאַן מענדלען. זאָל ער שטיין בײַ דער קאַסע און נישט פּאַפּ. ער זעט מיר אויס ווי ער וויל פֿאַרכאַפּן דאָס גאַנצע עסק."
איך זאָג איר:
"הלוואַי, רבונו־של־עולם."
"האַלט אַן אויג אויף אים. מ׳טאָר קיינעם נישט געטרויען."
"יאָ מאַמע, איך האַלט אַן אויג אויף אים."
"דו האַלסט טאַקע צי דו זאָגסט בלויז אַז דו האַלסט?"
"יאָ מאַמע, איך האַלט, אוי האַלט איך."
די צײַט דערווײַל טוט ס׳איריקע. זי לויפֿט. ס׳האַלט אַ פּאָר טעג פֿאַר דער דערעפֿענונג. איך קויף אײַן ווײַן, ראָזשינקעס מיט מאַנדלען און פּועל אויס בײַ גדליה ברײַער, מײַנעם אַ גוטן באַקאַנטן, ער זאָל אונדז באַזאָרגן מיט אַ פּאָר הונדערט פֿריש־געבאַקענע ראָגעלעך. דערוויס איך זיך, אַז דער הויז־רבי פֿון דער "ריווערדייל־ווײַ," דאַרף געבן זײַן הכּשר אויף די ראָגעלעך. איך באַזאָרג אים מיט אַלע פּרטים פֿון דער בעקערײַ, מיט אַלע פּאַפּירן וואָס באַווײַזן ווײַס אויף שוואַרץ, אַז דאָס געבעקס ווערט דאָרט געבאַקן "strictly" כּשר, אונטער דער הגשחה פֿון אַ באַוווּסטן ברוקלינער משגיח. דער רבי שטעלט מיר קלאָץ־קשיות. ער וויל דווקא וויסן צו וועלכער שיטה פֿון חסידות געהערט דער משגיח און וווּ ער דאַוונט, און ווער איז דער רבֿ וואָס האָט געגעבן דעם הכשר. הקיצור, איך פֿאַרליר שוין דאָס געדולד און בעט אים ער זאָל האָבן אײַנזעעניש, ווײַל די ראָגעלעך ווערן געגעבן ווי אַ באַשטײַערונג צום ייִדישן טעאַטער. הערט ער מיך אויס און מאַכט:
"זאָגן אײַך דעם אמת, ליבע פֿרוי, האָבן מיר דאָ אַן אייגענעם, כּשר למהדרין "caterer" (שפּײַז־צושטעלער), און לאָזן קיינעם נישט אַרײַנברענגען קיין פֿרעמדע סחורה."
בין איך אים נישט שולדיק געבליבן קיין ענטפֿער:
"איר מוזט פֿאַרשטיין, ר׳ ייִד, אַז מיר קענען זיך נישט פֿאַרגינען דעם לוקסוס פֿון קויפֿן ראָגעלעך. דאָס קריגן מיר בחינם, ווײַל דער בעל־הבית איז מײַנער אַ באַקאַנטער. איך האָב דאָך אײַך באַזאָרגט מיט אַלע דאָקומענטן פֿונעם משגיח."
מאַכט ער:
"מיר וועלן אַדורכקוקן די פּאַפּירן און אײַך לאָזן וויסן."
ס׳איז צוויי טעג פֿאַר דער פֿאָרשטעלונג. מ׳הערט נישט און מ׳זעט נישט. איך קלינג דעם רבין. עס ענטפֿערט אַ קינד:
"קיינער איז נישטאָ אין דער היים. קלינג אין דער פֿרי."
קלינג איך באַלד אין דער פֿרי. עס ענטפֿערט די רביצין. זאָג איך איר:
"טוט אַ מיצווה, רביצין. הייסט גוט די ראָגעלעך. מײַן באַשטײַערער וועט אויסרינען און מיר וועלן האָבן אַ פֿאַרשטערטע חתונה. דער בעקער דאַרף דאָך באַקן אַ פּאָר הונדערט ראָגעלעך, און ער קען דאָס נישט טאָן די לעצטע מינוט. איך דאַרף האָבן אַן ענטפֿער."
וויל זי וויסן אין וואָס עס האַנדלט זיך. גיס איך אויס פֿאַר איר מײַן ביטער האַרץ, אַז איך האָב צוגעשיקט אַלע פּאַפּירן און דאָקומענטן איר מאַן. ענטפֿערט זי מיר:
"אוי, געוואַלד! עס טוט זיך בײַ אונדז אין שטוב אַזאַ באַלאַגאַן. איך האָב די פּאַפּירן ערגעץ פֿאַרוואָרפֿן און איצט קען איך גאָרנישט געפֿינען. אין וואָס האַנדלט זיך דאָ?"
"דאָ האַנדלט זיך אין אַ פּאָר הונדערט ראָגעלעך. גאָלדענע ראָגעלעך, הייליקע ראָגעלעך וואָס אײַער מאַן דאַרף גוטהייסן, ווײַל זיי זײַנען כּשר־וישר למהדרין, און איך דאַרף האָבן דעם ענטפֿער גלײַך דאָ אויפֿן אָרט, ווײַל אַנישט ברענג איך זיי אַרײַן אָן אײַער מאַנס הסכּמה און רופֿט מיך קנאַקניסל."
זאָגט זי מיר:
"איך הייב נישט אָן צו וויסן וואָס איר האַקט מיר דאָ אַ טשײַניק. דער רבי וועט נישט זײַן אין דער היים ביז שפּעט בײַ נאַכט."
"טאָ זאָל ער מיר קלינגען, ווײַל איך וועל סײַ ווי נישט צומאַכן מיט קיין אויג. די ראָגעלעך וועלן מיר דערגיין די יאָרן."
יענע נאַכט, אַ טאָג פֿאַר דער פֿאָרשטעלונג, קלינגט דער רבי מיט אַ גוטער בשׂורה, אַז די ראָגעלעך זײַנען כּשר־וישר כּדת־משה־וישׂראל, למהדרין. שׂישׂו־ושׂימחו און מזל־טובֿ, מחותּנתסטע, איר קענט שוין פֿירן דאָס קינד צו דער חופּה.
בײַ דער לעצטער פּראָבע אויף דער בינע, מיט קאָסטיומען און ליכט־עפֿעקטן, איין טאָג פֿאַר דער דערעפֿענונג, שפּילן די אַקטיאָרן דאָס ערשטע מאָל אין די קאָסטיומען. די לידער קלינגען ווי מ׳וואָלט גערוקט מעבל. דאָס שפּילן טויג אויף כּפּרות, אַלע סצענעס זײַנען טויט. ס׳באַפֿאַלט אונדז אַ האַרץ־קלעמעניש, אַ גריזאָטע, כאָטש טו אָן אַ טרויערבאַנד ווי אין אַ זשאַלאָבע (טרויער נאָך אַ טויטן). מיר זינקען טיפֿער און טיפֿער אַרײַן אין די פּליושענע טעאַטער־בענקלעך און פֿילן זיך ווי נאָך אַ שווערער קרענק. דער רעזשיסאָר קומט צו לויפֿן נישט טויט און נישט לעבעדיק, ווי ער וואָלט געווען אַ מינוט פֿאַרן שיסן, און קרעכצט קוים אַרויס:
"איר ווייסט כאָטש, מענטשן, אַז מײַן גאַנצע קאַריערע הענגט דאָ אויף אַ האָר. איר ווייסט כאָטש וואָס מיר שטייט דאָ צו פֿאַרלירן."
ענטפֿערן מיר:
"וואָס?"
"מײַן קאַריערע, וואָס שיילט זיך ערשט אויס פֿון אייער־שאָלעכץ."
"וואָס לייגסטו פֿאָר?"
"איך לייג פֿאָר נישט צו עפֿענען די פֿאָרשטעלונג."
מײַן חבֿרטע און שותּפֿטע רינה שרײַט אויס מיט פֿאַרקלעמטע הענט:
"אוי, ס׳אַ שרעק!"
אָבער איך ווער אײַנגעשפּאַרט:
"מיר וועלן עפֿענען, גוט צי שלעכט."