סטאַניסלאַוו סמירנאָוו

סוף אויגוסט, זענען אָנגערופֿן געוואָרן די נעמען פֿון די הײַאָריקע פֿילדס־לאַורעאַטן. דער "פֿילדס־מעדאַל" איז די העכסטע פּרעמיע אין מאַטעמאַטיק, וואָס ווערט צעטיילט איין מאָל אין פֿיר יאָר. דאָס יאָר, האָבן עס באַקומען דער וויעטנאַמיש־פֿראַנצייזישער געלערנטער נגאָ באַאָ טשאַו, פֿאַר זײַנע רעזולטאַטן אין אַלגעבראַיִשער געאָמעטריע; אַ רוסלענדיש־שווייצערישער מאַטעמאַטיקער סטאַניסלאַוו סמירנאָוו, פֿאַר זײַנע ווערק אין סטאַטיסטישער פֿיזיק; סעדריק ווילאַני פֿון פֿראַנקרײַך, פֿאַר פֿאָרשונג פֿון גלײַכונגען, וואָס באַשרײַבן פֿליסיקייטן, גאַזן און פּלאַזמע; און דער ישׂראלדיקער וויסנשאַפֿטלער אילון לינדענסטראַוס, פֿאַרן אויסנוצן די מעטאָדן פֿונעם מאַטעמאַטישן אַנאַליז אין דער צאָלן־טעאָריע.
מיר האָבן געבעטן איינעם פֿון די לאַורעאַטן, סטאַניסלאַוו סמירנאָוו, צו דערציילן דעם "פֿאָרווערטס" וועגן זײַן אַרבעט.
קודם־כּל, וועל איך פּרוּוון עפּעס צו זאָגן וועגן די רעזולטאַטן, וואָס זענען באַלוינט געוואָרן מיטן פֿילדס־מעדאַל. כ׳האָב שטודירט סטאַטיסטישע פֿיזיק. די דאָזיקע טעאָריע באַשרײַבט קאָמפּליצירטע דערשײַנונגען, וואָס זענען אַ רעזולטאַט פֿון אַ קעגנזײַטיקער ווירקונג צווישן אַ סך קליינע טיילן — למשל, מאָלעקולן.
די מאַטעמאַטיקער און טעאָרעטישע פֿיזיקער באַשרײַבן אָט אַזוי פֿאַראיינפֿאַכט, צום בײַשפּיל, דאָס מאַגנעטיזירן פֿון אַ שטיקל אײַזן: שטעלט זיך פֿאָר די קריסטאַלישע גראַטע ווי אַ בויגן געקעסטלט פּאַפּיר; אויף יעדעס קעסטל שטייט אַ מאָלעקול. יעדע מאָלעקול איז אַ קליינער מאַגנעט, וואָס קען ווירקן אין צוויי מעגלעכע ריכטונגען, און די שכנישע מאָלעקולן פּרוּוון פֿאַרנעמען אַן ענלעכע ריכטונג, אונטער דער השפּעה פֿון דער מאַגנעטישער קראַפֿט.
אויב די קראַפֿט ווערט שטאַרקער, וועלן אַלע מאָלעקולן אין אַ געוויסן מאָמענט ווירקן אין דער זעלביקער ריכטונג, און פֿון אַ כאַאָטישן קריסטאַל ווערט אַ מאַגנעט. אָט־די דערשײַנונג, ענלעך צו דער פֿאַרפֿרירונג פֿון וואַסער, הייסט אַ פֿאַזע-איבערגאַנג.
אַ. — איר האָט דערמאָנט, אַז מאַטעמאַטיק איז "אַ וויסנשאַפֿט און אַ קונסט". וואָס מיינט איר?
ס. — מאַטעמאַטיק, ווי אַנדערע וויסנשאַפֿטן, זעטיקט אָן אונדזער נײַגער און דערקלערט די סטרוקטור פֿון זאַכן. נאָר ס’איז דאָ אַ גרויסער אונטערשייד, ווײַל אַנדערע וויסנשאַפֿטן שטודירן עפּעס, וואָס געפֿינט זיך אינעם רעאַלן פֿיזישן רוים. מאַטעמאַטיק שטודירט עפּעס אַן אַבסטראַקטס. מע וואָלט געקענט זאָגן, אַז מיר טראַכטן עפּעס אויס און שטודירן ניט עפּעס, וואָס עקזיסטירט שוין...
אין מאַטעמאַטיק איז וויכטיק דער באַגריף פֿון שיינקייט. אין אָט-אָ דעם זין איז זי נענטער צו קונסט, אָבער ס’איז אַ קונסט מיט זייער שטרענגע געזעצן — פֿיל שטרענגער ווי, צום בײַשפּיל, אין מאָלערײַ אָדער מוזיק. שטעלט זיך פֿאָר, אַז איר שרײַבט מוזיק, נאָר איר האָט גאָר שטאַרקע באַגרענעצונגען פֿאַרן מעגלעכן סדר פֿון נאָטן...
אַ וועזנטלעכער אונטערשייד צווישן מאַטעמאַטיק און אַנדערע מינים קונסט איז אויך אין דעם, וואָס קונסט קען מען געוויינטלעך באַנעמען אָן קיין שום צוגרייטונג. אין מאַטעמאַטיק, איז ניט בלויז כּדי צו שאַפֿן עפּעס, נאָר כּדי סתּם צו באַנעמען, מוז מען זײַן צוגעגרייט; מע דאַרף זיך ערנסט לערנען במשך עטלעכע יאָרן. מאַטעמאַטיק שטודירט טאַקע אויסגעטראַכטע זאַכן, נאָר עס ווײַזט זיך אַרויס, אַז זיי זענען ענג צונויפֿגעבונדן מיט דער אַרומיקער וועלט. כּמעט אַלע פֿאַרויסטריטן אין פֿיזיק האָבן גענוצט נײַע מאַטעמאַטישע טעאָריעס.
עס קען אויך זײַן פֿאַרקערט: עפּעס, וואָס מיר באַטראַכטן אינעם פֿיזישן רוים, גיט אונדז אינטויִציע פֿאַרן אַבסטראַקטן מאַטעמאַטישן רוים. ס׳איז אַן אינטערעסאַנטע און ניט גוט פֿאַרשטאַנענע דערשײַנונג, וואָס די פֿילאָסאָפֿן האָבן באַהאַנדלט זײַט די צײַטן פֿון פּלאַטאָנען. ס׳איז פֿאַראַן וועגן דעם אַן אינטערעסאַנטער עסיי פֿונעם באַרימטן פֿיזיקער עווגעני וויגנער, "אומגעריכטע עפֿעקטיווקייט פֿון מאַטעמאַטיק אין וויסנשאַפֿט".
אַ. — קאָן מאַטעמאַטיק האָבן פּראַקטישע אָנווענדונגען?
ס. — מאַטעמאַטיק האָט אַ סך אָנווענדונגען. אין דער לעצטער צײַט, האָב איך אַ געפֿיל, אַז דער אונטערשייד צווישן טעאָרעטישער און אָנווענדלעכער מאַטעמאַטיק ווערט אַלץ מער צעשווענקט. דערצו טרעפֿט זיך, אַז די מאַטעמאַטישע רעזולטאַטן קענען געפֿינען אָנווענדונגען אין פֿינף, צען אָדער אַפֿילו הונדערט יאָר אַרום. ס’איז אין גאַנצן אוממעגלעך צו וויסן פֿאָרויס, וואָס קען צו נוץ קומען אין דער צוקונפֿט. עס זענען דאָ אַ סך באַקאַנטע בײַשפּילן. די מאַטעמאַטישע מיטלען, וואָס עס פֿאָדערן זיך אין דער קוואַנט־פֿיזיק, האָט מען אויסגעטראַכט בערך אין דער זעלבער צײַט, ווי די דאָזיקע טעאָריע, און פֿאָרט איז עס געווען אַ שאָק — דאָס, וואָס מען קען זיי דאָרטן אויסנוצן. נאָך פֿיל מער אומדערוואַרט איז, ווען מע געפֿינט די אָנווענדונגען אַ סך שפּעטער; אַזוי איז געווען מיט די מאַטעמאַטישע מיטלען, וואָס ווערן אויסגענוצט בײַם קאָדירן אָדער איבערשיקן די בילדער אין די הײַנטיקע קאָמפּיוטערס.
אַ. — ווי לאַנג האָט איר געאַרבעט אויף אײַער ערשטן וויכטיקן רעזולטאַט אין די פּראָבלעמען פֿון "דורכטריפֿונג" (percolation)?
ס. — כ׳האָב געאַרבעט אויף אָט-דער פּראָבלעם מער ווי אַ יאָר. זעקס חדשים האָב איך געפּרוּווט אָנווענדן אַ געוויסן מעטאָד. איך געדענק אַן אַנטשיידנדיקן מאָמענט: איין מאָל, נאָך אַ סעודה מיט חבֿרים, בין איך געקומען אַהיים האַלב פֿיר גאַנצפֿרי. איך האָב זיך גענומען צונויפֿצולייגן פּאַפּירן, כּדי זיי צו נעמען שפּעטער אינעם אוניווערסיטעט. און פּלוצלינג, קוקנדיק אויף די פּאַפּירן, האָב איך פֿאַרשטאַנען, וואָס מע דאַרף אַ ביסל בײַטן דעם מעטאָד, כּדי ער זאָל אַרבעטן!
גלײַך אינמיטן דער נאַכט האָב איך זיך אַוועקגעזעצט, און אָנגעהויבן עס דורכקאָנטראָלירן... אַזעלכע מאָמענטן בלײַבן געוויינטלעך אינעם זכּרון. איך געדענק אַן אַנדער פֿאַל, ווען איך האָב פֿאַרשטאַנען עפּעס וויכטיקס, ווען איך בין אַרויפֿגעגאַנגען אין אַן אויטאָבוס. ס׳איז טשיקאַווע, אַז דווקא אין אַן אַויטאָבוס: עס דערמאָנט די מעשׂה וועגן דעם באַרימטן פֿראַנצייזישן מאַטעמאַטיקער און פֿילאָסאָף אַנרי פּואַנקאַרע. אין זײַנע זכרונות דערציילט ער, אַז אַ געדאַנק וועגן אַ נײַער מאַטעמאַטישער טעאָריע איז אַרײַן אין זײַן קאָפּ, ווען ער האָט אַרויפֿגעשפּרונגען אויף אַ טרעפּל פֿון טראַמווײַ.
אַ. — צי האָט איר אַמאָל ספֿקות, ווען איר מיינט, אַז איר האָט געלייזט די פּראָבלעם?
ס. — יאָ. אין אַ געוויסן זין איז דאָס דער אָנגענעמסטער און אַן עמאָציאָנעלער מאָמענט: ווען דו האָסט אויסגעטראַכט עפּעס, נאָר ביסט נאָך ניט אין גאַנצן זיכער.
אַ. — צי קענט איר דערציילן וועגן אַן אונטערשייד צווישן דער מאַטעמאַטישער בילדונג אין רוסלאַנד און אַנדערע לענדער?
ס. — אינעם ראַטן־פֿאַרבאַנד האָט עקזיסטירט עפּעס, וואָס איז ניטאָ אין אַנדערע ערטער: אַ גוט אָרגאַניזירטע צעצווײַגטע סיסטעם פֿון קינדער־בילדונג, ניט בלויז אין מאַטעמאַטיק. עס זענען געווען "קרײַזלעך", וווּ מען האָט אָפּגעקליבן די פֿעיִקע קינדער, וואָס זענען פֿאַראינטערעסירט אין דער דיסציפּלין, און מע האָט זיי ערנסט געלערנט.
ווי אַ קינד, האָב איך זיך געלערנט אין אַזעלכע מאַטעמאַטישע קרײַזלעך אין לענינגראַד. דאָס איז געווען זייער אינטערעסאַנט. עס איז אויך געווען אַ פֿרייד צו באַקענען זיך מיט אַנדערע קינדער דאָרטן. ווי אַ סטודענט, בין איך במשך פֿון עטלעכע יאָר געווען אַ לערער אין אַזעלכע קרײַזלעך, און דאָס לערנען מיט קינדער האָט מיר פֿאַרשאַפֿן אַ סך פֿאַרגעניגן.
אַ פּאָר מאָל אַ יאָר פֿלעג איך פֿאָרן אין דער פּראָווינץ, צו העלפֿן אָרגאַניזירן דאָרטן רעגיאָנאַלע מאַטעמאַטישע אָלימפּיאַדעס. אין דער פּראָווינץ האָט מען זעלטן געהאַט גוטע לערער אין די שולן, און אַזעלכע אָלימפּיאַדעס זענען געווען כּמעט די איינציקע מעגלעכקייט צו געפֿינען קינדער, וואָס זענען פֿאַראינטערעסירט אין מאַטעמאַטיק.
מיר איז וויכטיק, אַז די דאָזיקע סיסטעם פֿון בילדונג איז געווען אי עליטאַריש, אי דעמאָקראַטיש. עליטאַריש אין דעם זין, וואָס פֿאַר באַגאַבטע קינדער האָט מען געהאַט זייער אַן אַוואַנסירטע פּראָגראַם. נאָר עס זענען געווען קרײַזלעך פֿון פֿאַרשיידענע מדרגות, וואָס האָבן אַרומגענומען אַ גרויסע צאָל קינדער. דעמאָקראַטיש איז די סיסטעם געווען אין דעם זין, וואָס אַלצדינג איז געווען בחינם. קינדער פֿון פּשוטע און אָרעמע משפּחות, וואָס האָבן ניט געהאַט קיין אַנונג אין וויסנשאַפֿט, האָבן געקענט זיך לערנען. ס׳איז זייער וויכטיק, דאַכט זיך מיר, אַז ס’איז ניט געווען אַ טייל פֿון דער אָבליגאַטאָרישער שול־בילדונג. גוט, אַז צווישן די לערער זענען געווען סטודענטן און אַספּיראַנטן, גאָר יונגע מענטשן, פֿול מיט ענערגיע און ענטוזיאַזם. די סיסטעם איז באמת געווען אַ מאַסנהאַפֿטיקע׃ אין לענינגראַד האָבן יעדע צוויי שילער אין אַ טויזנט שטודירט מאַטעמאַטיק!
אַ. — צי איז עס מעגלעך צו אָרגאַניזירן עפּעס אַזוינס אין מערבֿ־אייראָפּע אָדער אַמעריקע?
ס. — מיר דאַכט זיך, אַז ס’איז מעגלעך. געוויסע פּרוּוון מאַכט מען אין די לעצטע יאָרן אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן און קאַנאַדע. ס׳איז ניט אַזוי שווער צו אָרגאַניזירן אַ מאַטעמאַטיש קרײַזל׃ מע דאַרף נאָר עטלעכע ענטוזיאַסטן. די וויכטיקסטע פּראָבלעם איז צו געפֿינען פֿאַראינטערעסירטע און טאַלאַנטירטע שילער. פֿאַר דעם מוז מען האָבן אַ מאַסן-הילף פֿון לערער אין די שולן
אַ. — וואָס זענען אײַערע ערשטע מאַטעמאַטישע דערמאָנונגען?
ס. — מײַן מאַמע איז געווען אַן אינזשעניר, מײַן טאַטע — אַ פֿיזיקער. נאָר צו פֿאַראינטערעסירן מיך מיט וויסנשאַפֿט האָט געפּרוּווט, דער עיקר, מײַן זיידע, אַ באַקאַנטער קאָנסטרוקטאָר. ווען איך בין געווען אַכט אָדער נײַן יאָר אַלט, האָט ער מיר געגעבן צו לייענען פּאָפּולערע ביכער וועגן פֿיזיק און מאַטעמאַטיק.
אַ. — צי האָט איר דעמאָלט געטראַכט, אַז איר וועט ווערן אַ מאַטעמאַטיקער?
ס. — ניין, אין די ערשטע קלאַסן אין שול האָב איך באַקומען גאָר אַ פֿאַלשן אײַנדרוק, אַז ניט בלויז מאַטעמאַטיק, נאָר וויסנשאַפֿט בכלל איז עפּעס, וואָס איז שוין פֿאַרענדיקט: אַז עווקליד, ניוטאָן, דאַרווין און אײַנשטײַן האָבן שוין אַלץ אַנטדעקט און פֿאַרשטאַנען. צוליב דעם, האָב איך דעמאָלט געחלומט ניט וועגן וויסנשאַפֿט, נאָר וועגן אינזשענירײַ: איך האָב געוואָלט ווערן אַ קאָנסטרוקטאָר פֿון עראָפּלאַנען אָדער קאָסמישע שיפֿן.