דוד מאַנדעלבוים

דוד מאַנדעלבוים, דער באַקאַנטער אַקטיאָר פֿון פֿאַרשיידענע "פאָלקסבינע"־פֿאָרשטעלונגען און פֿאָרלייענונגען, טרעט איצט אַרויס אויף זײַן אייגענער איניציאַטיוו מיט אַן אויפֿפֿירונג פֿון דער ייִדישער פּיעסע "יאָסל ראַקאָווער רעדט צו גאָט" פֿון צבֿי קאָליץ. ס׳איז באמת אַ וווּנדער, ווי בײַם הײַנטיקן טאָג נעמט זיך אונטער אַ מענטש אַליין פֿאָרצושטעלן אַ דראַמע אויף ייִדיש אין ניו־יאָרק, ווי קליין דער בודזשעט זאָל נישט זײַן.

לויט מאַנדעלבוימס מיינונג, איז די הײַנ­טיקע "פֿאָלקסבינע" אַוועק אויף אַנדערע דרכים, און וויל אויפֿפֿירן מוזיקאַלישע און לײַכטערע דראַמאַטישע "סחורה", דעריבער איז געבליבן אַ באַדערפֿעניש צו שאַפֿן אַ טעאַטער פֿאַר די קלאַסישע און מער ערנסטע פּיעסעס. פֿריִער האָט מאַנדעלבוים מיטגע­אַרבעט מיט מאַרק אַלטמאַן, געוועזע­נער אַסאָציִיִרטער קונסט־רעזשיסאָר פֿאַר דער "פֿאָלקסבינע", און עלען פּערעצמאַן אין זייער טרופּע — New Worlds Theater Project (www.newworldsproject.org), וואָס באַמיט זיך אויך אויפֿצופֿירן קלאַסישע ייִדישע פּיעסעס. אָבער ווען די טרופּע האָט באַשלאָסן צוצוגרייטן נאָר איבערזע­צונגען פֿון די פּיעסעס אויף ענגליש, האָט דוד מאַנדעלבוים באַשלאָסן צו פּרוּוון שאַפֿן זײַן אייגענע טרופּע פֿאַר טעאַטער אויף ייִדיש. ער האָט דער נײַער טרופּע אַ נאָמען געגעבן "גלות־שפּיל", און אויף ענגליש "Theater of the Diaspora".

"ס‘זענען דאָך דאָ אַזוי פֿיל גוטע מאַטעריאַלן פֿונעם ייִדישן טעאַטער, אָבער מע ניצט זיי נישט, ווײַל מע מיינט, אַז ס‘וועט נישט צוציִען קיין עולם." — האָט אונדז מאַנעדלבוים דערציילט — "איך מיין, אַז אַפֿילו מיט קלענערע אַמביציעס, דאַרף מען נישט האָבן אַזוי פֿיל געלט דורכצופֿירן גוטע פּיעסעס, און מע קען טאָן אינטערעסאַנטע זאַכן. אַזוי אַרום, דאַרף מען זיך נישט זאָרגן וועגן אַ בודזשעט פֿון אַ מיליאָן דאָלער."

מאַנדעלבוים וויל בפֿירש צוציִען אַ חסידישן עולם, זאָגט ער — "זיי זענען דער גרעסטער ייִדיש־רעדנדיקער ציבור. איך האָב געזען ווי זיי קומען אין ייִדישן טעאַטער ווען איך האָב געשפּילט אין דער "פֿאָלקסבינע"; קודם בײַ דער פֿאָרשטעלונג פֿון "יענטל", און דערנאָך — אין די ווײַטער­דיקע סעזאָנען. ס‘זענען געקומען אַ סך חסידישע יונגע־לײַט און אַפֿילו חסידישע פּאָרפֿעלקער. אויב מע מאַכט עפּעס וואָס איז שייך צו זיי, וועלן זיי יאָ קומען; און צוליב דעם האָב איך באַשלאָסן אָנצוהייבן מיט "יאָסל ראַקאָווער" פֿון צבֿי קאָליץ. דאָס איז אַ פּיעסע, אין וועלכער אַ חסיד ווערט באַטראַכט ווי אַ העלד, סײַ אין זינען פֿון זײַן אמונה, סײַ ווי אַ קעמפֿער קעגן די רשעים. איך האָף, אַז דער חסידישער עולם וועט זיך אָנכאַפּן אין דעם."

די געשיכטע פֿון צבֿי קאָליצעס ווערק איז אַ קאָמפּליצירטע. דער מחבר, אַן אַמאָ­ליקער מיטאַרבעטער אינעם "אַלגעמיינעם זשורנאַל", איז אַנטלאָפֿן פֿון דער ליטע אין 1936, ווען ער איז געווען 17 יאָר אַלט. צו ערשט איז ער אָנגעקומען קיין איטאַליע, דערנאָך אין פּאַלעסטינע. דורכפֿאָרנדיק אַרגענטינע אין 1946, האָט ער די דערציילונג געדרוקט אין 1946 אויף ייִדיש אין אַן אָרטיקער צײַטונג. דער נאַראַטאָר פֿון דער דערציילונג, וועלכער באַשרײַבט זײַן מצבֿ און גלויבן אין די לעצטע שעהען פֿון דער וואַרשעווער געטאָ, איז אין גאַנצן אַן אויסגעטראַטכער. מיט דער צײַט האָט מען איבערגעדרוקט די דערציילונג אין ישׂראל און אין אייראָפּע אָן דעם מחברס נאָמען, און מע האָט געגלייבט, אַז זי איז טאַקע פֿאָרגעקומען. קאָליץ האָט פּראָטעסטירט, אַז ער איז דער שרײַבער פֿון "יאָסל ראַקא­ָווער", אָבער, אין אַ מאָדנעם געדריי פֿון דער געשיכטע, האָט מען אים נישט גע­גלייבט און אים אַוועקגעמאַכט מיט דער האַנט. אַ גאַנצע קריטישע ליטעראַטור איז אויפֿגעקומען וועגן "ראַקאָווער", וועגן דעם העלד און זײַן קוק אויף דער וועלט און אויפֿן רבונו־של־עולם. ווי ווײַט מאַנ­דעלבוים ווייסט, האָט מען דעם טעקסט קיין מאָל נישט פֿאָרגעשטעלט אין דער אָריגינעלער שפּראַך — ייִדיש.

"יאָסל ראַקאָווער רעדט צו גאָט" האָט נאָר איין כאַראַקטער, יאָסל ראַקאָווער, וועל­כער ווערט געשפּילט פֿון דוד מאַנדעלבוים. די רעזשיסאָרין איז איימי קאָלמאַן, מאַנדעל­בוימס פֿרוי. אויב די פֿאָרשטעלונג אויף ייִדיש וועט זײַן אַ געראָטענע, מיט אַ לײַטישן עולם, וועט ער זי אויפֿפֿירן יעדן מאָנטיק דעם זומער, איין וואָך אויף ענגליש, איין וואָך אויף ייִדיש.

דוד מאַנדעלבום איז געבוירן געוואָרן אין שטוטגאַרט, אין אַ שארית־הפּליטה־לאַגער. זײַן משפּחה שטאַמט פֿון שוחטים פֿונעם שטעטל טשובין, אין גאַליציע. זײַן טאַטנס טאַטע איז געווען דער איינציקער ייִדישער בירגערמײַסטער אין פּוילן. די מוזיק וואָס ער וועט שפּילן אין דער פּיעסע שטאַמט אויך פֿון זײַן משפּחה. דער עלטער־זיידע, זײַנער, דער טשובינער שוחט, האָט געשאַפֿן באַקאַנטע ניגונים און לידער, וועלכע מע קען נאָך הערן בײַ די הײַנטיקע באָבעווער חסידים. איינס פֿון זײַנע לידער וועט מען הערן אין דער פֿאָר­שטעלונג.

מאַנדעלבוים קען, פֿאַרשטייט זיך, מאַמע־לשון פֿון דער היים און איז איבער­געגעבן דער שפּראַך, אָבער ער האָט גע­פֿונען, צו זײַן אַנטוישונג, אַז די ייִדישע געזעלשאַפֿט איז צעשפּליטערט, אַז ס׳פֿעלט אַחדות. דער נייטיקער שטיץ, וואָס ער וואָלט געוואָלט פֿאַר זײַן פּראָיעקט,; באַווײַזט זיך נישט. "די צרה איז וואָס יעדער ייִד האָט צוויי שילן: די אין וועלכער ער דאַוונט, און די, אין וועלכער ער וועט מיט קיין פֿוס נישט אַרײַנטרעטן. די פּיעסע וואָלט געפּאַסט פֿאַר שולן, שילן און אוניווערסיטעטן און בכלל פֿאַר אַ גרעסערן עולם." באַטאָנט ער.

אויב ס‘וועט געראָטן מאַנדעלבוימען מיט דער ערשטער פּיעסע, האָפֿט ער אויפֿ­צופֿירן אַנדערע ייִדישע דראַמעס, אַפֿילו איין פּיעסע אַ חודש. דרײַ פּרץ־איינאַקטערס — "אַן אָוונט מיט י. ל. פּרץ" — גרייט ער איצט צו פֿאַר דער קומעדיקער פֿאָרשטע­לונג.

די פּרעמיערע פֿון "יאָסל ראַקאָווער רעדט צו גאָט", פֿון צבֿי קאָליץ, וועט פֿאָרקומען מאָנטיק, דעם 25סטן יוני, 7 אַ זייגער אין אָוונט, 339 וועסט 47סטע גאַס, אינעם "אַקטיאָרן טעמפּל".

נאָך אינפֿאָרמאַציע קען מען באַקומען אויף דער וועבזײַטל פֿון "גלות־שפּיל", http://theaterd.org