ס’איז ניט אויסגעשלאָסן, אַז איך בין דער לעצטער, ווער עס האָט באַמערקט דאָס דאָזיקע ווינקעלע אין אינטערנעץ: http://www.gazetaeao.ru/
gazetiy/birobidjaner-shtern.html טאָמער ווייסט איר אויך ניט וועגן דעם, טאָ זײַט וויסן, אַז דאָרטן קען מען לייענען די צײַטונג "ביראָבידזשאַנער שטערן" — אַלע נומערן פֿאַרן יאָר 2010. הײַיאָר האָט די צײַטונג אָפּגעמערקט איר 80סטן יובֿל. אַ מאָל, ווען כ’האָב געוווינט אין מאָסקווע, פֿלעג איך דאָס בלאַט אַפֿילו אַבאָנירן, כאָטש ס’איז געווען שווער צו געפֿינען אין איר עפּעס אינטערעסאַנטס. אמת, קיין מײַסטערווערק פֿון זשורנאַליסטיק איז זי, דאַכט זיך, קיין מאָל ניט געווען. איך האָב עפּעס אַ רעכט דאָס צו זאָגן, ווײַל מיר איז אויסגעקומען צו לייענען אַלטע נומערן — מײַן דאָקטאָר-דיסערטאַציע איז דאָך געווען וועגן סאָוועטישן ייִדיש.

ס’רובֿ יאָרן איז די ביראָבידזשאַנער צײַטונג אַרויסגעגאַנגען אין גאַנצן אויף ייִדיש, אַפֿילו אויב דאָס איז געווען אָפֿט מאָל אַ געהרגעטער ייִדיש. הײַנט איז אַנדערש. די צײַטונג גייט אַרויס, דער עיקר, אויף רוסיש, אָבער זי היט אויך אָפּ אַ ייִדישן אָפּטייל. פֿירן פֿירט אים אַ רוסישע פֿרוי, יעלענאַ סאַראַשעווסקאַיאַ, וועלכע האָט אויסגעלערנט ייִדיש אין דעם היגן פּעדאַגאָגישן קאָלעדזש. אָט איז אַ פֿרישער מוסטער פֿון איר זשורנאַליסטיק: אין אלבאניע איז באשטימט דער ערשטער אין דער געשיכטע הויפּט־ראָוו.

אף דער צערעמאָניע, וועלכע איז דורכגעגאן אין דער הויפּט-שטאָטישער סינאגאָגע זײַנען בײַגעווען דער פּרעמיער-מיניסטער פון אלבאניע סאלי בארישא און דער ספארדישער הויפּט-ראָוו פון ייִסראָעל שלאָמאָ אמאר.

דער ראָוו דזשאָעל קאפּלאן, וועלכער האָט פארנומען די נײַגעשאפענע שטעלע, איז געוואָרן אן אָפיציִעלער הויפּט פון א קליינער שטאָטישער ייִדישער קעהילע, די געשיכטע פון וועלכער אין אָט דעם באלקאנער לאנד ציילט אָן 1300 יאָר. לויט אייניקע אָנגאבן, וווינען דאָרטן הײַנט ארום 150 ייִדן.

עס טיילט זיך מיט, אז די שטעלע פונעם הויפּט-ראָוו פון אלבאניע איז געווען געשאפן דורך די אָרטיקע מאכטהאָבער לויט דער באקאָשע פונעם ראבאָנים-צענטער פון אייראָפּע, וועלכער באזירט זיך אין בריסל. קעדיי באהאנדלען אָט די פראגע, האָבן די פאָרשטייער פונעם דאָזיקן צענטער פריִער דורכגעפירט א באגעגעניש מיטן פּרעמיער-מיניסטער סאלי בארישא.

איך וואָלט געקענט זיך צוטשעפּען צו אייניקע סטיליסטישע אייגנאַרטיקייטן פֿון אָט דעם טעקסט (דער שבת-גוייִשער אויסדרוק "עס טיילט זיך מיט"!), אָבער מיר ווילט זיך ניט דאָס צו טאָן. אַדרבה, בײַ מיר רופֿן אַרויס די דאָזיקע שורות נאָסטאַלגישע געפֿילן. זיי זײַנען דאָך אָנגעשריבן אין דעם סקאַרבאָוונעם סאָוועטישן אויסלייג, וועלכן איך האָב געלייענט און געשריבן אין משך פֿון לאַנגע יאָרן. נאָך מיט אַ וואָך צוריק (ווען איך האָב זיך צופֿעליק אָנגעשטויסן אויפֿן וועבזײַטל) בין איך זיכער געווען, אַז דער דאָזיקער נוסח איז שוין לחלוטין פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. אָבער ער לעבט!

אַזוי אַז איך נעם אַראָפּ מײַן יאַרמלקע (וועלכע איך טראָג סײַ-ווי-סײַ ניט) און פֿאַרנייג מײַן קאָפּ פֿאַר יעלענאַ סאַראַשעווסקאַיאַ, וואָס האָט גענומען אויף זיך די טירחה אונטערצוהאַלטן דאָס פֿײַערל פֿון ייִדיש אין דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט פֿון רוסלאַנד. מאָלאָדיעץ! וויפֿל מאָל האָב איך שוין באַגעגנט אַזעלכע ניט-ייִדישע ענטוזיאַסטן פֿון ייִדיש, אָן וועלכע ייִדיש וואָלט געווען אין גאָר אַן ערגערן מצבֿ.

צי הייסט עס, אַז דאָרטן, אין ביראָבידזשאַן, מער ווי 8,000 קילאָמעטער פֿון מאָסקווע, זײַנען שוין קיין ייִדן ניט פֿאַרבליבן? אַוודאי זײַנען דאָ דאָרטן ייִדן. אָבער זיי ווילן ניט זיך באַשעפֿטיקן מיט ייִדיש. דאָס זאָלן טאָן אַנדערע. אין דער זעלבער צײַט, לערנט מען ייִדיש אין אַ היגער לערנשול. מע פֿירט דורך אונטערנעמונגען. אָפֿט מאָל טוט עס, אויף וויפֿל איך פֿאַרשטיי, די זעלבע עלענאַ סאַראַשעווסקאַיאַ.

די ייִדן, וועלכע וווינען אין ביראָבידזשאַן, געהערן, דאַכט זיך, צו צוויי קאַטעגאָריעס, דהײַנו: די, וועלכע וווינען זיך דאָרטן לאַנגע יאָרן, און די, וועלכע זײַנען געווען אַוועקגעפֿאָרן און דערנאָך זיך אומגעקערט. אַ מאָל, אין די 1990ער יאָרן, האָבן די ביראָבידזשאַנער ייִדן זיך טויזנטערווײַז געלאָזט קיין ישׂראל. מע דערמאָנט זיך, אַז אַ היפּשע ראָליע אין דעם ביראָבידזשנער חלק פֿון דער עליה אין יענע יאָרן האָט געשפּילט דער געוועזענער רעדאַקטאָר פֿון "ביראָבידזשאַנער שטערן" לעאָניד שקאָלניק. עמעצער האָט פֿאַרגעדענקט, ווי שקאָלניק האָט ממש געפּלעפֿט די היגע ייִדענעס מיט דער אינפֿאָרמאַציע, אַז אין ישׂראל האָט ער אין אַ קראָם געזען אַזש זעכצן סאָרטן זייף.

דאָס קלינגט מער ווי אַן אַנעקדאָט. עפּעס גלייבט זיך מיר ניט, אַז שקאָלניק (כ’האָב אים אַ מאָל געקענט) זאָל שטיין אין אַ געשעפֿט און אַנאַליזירן אַ פּאָליצע מיט זייף. אָבער אייניקע פֿון די לײַט, וועלכע האָבן זיך געהאַט געלאָזט אין דעם זייער לאַנגן וועג אַרײַן, פֿון ווײַטן מיזרח צום מיטל-מיזרח, האָבן שפּעטער זיך אומגעקערט. מע זאָגט, אַז פֿאַראַיאָרן זײַנען פֿון ביראָבידזשאַן קיין ישׂראל אַוועקגעפֿאָרן 80 משפּחות, און 120 משפּחות זײַנען געקומען פֿון ישׂראל קיין ביראָבידזשאַן. און עס זעט אויס, אַז מיט ייִדיש טוט מען דאָרטן עפּעס — מע טוט, בלי-ספֿק, מער איידער אין ס’רובֿ אַנדערע ערטער.

אין דער רעדאַקציע פֿון "ביראָבידזשאַנער שטערן"