ייִדישע מוזיק אינעם 21סטן יאָרהונדערט, מוזיק
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן

די צוויי חיפֿהער מוזיקער איתּי אַלתּר און אורית פּערלמאַן האָבן אַרויסגעלאָזט אַ נײַ קאָמפּאַקטל פֿון ייִדישע לידער מיטן נאָמען "אָט אַזוי!". די רעקאָרדירונג שפּיגלט אָפּ די מוזיקאַלישע אינטערעסן פֿון די צוויי מוזיקער — דזשעז, חזנות און פאָלקסליד. די זינגערין פּערלמאַן דערציילט: "ווען איתּי אַלתּר און איך האָבן אַנטדעקט אונדזער בשותּפֿותדיקע ליבשאַפֿט צו ייִדיש, האָט זיך אונדזער נסיעה אָנגעהויבן. נאָך דעם ווי מיר האָבן איבערגעקוקט אַ סך לידער, האָבן מיר אויסגעקליבן נאָר די, וואָס האָבן אונדז צוגעצויגן מיט זייער אוראַלטן ייִחוס. זיי האָבן עפּעס טיפֿס אָנגערירט בײַ אונדז".

אורית פּערלמאַן האָט גראַדויִרט פֿון דער חזנות־פּראָגראַם אינעם "העברעיִשן יוניאָן־קאָלעדזש" פֿאַר ישׂראלדיקע סאָליסטן. זי איז געווען אַ חזנטע אין פֿאַרשיידענע שילן און סינאַגאָגעס אין ישׂראל און אַמעריקע. דרײַ מאָל האָט זי געוווּנען אַ "שלשלת"־פּריז פֿאַר נײַער חזנישער מוזיק. זי האָט אויך געלערנט וואַרשטאַטן אויף אַזוינע טעמעס ווי "שלום־עליכם און מײַן מלאך", וועגן דעם שאַפֿן פּערזענלעכע תּפֿילות אינספּירירט פֿון עלטערע ייִדישע טראַדיציעס און דער מאָדערנער העברעיִשער פּאָעזיע.

בײַ דער פּיאַנע אויפֿן קאָמפּאַקטל שפּילט איתּי אַלתּר, און די צוויי אַרטיסטן האָבן אין 2009 אָנגעהויבן אויפֿצוטרעטן מיט ייִדישע לידער אין פֿאַרשיידענע שטעט איבער ישׂראל. אויף "יו־טוב" קען מען זען עטלעכע פֿאָרשטעלונגען פֿון דעם דועט, צווישן זיי, דאָס ליד "אַמאָל איז געווען אַ מעשׂה" —

https://www.youtube.com/watch?v=Gk82froYhwQ

אין דער דאָזיקער פֿאָרשטעלונג איז די אַראַנזשירונג אַ פּשוטע, אָבער אינעם קלאַנג־סטודיאָ האָט מען צוגעגעבן מער אינסטרומענטן — טל גור שפּילט סאַקסאָפֿאָן, נריט און טאָפּטשיו אויפֿן באַס, און זאבֿ יניבֿ אויף די פּײַקלען — אָבער אַלתּרס פּיאַנע פֿירט דעם וועג ווי דער הויפּט־אינסטרומענט און ווי דער הויפּט־סאָליסט.

פּערלמאַן זינגט עטלעכע פֿאָלקסלידער, ווי "אַמאָל איז געווען אַ מעשׂה" מער דראַמאַטיש ווי אַ געוויינטלעכער פֿאָלקזינגער וואָלט עס געטאָן. אַנדערע פֿאָלקסלידער ווי "אוי דאָרטן, דאָרטן" האָבן אַ דזשעז־ריטעם. פּערלמאַן זינגט מיט אַ ציטערנדיק קול און זי האָט נישט מורא אָפּצוטרעטן פֿון דער פֿאָלקסגעזאַנג־טראַדיציע, און זינגען אין אַ דזשעז־סטיל. אַלתּרס דזשעז־פּיאַנע פּאַסט זיך זייער גוט צו צו איר קול.

די מוזיקער האָבן אַ גײַסטיקן אָדער אין זיך און דאָס האָט משפּיע געווען אויף זייער אויסקלײַב. עס דערציילט פּערלמאַן: "קלײַבנדיק די לידער, האָבן מיר באַמערקט, אַז זיי שאַפֿן אַ ציקל פֿונעם לעבן, פֿונעם געבוירן ווערן ביזן טויט, און בײַם אָנהייב און בײַם סוף פֿון די לידער, זינגט מען לידער מיט אמונה". דאָס ערשטע ליד "מיט אמונה" איז פֿון די שבתדיקע זמירות, "יה ריבון", וואָס האָט צענדליקער נוסחאָות. אינעם וואַריאַנט וואָס זיי שטעלן פֿאָר, און וואָס אויך פֿרענק לאָנדאָן און לאָרין סקלאַמבערג האָבן געזונגען אויף אַ קאָמפּאַקטל, זינגט מען נישט בלויז לשון־קודש, נאָר אויך דאָס ייִדישע "אוי וויי טאַטע!", אַ סימן מסתּמא, אַז סע שטאַמט פֿון דער חסידישער טראַדיציע. דאָס אמונה־ליד צום סוף פֿונעם קאָמפּאַקטל איז "ירדה השבת", אַ ליד אויף עבֿרית וועגן שבת אין ארץ־ישראל פֿון י. רבינוב און ד. זהבי. דאָס ווערט געשפּילט אָן אַ דזשעז־אַראַנזשירונג, בלויז אויף דער פּיאַנע, און אַזוי פּאַסט טאַקע בעסער.

די פּשוטע אַראַנזשירונג פֿאַר דער פּיאַנע ניצט מען אויך אין דוד איינהאָרנס וויגליד "אוי אַ מאַמע", וואָס איז אַמאָל געווען פּאָפּולער, אָבער ווערט זעלטן געהערט הײַנטיקע טעג.

הײַלי ליו ליו, הײַלי ליו ליו

שלאָף מײַן טײַערע אין רו

ווויל איז דעם וואָס האָט אַ מאַמען

און אַ וויגעלע דערצו. הײַלי ליו־ליו־ליו

בײַ איציק מאַנגערס ליד "אויפֿן וועג שטייט אַ בוים" איז אָנגעוויזן אינעם קאָמפּאַקט־ביכל, אַז די מוזיק האָט געשאַפֿן פֿיליפּ לאַסקאָווסקי; אַ פֿאַקט וואָס איז נאָך נישט באַשטעטיקט, ווי ווײַט איך ווייס. אין דעם, ווי אַזוי די זינגערין שטעלט פֿאָר דאָס ליד שטימט איר דראַמאַטישקייט פֿונעם טעקסט מיט פּערלמאַנס געזאַנג. איר אַרויסרעד פֿון די ייִדישע ווערטער איז, אויב נישט 100 פּראָצענט, איז 90% ריכטיק — און דער עיקר, עס שטערט נישט בײַם צוהערן זיך צו די לידער.

אין געוויסע פֿאַלן, ווען די קאַפּעליע ניצט אויס די מער דזשעז־אַראַנזשירונגען, ווי בײַ געבירטיקס "יאַנקעלע", איז עס אַ דורכפֿאַל. ווער דאַרף האָבן אַ טאַנץ־ריטעם צו "יאַנקעלע"? ווען מע וויל טאָן עפּעס נײַעס מוזיקאַליש לשם טאָן עפּעס נײַעס, באַקומען זיך שלעכטע רעזולטאַטן.

פֿאַרן חסידישן ליד "רויז, רויז" איז די דזשעז־אַראַנזשירונג אַ געראָטענע. פּערלמאַן זינגט דאָס מעדיטאַטיווע ליד, געשריבן פֿונעם קאַלעווער רבי, מיט האַרץ און נשמה.

רויז, רויז ווי ווײַט ביסטו?

וועלט, וועלט ווי גרויס ביסטו?

וואָלט די רויז נישט אַזוי ווײַט געווען

וואָלט די וועלט נישט אַזוי גרויס געווען

שכינה, שכינה ווי ווײַט ביסטו?

גלות, גלות, ווי לאַנג ווי ביסטו?

וואָלט די שכינה נישט אַזוי ווײַט געווען,

וואָלט דער גלות נישט אַזוי לאַנג געווען.

דאָס סענטימענטאַלע ליד "אַ ייִדישע מאַמע" האָבן פּערלמאַן און אַלתּר מסתּמא געוואָלט אויסטײַטשן אָן דעם "שמאַלץ", אָבער זייער דזשעז־אויסטײַטש איז נישט געראָטן. אַז די ווערטער זענען פֿול מיט "שמאַלץ" מוז דאָך בלײַבן עפּעס פֿעטס.

אורית פּערלמאַן האָט געשריבן וועגן דעם פּראָיעקט, אַז "פֿאַר אונדז איז ייִדיש כּמעט ווי אַן אופֿן פֿון געדענקען, אָבער מיר פֿילן, אַז ס׳איז דאָ אַ סך מער צו זאָגן אין אַזוי פֿיל נײַע מוזיקאַלישע פֿאָרעמס. מיר פֿילן, אַז די שפּראַך און די מעלאָדיעס פֿלעכטן זיך צונויף און ווערן וואַרעם, בייגעוודיק, באַרעדעוודיק, מענטשלעך און אָפֿט, קאָמיש. 'ייִדיש איז ליבע’ זאָגט איתּי, און איך מוז מיט אים מסכּים זײַן".

די ליבשאַפֿט צו דער שפּראַך פֿון אורית פּערלמאַן און איתּי אַלתּר פֿילט מען בפֿירוש אין "אָט אַזוי!". זיי האָבן גענומען אויף זיך די ריזיקע צו מאַכן עטלעכע דזשעז־אַראַנזשירונגען פֿון גוט־באַקאַנטע לידער, און אַמאָל איז דאָס זיי געראָטן און אַמאָל נישט. די שאַפֿערישקייט פֿון די צוויי הערט מען אָבער אין יעדן ליד.