אין חסידישן שטעטל סקווער, ניו־יאָרק

Credit: Claudio Papapietro

בײַ מיר אין שטוב ליגן עטלעכע ראָמאַנען און דערציילונג־זאַמלונגען פֿון חסידישע און אַנדערע פֿרומע שרײַבער. ווי עס זעט אויס, איז דער ציל פֿון די ביכער אַ צוויי־פֿאַכיקער: ערשטנס, צו פֿאַרווײַלן די לייענער, אַוודאי, אָבער צווייטנס, צו אינספּירירן אים (אָדער זי) וועגן דער פּראַכט פֿון גאָטס וועלט; אָנצוּווײַזן ווי אַזוי אַ מענטש קען געפֿינען אַ גײַסטיקן חיזוק אַפֿילו פֿון די פּשוטסטע טאָג־טעגלעכע געשעענישן.

די ביכער זענען זייער פּאָזיטיוו־געשטימט, און מײַדן אויס לשון־הרע (מיט אַנדערע ווערטער, קריטיק און נעגאַטיווע באַמערקונגען). דער ציל קלינגט שיין. די פּראָבלעם איז אָבער, אַז די העלדן קומען אויס איין־זײַטיק. איך קען זיך מיט זיי נישט אידענטיפֿיצירן ווײַל אין מיר אַליין געפֿינען זיך דאָך סײַ פּאָזיטיווע, סײַ נעגאַטיווע געפֿילן; סײַ האָפֿענונגען, סײַ אַנטוישונגען; סײַ פֿרייד, סײַ כּעס. דערפֿאַר, ווען איך לייען אַזאַ דערציילונג, קען איך נישט מיטפֿילן מיטן שרײַבער, סײַדן ער ווײַזט אָן זײַנע, אָדער זײַן העלדס אמתדיקע געפֿילן און געדאַנקען.

במשך פֿון די לעצטע צען יאָר האָט זיך אָבער געפֿונען אַ חסידישער שרײַבער אויף דער אינטערנעץ, וואָס שרײַבט יאָ פֿון האַרצן, און טאַקע אויף ייִדיש. מיט אַ קריטיש אויג און אַ שאַרפֿן הומאָר, גיט ער איבער זײַנע אָבסערוואַציעס סײַ פֿון דער חסידישער, סײַ פֿון דער סעקולערער געזעלשאַפֿט: וועגן ליבע און חתונה האָבן, וועגן ערלעכקייט און היפּאָקריטסווע, אַפֿילו וועגן זײַנע אייגענע סעסיעס בײַ אַ סעקולערער פּסיכאָטעראַפּעווטין. ער שרײַבט די אָבסערוואַציעס אונטערן פּסעוודאָנים, קטלא קניא (דער טײַטש דערפֿון: "אַיִר־שנײַדער" אָדער "פֿאַרשטאָפּטן קאָפּ"), אינעם בלאָג* http://www.katlekanye.blogspot.com

אויב אַ חסידישער שרײַבער וויל זיך אויסדריקן פֿראַנק־און־פֿרײַ, איז נישטאָ קיין בעסערער מיטל ווי די אינטערנעץ, ווײַל דאָרט קען מען בלײַבן אַנאָנים — אַ גרויסע מעלה, בפֿרט אויב דער שרײַבער האָט קינדער, וואָס ער וועט מיט דער צײַט, אם ירצה השם, דאַרפֿן משדך זײַן. און קטלא קניא האָט טאַקע אַ ווײַב מיט קינדער; דאָס זעט מען קלאָר פֿון זײַנע שרײַבונגען.

אַ דאַנק דער אַנאָנימקייט פֿון דער אינטערנעץ, ציט קטלא קניאס בלאָג אויך צו קאָמענטאַרן פֿון אַנדערע חסידים, ווײַל ס׳איז אַזוי זעלטן, וואָס אַ חסיד קאָן אויף ייִדיש פֿרײַ אָנשרײַבן זײַנע טיפֿסטע געפֿילן — אַ זאַך וואָס דער "פֿאָרווערטס" האָט אַליין אַנטדעקט, ווען אַ חסיד מיט ווײַב און קינדער, האָט געשריבן אין דער רובריק "שאלות און תּשובֿות אין הילכות ליבע" (דעם 15טן פֿעברואַר), אַז ער וויל אַנטלויפֿן פֿון דער חסידישער וועלט, און זײַן בריוו האָט אַרויסגערופֿן אַ שלל מיט קאָמענטאַרן פֿון חסידישע לייענער.

אין איינעם פֿון זײַנע לעצטע "שטיקלעך", פֿון פֿרײַטיק, דעם 27סטן מײַ, רעאַגירט קטלא קניא אויף דער געשעעניש אינעם חסידישן שטעטל, סקווער, ניו־יאָרק, מיט פֿינף טעג פֿריִער, אין וועלכן שאול שפּיצער, דער הויז־באַדינער פֿונעם סקווערער רבין, האָט געפּרוּווט אונטערצינדן דאָס הויז פֿון אַ צווייטן סקווערער חסיד, אַהרון ראָטנבערג, צוליב דעם וואָס ראָטנבערג האָט באַשלאָסן צו דאַווענען אין אַ דרויסנדיקער שיל, נישט אין דער הויפּט־שיל פֿונעם רבין. ווי אַ פּועל־יוצא פֿונעם אַטאַק, האָט ראָטנבערג געליטן פֿון ברען־וווּנדן איבער 50% פֿונעם לײַב, און שפּיצער, וועלכער איז אויך פֿאַרוווּנדיקט געוואָרן, איז פֿאָרמעל באַשולדיקט געוואָרן אין אונטערצינדונג און מאָרד־פּרוּוו.

די אונטערצינדונג איז געווען בלויז די לעצטע פֿון אַ לאַנגער ריי רדיפֿות קעגן ראָטנבערג במשך פֿון די לעצטע חדשים, צוליב זײַן באַשלוס צו דאַווענען מיט אַ צווייטן מנין.

קטלא קניא זאָגט אָבער, אַז ער אַליין האָט נישט מורא צו דערציילן די קינדער דעם אמת:

דער שרײַבער איז אויך גוט־אינפֿאָרמירט וועגן די אַלגעמיינע נײַעס. אין פֿאַרגלײַך מיט דער געוויינטלעכער חסידישער לערע, וואָס דרשנט, אַז די גויים און נישט־פֿרומע ייִדן מעגן זיך אָפּלערנען אַ משל פֿון זיי, די פֿרומע, זאָגט קטלא־קניא, אַז ער וועט דערציילן זײַנע קינדער פֿאַרקערט, אַז די חסידים קענען זיך גיכער לערנען פֿון די גויים, און גיט ווי אַ בײַשפּיל, די מחלוקת צווישן די פּרעזידענט־קאַנדידאַטן אַל גאָר און דזשאָרדזש בוש נאָך די וואַלן פֿון יאָר 2000:

קטלא קניא רעדט אָבער נישט בלויז וועגן פּאָליטיק, נאָר אויך וועגן געפֿילן, ווי, למשל, ליבע — אַ זעלטענע טעמע נישט בלויז בײַ חסידישע מאַנסבילן, נאָר בײַ מאַנסבילן בכלל:

די שילדערונג פֿון זײַן ערשטן וויזיט צו אַ "שרינק" (פּסיכאָטעראַפּעווט) איז סײַ קאָמיש, סײַ רירנדיק. צו ערשט, פֿאַרטיידיקט ער זײַן באַשלוס צו גיין צו אַ פֿרוי, אַנשטאָט אַ מאַנסביל:

באַלד פֿונעם ערשטן וויזיט גייט עס אָבער מיט דער פּוטער אַראָפּ:

צו ערשט, פֿאַרשטייט דער לייענער בכלל נישט פֿאַר וואָס די טעראַפּעווטין איז אַזוי קאַלט צו אים. אפֿשר האָט זי נישט געוווּסט, אַז דער נײַער פּאַציענט איז אַ חסיד, און איצט קען זי נישט באַהאַלטן איר שׂינאה פֿאַר ייִדן, אָדער פֿאַר חסידים? אין גיכן אָבער דערקלערט דער מחבר, אַז ער האָט זיך היפּש פֿאַרשפּעטיקט פֿאַר דער באַשטעלונג, און האָט זיך נישט פֿאַרענטפֿערט דערפֿאַר.

אָט די "שפּעט־קרענק" בײַ די חסידים איז שוין אַ באַקאַנטע זאַך. ווען אַ חסידישע משפּחה לאָזט וויסן, למשל, אַז מע וועט שטעלן אַ חופּה 6:00 אין אָוונט, ווייסט שוין יעדער, אַז ס׳איז נישט כּדאַי צו קומען ביז 7:00 אָדער אַפֿילו 8:00. בײַ די (נישט־חסידישע) אַמעריקאַנער אָבער, ווייסט מען נישט פֿון קיין חכמות. אַז מע באַשטימט, אַז אַ זאַך וועט פֿאָרקומען 6:00, וועט מען אפֿשר וואַרטן אַ 10־15 מינוט, אָבער נישט מער. שוין אָפּגערעדט, אַז מע האָט אַ באַשטעלונג בײַם פּסיכאָטעראַפּעווט, וווּ יעדע מינוט איז וויכטיק, ווײַל וואָס מער צײַט מע האָט, אַלץ טיפֿער וועט דער טעראַפּעווט קענען אויספֿאָרשן די געפֿילן פֿונעם פּאַציענט, און במילא אים העלפֿן זיך אויסהיילן. די שווײַגנדיקע שפּאַנונג צווישן דעם חסיד און דער טעראַפּעווטין האָט בכלל נישט קיין שײַכות מיט רעליגיע אָדער טעאָלאָגיע; ס׳איז גיכער אַ צוזאַמענשטויס פֿון צוויי קולטורן.

אויך אינטערעסאַנט איז ווי קטלא קניא דערקלערט דעם פּסיכאָאַנאַליטישן באַגריף "אונטערבאַוווּסטזײַן" אויף אַן אופֿן, אַז אַ חסידישער לייענער זאָל עס פֿאַרשטיין. אין פֿאַרגלײַך מיטן ייִדישן גלויבן, אַז פֿאַר אַ קינדס געבוירן ווערן, גיט אים דער מלאך אַ שנעל אין דער נאָז ווײַל אויב נישט, וועלן ייִדישע קינדער געבוירן ווערן מר ברב אשיס (פֿול מיט וויסן), האַלט די מאָדערנע פּסיכאָלאָגיע, שרײַבט קטלא קניא, אַז דער מלאך שנעלט אויך נאָכן געבוירן, "אָבער אַנשטאָט אַ סימן אויף דער וואָנצע, בלײַבט אַ סימן אויף דער נשמה און אין די געפֿילן".

קטלא קניא דריקט אויך אויס אַן עכטן מיטגעפֿיל פֿאַר דער חסידישער פֿרוי. ער לייגט, למשל, פֿאָר, אַז ס׳וואָלט געווען שיין, ווען מע מאַכט אַמאָל אין אַ שיל אַזאַ אונטערנעמונג:

אינעם סאַמע לעצטן שטיקל זײַנעם, פֿונעם 27סטן יוני, געפֿינט זיך אויף קטלא קניאס בלאָג אַ גאָר אַנדערע זאַך ווי געוויינטלעך. ער דרוקט אָפּ אַ רירנדיקן דאָקומענט פֿון אַ יונג סאַטמער ווײַבל מיטן פּסעוודאָנים "שפּיצל שטרימפּקינד", וואָס ראַנגלט זיך מיט די פּײַנלעכע געפֿילן אין בית־דין, בעת איר מאַן גרייט זיך זי אָפּצוגטן:

און שפּעטער שרײַבט זי:

כ׳האָב שטאַרק געוואָלט וויסן וואָס האָט אינספּירירט קטלא קניא צו דרוקן דאָס שטיקל פֿון שפּיצל שטרימפּקינד, אָבער כ׳האָב אויך געוווּסט, אַז כּדי צו באַשיצן זײַן אידענטיטעט, גיט ער נישט קיין אינטערוויוען. דורך בליצפּאָסט האָט ער מיר אָבער איבערגעגעבן, אַז ווען ער האָט געלייענט "שפּיצלס" שטיקל אויף ענגליש בײַ אַ צווייטן בלאָג, "האָב איך געהערט דערין אַ ייִדיש קול און איך האָב עס געוואָלט אויסלייזן." ער האָט באַקומען רשות פֿון דער שרײַבערין עס איבערצוזעצן אויף ייִדיש און אָפּצודרוקן אין זײַן אייגענעם בלאָג.

"זי איז אַן אינספּיראַציע," האָט קטלא קניא געשריבן. "זי האָט זיך אויפֿגעהויבן מיט איר פּיצל קינד און זיך אָפּגעטראָגן. די חסידים זענען בעלנים צוצוכאַפּן דאָס קינד, אַז ער\זי זאָל חלילה נישט ווערן אָפּגעשמדט, אָבער זי האָט זיך געשאַרפֿט די נעגל און זיי באַזיגט. זי איז נישט געווען 'אַביוזד’ (באַלעסטיקט), נאָר פּשוט זי האָט געזוכט אירע רעכט — אַ וועג וואָס זי האָט זיך אויסגעוויילט. אין מײַנע אויגן איז זי אַ העלדין!"

הגם ס׳איז אַ שאָד וואָס קטלא קניא מוז באַהאַלטן זײַן אידענטיטעט, האָט ער אָבער דורך זײַן בלאָג באַוויזן, אַז ער קען שרײַבן, און אַז זײַנע אָבסערוואַציעס וועגן דער הײַנטיקער חסידישער געזעלשאַפֿט, אויף ייִדיש, קענען צוציִען אַן עולם. ווער ווייסט? אפֿשר וועט ער אויך אינספּירירן אַנדערע באַהאַלטענע טאַלאַנטן אויף דער ייִדישער גאַס אָנצוהייבן שרײַבן אויף ייִדיש. דער "פֿאָרווערטס" איז גרייט צו געבן זיי אָרט אויף זײַנע שפּאַלטן.