 |
| מישקאַ ציגאַנאָוו |
מוזיק איז בעצם אינטערנאַציאָנאַל. הגם מע קאָן אָפֿט גרינג דערקענען ייִדישע, ציגײַנערישע, אירלענדישע, אַראַבישע, אינדישע און אַנדערע עטנישע פֿאָלק־מעלאָדיעס, מישן זיך פֿאַרשיידענע מוזיקאַלישע טראַדיציעס כּסדר צונויף; נײַע, חידושדיקע פֿאָרמען פֿון מוזיק ווערן געוויינטלעך געשאַפֿן דווקא דורכן קולטור־אויסטויש. למשל, די כּלי־זמר־מוזיק, וועלכע ווערט אָפֿט באַטראַכט ווי "ריין־ייִדישע", איז אויפֿגעקומען ווי אַ סינטעז פֿון אַלט־ייִדישע, טערקישע, רומענישע, גריכישע און סלאַווישע לידער.
אַ נאָך מער בולטע סלאַווישע השפּעה הערט זיך אין די חסידישע ניגונים; אַ טייל פֿון זיי זענען אַלטע אוקראַיִנישע און ווײַסרוסישע פֿאָלקס־מעלאָדיעס, צו וועלכע די חסידים האָבן צוגעטראַכט אַן אייגענעם טעקסט אָדער זינגען זיי אָן ווערטער. אין געוויסע פֿאַלן זענען אַפֿילו די ווערטער סלאַווישע — און פֿאָרט, ווערט דער ניגון באַטראַכט ווי אַ הונדערט־פּראָצענט ייִדישער.
דער דאָזיקער פּראָצעס קומט פֿאָר נישט בלויז מיט די מוזיקאַלישע ווערק פֿון די אַנאָנימע פֿאָלקס־זינגער, נאָר צומאָל אויך מיט די לידער פֿון די באַקאַנטע מחברים. צום בײַשפּיל, האָט נעמי שמר, די באַקאַנטע ישׂראלדיקע פּאָעטעסע און קאָמפּאָזיטאָרין, וועלכע האָט געשאַפֿן דאָס באַרימטע העברעיִשע ליד "ירושלים של זהבֿ" ("די גאָלדענע ירושלים") דערקלערט, אַז זי האָט אויסגענוצט אַן אַלט באַסקיש וויגליד, וואָס הייסט ״Pelle Joxepe״ ("דער נאַרישער יוסף"), ווי אַ יסוד פֿון איר ווערק.
די באַסקן זענען די אייניקלעך פֿון די אוראַלטע אײַנוווינער פֿון אייראָפּע, וועלכע האָבן באַזעצט דעם קאָנטינענט במשך טויזנטער יאָרן פֿאַר די אינדאָ־אייראָפּעיִשע פֿעלקער. זיי רעדן אַן אוניקאַלע שפּראַך, וואָס האָט נישט קײַן קרובֿים אין דער וועלט. פֿונדעסטוועגן, לאָמיר זיך אַרײַנטראַכטן, פֿון וואַנען נעמט זיך דער נאָמען פֿונעם דערמאָנטן וויגליד? ווען די אוראַלטע באַסקן האָבן אָנגענומען די קריסטלעכע רעליגיע, האָבן זיי אויך געבאָרגט אַזעלכע ייִדישע נעמען, ווי יעקבֿ און יוסף, אַזוי ווי אַלע אַנדערע קריסטלעכע פֿעלקער אַרום דער וועלט. הײַנט קלינגען זיי ווי אינגאַנצן היימישע, אײַנגעוואָרצלטע באַסקישע נעמען. דאָס איז אַ גוטער בײַשפּיל, ווי די שפּראַכן און מוזיקאַלישע טראַדיציעס מישן זיך שטענדיק איינע מיט דער צווייטער — צומאָל אויף אומגעריכטע און געהיימנישפֿולע אופֿנים.
אַן אַנדער זאַך, וואָס איז בעצם אינטערנאַציאָנאַל — נאָך מער ווי מוזיק — זענען לינקע פּאָליטישע באַוועגונגען. הגם אין דער וועלט זענען פֿאַראַן גענוג נאַציאָנאַליסטן, וועלכע פּאָזיציאָנירן ווי לינקע, זענען די קלאַסישע, עכטע לינק־ראַדיקאַלע באַוועגונגען באַגרינדעט אויפֿן יסוד פֿון אינטערנאַציאָנאַליזם — סאָלידאַריטעט פֿון אַלע מענטשן אין דער וועלט. ממילא, האָט די לינקע מוזיקאַלישע טראַדיציע אַ בפֿירושן אינטערנאַציאָנאַלן טעם — מסתּמא נאָך שטאַרקער, ווי מוזיק בכלל. די מעלאָדיעס פֿון רעוואָלוציאָנערע און אויפֿשטענדלערישע לידער קומען אָפֿט פֿון כּלערליי געמישן פֿון עטנישע טראַדיציעס.
מיט צוויי יאָר צוריק, בעת די מאַסן־פּראָטעסטן אין איראַן, האָבן די איראַנישע רעוואָלוציאָנערן געזונגען דאָס באַקאַנטע איטאַליענישע ליד ״Bella ciao״ ("זײַ געזונט, מײַן שיינע"), איבערגעטײַטשט אויף פּערסיש. ס׳איז אַ הימען די פֿון לינקע איטאַליענישע אַנטי־פֿאַשיסטישע פּאַרטיזאַנער, וועלכע האָבן געקעמפֿט קעגן פֿאַשיזם בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה. אַ פּאַרטיזאַן בעט זײַן באַליבטע אינעם ליד צו באַערדיקן אים אויף אַ באַרג און אײַנצופֿלאַנצן אויף זײַן קבֿר אַ בלימל, אויב ער וועט אומקומען אינעם קאַמף קעגן דעם שׂונא.
אין פֿאַרגלײַך מיט אַ טייל אַנדערע, מער "טרוקענע" רעוואָלוציאָנערע לידער, האָט ״Bella ciao״ אַ ראָמאַנטיש־טראַגישן טעם, און דערצו אַ לעבעדיקע, פֿאַרכאַפּנדיקע מעלאָדיע. צוליב דעם, מסתּמא, איז דאָס ליד געוואָרן אויסערגעוויינטלעך פּאָפּולער צווישן די לינקע ראַדיקאַלן און רעוואָלוציאָנערן אַרום דער וועלט, און איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף צענדליקער שפּראַכן, בתוכם ברעטאָניש, עספּעראַנטאָ, יאַפּאַניש, קאַביליש (אַ בערבערישע שפּראַך אין אַלזשיר), קורדיש און טאַגאַלאָג — שוין אָפּגערעדט פֿון אַזעלכע וועלט־פֿאַרשפּרייטע שפּראַכן, ווי ענגליש, שפּאַניש, אַראַביש און טערקיש. ס׳איז אויך פֿאַראַן אַ באַזונדערע איבערזעצונג אויף דעם טוניסישן דיאַלעקט פֿון אַראַביש; מע האָט עס אויך געזונגען בעת דער "זשאַסמין־רעוואָלוציע" אין טוניס.
ס׳איז דאָ אַ ווידעאָ־קליפּ אויפֿן "יוטוב" מיט דעם דאָזיקן ליד, באַגלייט מיט די בילדער פֿון די מאַסן־פּראָטעסטן אין איראַן. די איראַנישע רעוואָלוציאָנערן, וועלכע האָבן אַרויסגעשטעלט דאָס ליד אויף דער אינטערנעץ, דערקלערן, אַז די מעלאָדיע שטאַמט, לויט איינער פֿון די ווערסיעס, פֿון אַ ייִדיש ליד מיטן נאָמען "דאָס זעקעלע קוילן"; דער ניו־יאָרקער כּלי־זמר־זינגער מישקאַ ציגאַנאָוו האָט אַרויסגעלאָזט אַ פּלאַטע מיטן דאָזיקן ליד אינעם יאָר 1919; ס׳זעט אויס, אַז אַן אומבאַקאַנטער איטאַליענישער מחבר האָט באַאַרבעט ציגאַנאָווס מעלאָדיע.
 |
| די איטאַליענישע אַנטי־פֿאַשיסטישע פּאַרטיזאַנער בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה |
מישקאַ ציגאַנאָוו איז געווען אַ באַקאַנטער כּלי־זמר־מוזיקאַנט, וועלכער האָט געשטאַמט פֿון אָדעס, אימיגרירט קיין אַמעריקע, געעפֿנט אַ רעסטאָראַן אין ניו־יאָרק, און געשפּילט דאָרטן ייִדישע לידער. אויף זײַן פּלאַטע הערט מען בלויז די מעלאָדיע; דאָס ליד "דאָס זעקעלע קוילן" מיט ווערטער איז רעקאָרדירט געוואָרן, לכל־הפּחות, דורך צוויי ייִדישע זינגער: אַבֿרהם מאָסקאָוויץ (1921) און מאָריס גאָלדשטיין (1922).
ציגאַנאָוו אַליין איז אָבער נישט געווען קיין ייִד, נאָר אַן אָדעסער ציגײַנער, וועלכער האָט גוט געקענט די ייִדישער מוזיק. דאָס איז טאַקע אַ וווּנדערלעכער בײַשפּיל פֿונעם אינטערנאַציאָנאַליסטישן טעם פֿון לינקע רעוואָלוציאָנערע לידער: אַ ציגײַנער פֿון אָדעס האָט אויסגעשפּילט אַ ייִדיש ליד אין ניו־יאָרק, וואָס איז פֿאַרוואַנדלען געוואָרן, צוערשט, אין אַן איטאַליענישן פּאַרטיזאַנישן הימען און דערנאָך, אין די לעצטע פּאָר יאָר, — אַרײַנגעוואַנדערט אין איראַן און די אַראַבישע לענדער.
מישקע ציגאַנאָווס ליד איז אויך פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ רעוואָלוציאָנערן הימען, וועלכער איז געווען גאָר פּאָפּולער אינעם ראַטן־פֿאַרבאַנד און בלײַבט נאָך אַלץ פֿאַרשפּרייט אין די לינקע קרײַזן אינעם הײַנטיקן רוסלאַנד — ״Белая армия, черный барон״ ("די ווײַסע אַרמיי, דער שוואַרצער באַראָן"). בעת אַן אַנומלטיקן וויזיט קיין רוסלאַנד, האָט דער מחבר פֿון די שורות געהאַט די זכיה אויסצוהערן דאָס דאָזיקע ליד בעת אַ שמועס מיט אַ באַקאַנטער טראָצקיסטקע, וועלכע האָט געשטעלט צו שפּילן אַ קאָמפּאַקטל מיט רעוואָלוציאָנערע לידער, אַרײַנגערעכנט ״Bella ciao״.
לויט דער אָפֿיציעלער סאָוועטישער ווערסיע, איז דאָס דערמאָנטע ליד, וועלכע האָט געדינט ווי אַ הימען פֿון דער רויטער אַרמיי בעת דעם בירגערקריג אין רוסלאַנד, איז געשאַפֿן געוואָרן דורכן קאָמפּאָזיטאָר סאַמויִל (שמואל) פּאָקראַס, אויף די ווערטער פֿון פּאַוועל גריגאָריעוו (דער אמתער פֿאַמיליע־נאָמען — גאָרינשטיין). די מעלאָדיע פֿונעם דאָזיקן ליד איז אָבער באַגרינדעט געוואָרן אויף דעם זעלבן ציגאַנאָווס ליד "דאָס זעקעלע קוילן". פּאָקראַס האָט באַאַרבעט אַן אַנדער טייל פֿון ציגאַנאָווס רעקאָרדירונג, דערפֿאַר קלינגט עס גאַנץ אַנדערש ווי ״Bella ciao״.
אַחוץ דעם באַקאַנטן באָלשעוויסטישן וואַריאַנט, זענען פֿאַראַן צענדליקער פֿאַרשיידענע לידער אויף דער זעלבער מעלאָדיע, בתוכם דער אַנטי־פֿאַשיסטישער קאַמף־הימען פֿון די ווינער אַרבעטער, ״Wiener Arbeiterlied״. די ערשטע רוסישע ווערסיע איז געווען, אַגבֿ, אַ טראָצקיסטישע, און האָט אַנטהאַלטן אַ שורה וועגן טראָצקי. הײַנט ווערט די זעלבע מעלאָדיע געזונגען אין אַ טייל לינקע קרײַזן אויך מיט אַנאַרכיסטישע און אַנטיגלאָבאַליסטישע ווערטער. ווי אַ קוריאָז, זינגען עס אויך די רוסישע נאַציאָנאַליסטן פֿון דער "נאַציאָנאַל־באָלשעוויסטישער פּאַרטיי", מיט די ווערטער "פֿון די קורילישע אינדזלען ביז די באַלטישע ימען איז די רוסישע נאַציע שטאַרקער פֿון אַלעמען", כּדי צו באַהויפּטן, אַז די קורילישע אינדזלען געהערן צו רוסלאַנד, און נישט צו יאַפּאַן.
וואָס שײַך דעם ליד גופֿא, געהערט עס צו ביידע לענדער; ס׳איז פֿאַראַן אַ לינקער הימען אויף דער זעלבער מעלאָדיע אויך אויף יאַפּאַניש און אַראַביש. אינעם אַראַבישן וואַריאַנט איז זי געוואָרן נישט לאַנג צוריק אַ הימען פֿון די ליביער אויפֿשטענדלער קעגן מואַמאַר קאַדאַפֿיס רעזשים. ס׳איז אינטערעסאַנט, וואָס מישקאַ ציגאַנאָוו וואָלט געענטפֿערט, ווען עמעצער וואָלט אים פֿאָרויסגעזאָגט, אַז די קלאַנגען פֿון זײַן שפּילן ציגײַנעריש־רוסיש־ייִדישע ניגונים אין אַ ניו־יאָרקער רעסטאָראַן וועלן מיט אַ הונדערט יאָר שפּעטער הילכן בעת דעם קאַמף פֿונעם "אַראַבישן פֿרילינג"?
דאָ קאָנט איר פֿאַרגלײַכן די מעלאָדיע פֿון מישקאַ ציגאַנאָווס פּלאַטע מיט אַן אַלטער רעקאָרדירונג פֿון ״Bella ciao״: