זײַן ליטעראַרישע טעטיקייט כאַפּט אַרום בלויז איין יאָרצענדליק, ווען ער האָט געלעבט ניט אין קאַבינעט־שטילקייט, נאָר אין קאַזאַרמע, אין זאָטל, אין טראַנשייען, אָדער, בשעת ער איז פֿרײַ געווען פֿון מיליטער־דינסט, אונטערוועגנס, אין פֿאַרשיידענע שטעט און שטעטלעך. איבערגעלאָזט האָט ער אונדז עטלעכע און זעכציק קורצע לידער. דאָס בוך זײַנס איז, דאַכט זיך, דאָס סאַמע דינסטע צווישן אַלע "געזאַמלטע ווערק" אין דער ייִדישער ליטעראַטור.

אין אָנהייב פֿון זײַן שעפֿערישן וועג (1908—1911) שרײַבט שוואַרצמאַן לירישע לידער, אין וועלכע עס קלינגט דאָס באַגײַסטערטע קול פֿון ערדיש פֿאַרליבטער יוגנט. פֿון דעם דיכטערס ביאָגראַפֿיע דערוויסן מיר זיך, אַז נאָך אין דער פֿריִער קינדהייט האָט אים געצויגן צו זיך די נאַטור. ער איז געבוירן דעם 18טן אָקטאָבער 1889 אין דעם דאָרף ווילניאַ, לעבן קאָראָסטישעוו (אוקראַיִנע). די קינדער־יאָרן האָט ער פֿאַרבראַכט אין אוקראַיִנישע וועלדער, וווּ זײַן טאַטע האָט געאַרבעט בײַ וואַלד־סוחרים. אויף שטויביקע דאָרפֿישע גאַסן, בײַ גרינע ברעגן פֿון דעם טײַך טעטערעוו און אין געדיכטע וואַלד־טיפֿענישן האָט אָשר באַנומען די שיינקייט פֿון דער נאַטור. אַ נײַגעריקער צום אַרומיקן לעבן, איז ער געווען היימיש מיט די פּויערים און פּאַסטעכער, האָט אײַנגעזאַפּט אין זיך זייערע מעשׂיות און וווּנדערלעכע לידער. ניט אומזיסט האָט ער די ערשטע דיכטערישע שורות געשריבן אויף אוקראַיִניש. שפּעטער מיט אַ סך יאָרן האָט די אוקראַיִנישע פּאָעזיע אָפּגעמערקט און פֿאַרפֿעסטיקט די קרובֿישאַפֿט אירע מיט דעם ייִדישן דיכטער: די ערשטע איבערזעצונג פֿון שוואַרצמאַנס לידער האָט געמאַכט דער גרעסטער אוקראַיִנישער פּאָעט פּאַוולאָ טיטשינאַ, וואָס האָט צוליב אָט דעם צוועק דערלערנט די ייִדישע שפּראַך. אַ צווייטער אוקראַיִנישער שרײַבער, דמיטראָ קאָסאַריק, האָט אין 1948 אָפּגעזוכט ניט ווײַט פֿון דער אײַזנבאַן־סטאַנציע פּאַליצע אָשר שוואַרצמאַנס קבֿר. די אָרטיקע קאָלווירטניקעס האָבן אויפֿגעשטעלט אַן אָבעליסק, וואָס דערמאָנט אינעם העלדנטאַט פֿון דעם ייִדישן פּאָעט.

* * *

אין דער אַלטער ייִדישער דיכטונג זײַנען די נאַטור־באַשרײַבונגען געווען דורכגעדרונגען מיט שווערער שטימונג. דער הימל איבער דעם מענטשנס קאָפּ איז געווען פֿאַרצויגן מיט געדיכטע כמאַרעס, דער אומעט האָט נישט געהאַט קיין אויסוועג. בײַ אָשר שוואַרצמאַנען פֿרייד דער פּייסאַזש מיט אַ ים ליכט און פֿאַרבן. דער דיכטער כאַפּט אויף די דינסטע ריחות — אָנזאָגער פֿון פֿרילינג. ער דערהערט אין דער שטילקייט אַ ווײַטן פּליעסק פֿון אַ כוואַליע און דאָס ריזלען פֿון שוואַכע קוואַלעכלעך. מיט באַגײַסטערונג רעדט ער וועגן ווײַנשל־ביימער, אויסגעוואַשענע פֿון שטאַרקן רעגן, וועגן מילכווײַסע נעפּלען, בלויע הימלען, פֿרישן טוי. שוואַרצמאַנס אײַנגעליבטקייט אין דער נאַטור האָט קיין גרענעץ ניט.

* * *

דער יונגער שוואַרצמאַן האָט געטרוימט וועגן אַ זויבער־ריינער, אידעאַלער אויפֿפֿאַסונג פֿונעם לעבן. אָבער אין צאַרישן רוסלאַנד, איבערהויפּט אין ייִדישן תּחום, פֿלעגט געוויינטלעך דאָס אידעאַלע זיך פֿאַרענדיקן מיט אילוזיע:

איך האָב געזען אַ בלויזע שווערד:

אַ גלאַנץ די שאַרף, אַ קלונג דער שפּיץ,

ס׳האָט ווי אַ שניט געטאָן מײַן אויג

אַ גיכער בליץ.

איך האָב געזען אַ ווײַסן שניי:

אַ ווייכע, ריינע, קלאָרע דעק,

נאָר וואָס פֿון הימל —

אָן איין ריר און אָן איין פֿלעק...

נאָר כ׳קוק זיך צו: אַ שטשערב אין שווערד,

און — וויי — אין שניי אַ פֿלעק.

'זוי טוט מיר באַנק —

אַ שיינער חלום איז אַוועק.

נאַטור, ליבע, טרוים זײַנען די מאָטיוון, וואָס האָבן געהערשט אין שוואַרצמאַנס שאַפֿונג ביזן יאָר 1911. צו די דאָזיקע מאָטיוון קערט זיך אום אָשר אויך אין די שפּעטערדיקע יאָרן. נאָר די מיליטער־דינסט, די וועלט־מלחמה און די אָקטאָבער־רעוואָלוציע פֿירן אים אַלץ מער אַרײַן אין קרײַז פֿון גרויסע סאָציאַלע פּראָבלעמען, פֿילן אָן זײַנע ווערק צוערשט מיט אומרו און אומעט, דערנאָך מיט אַנטי־מלחמה־שטימונגען.

* * *

אויף דער מלחמה איז שוואַרצמאַן די גאַנצע צײַט אין סאַמע פֿײַער — ווי אַן אויסשפּירער, קאַוואַלעריסט. פֿאַר העלדנמוטיקייט באַלוינט מען אים מיט צוויי געאָרגי־קרייצן און מיט אַן אונטער־אָפֿיצירישן טשין. נאָר דאָס, וואָס פּערזענלעך פֿירט ער זיך אויף דרייסט, באַטײַט אָבער ניט, אַז ער איז פֿאַרבלענדט פֿון דעם מלחמה־ענטוזיאַזם. אויף די פֿראָנטן פֿונעם קריג שאַפֿט ער שעדעוורען פֿון אַנטי־מלחמה־ליריק ("די נאַכט האָט באַדעקט מיך מיט פֿינצטערע פֿליגל", "מלחמה־מאָטיוון" א״אַ).

מער פֿון אַ העלפֿט לידער, וואָס האָבן זיך פֿאַרהיט, האָט ער אָנגעשריבן אין די לעצטע צוויי יאָר פֿון זײַן לעבן. אין דעם דאָזיקן פּעריאָד באַזינגט ער די באַפֿרײַערישע אידעען פֿון דער רעוואָלוציע. די ליבע, וואָס פֿריִער האָט ער אָפּגעגעבן דער נאַטור, שענקט ער איצט די מענטשן, געקומענע "פֿון הײַזער אָרעמע, פֿון שטיקנדע וואַרשטאַטן". אין דער ייִדישער ליטעראַטור זײַנען לאַנג שוין אַרײַן אין דער קלאַסיק אָשר שוואַרצמאַנס לעצטע לידער "אין אויפֿשטאַנד", "אין טריבן מענטשנלאַנד", "דער שׂונא בײַ די טויערן".

שוואַרצמאַנס שעפֿערישער וועג האָט זיך איבערגעריסן פּונקט דאַן, ווען ער, אַ פֿרײַוויליקער שלאַכטמאַן פֿון דעם לעגענדאַרן באָגונער פּאָלק, האָט זיך געווענדט מיט אַ רוף צו זײַנע חבֿרים:

אויף גיך צום פֿערד,

די האַנט שטאָל אָן,

ס׳איז איצט די שווערד,

די שפּיז — אַ פֿאָן —

— דער שׂונא בײַ די טויערן!

די קרעטשמע

אַרויס פֿונעם דאָרף, אויפֿן וועג בײַ די פֿעלדער

אַן אַלטע אַמאָליקע קרעטשמע נאָך שטייט

און קלערט, ווי, להבֿדיל, אַ מענטש אויף דער עלטער,

וואָס האָט אין דער יוגנט מיט וועלטן געדרייט.

— נו, יאָגט אַרום, ווינטן, נו, טרינקט, איר פֿעלדער;

נו, כאַפּט נאָך אַ שטרוי פֿון מײַן דאַך און לויפֿט אָפּ,

ס׳וועט קיין מאָל ניט אומקערן זיך שוין מײַן יוגנט, —

איך פֿאָר ניט אַרויף, כ׳פֿאָר פֿון באַרג שוין אַראָפּ.

פֿאַרוואַקסן דער צופֿאָר, די שטאַלן צעוואָרפֿן,

בײַ טאָג און בײַ נאַכט איז ניט אָפֿן די טיר,

ניטאָ שוין דאָס שטענדיקע רעדל בײַם קאַנעץ

מיט וווּנדערלעך־שרעקלעכע מעשׂיות אָן שיעור.

עס גיסן זיך שוין ניט די האַלב־ווילדע לידער

מיט בראָנפֿן צונויף אויף דער שיכּורער צונג;

ניט עגבערט דעם מוח, ניט שוידערט די גלידער

דער סוד, וואָס אַנטפּלעקט אַ פֿאַרשיכּורטע לונג.

די קרעטשמע שטייט עלנט בײַם וועג, ווי אַ דאָרן,

דער דורכפֿאָרער ווערט דאָ אויף ווײַלע פֿאַרקלערט,

דערמאָנט זיך, ווי לאַנג ס׳איז אַהיים נאָך צו פֿאָרן,

רוקט אײַן זיך אין בורקע און טרײַבט צו די פֿערד.

נאָר ווינטן, וואָס הוליען אויף פֿעלדער אויף ברייטע,

דערמאָנען דער קרעטשמע די אַלטינקע זינד.

אַ ווינט טוט אַ לאַך און מאַכט תּיכּף אַ פּליטה, —

זי בלײַבט, ווי אַן אַלטער, פֿאַרשעמט פֿון אַ קינד...

בערדיטשעוו, 1908—1909

* * *

אַ שטראַל פֿון דער זון האָט אַ כוואַליע געקושט

מיט ליפּן פֿון ריינעם גינגאָלד;

אַ שפּרונג האָט די כוואַליע געטאָן, ווי צעמישט,

און לעבן שוין מער ניט געוואָלט.

בערדיטשעוו, 1908—1909

* * *

אין אַ וואָסער שטאָט צי שטעטל

וווינט די, וואָס האָט מיך געפֿאַנגען?

——————————————————————

אין אַ וועלכע בלויע הימלען

טונקט זי אירע יונגע בליקן?

——————————————————————

אין אַ וואָסער טײַכל האָט זי

אירע שוואַרצע האָר געשווענקען,

מיט אַ וועלכע פֿרישע טויען

איז איר בלוט־הייס לײַב באַשפּרענקען?

און ס׳פֿאַרקליידן און באַצירן

וועלכע דורכזיכטיקע צײַגן

אירע שמעקנדיקע, זאַנפֿטע,

שיר־השירימדיקע צווײַגן?

ווען כ׳זאָל וויסן, וווּ דאָס שטעטל,

וואָלט איך באַלד אַהין געגאַנגען,

וואָלט איך אפֿשר יעדן מיידל

אויפֿן האַלדז זיך ניט געהאַנגען.

קיִעוו, 1909

* * *

ווי אין לויפֿנדיקן טײַכל

דורך דער לויטערקייט פֿון וואַסער

זעט זיך אויסעט יעדעס זעמדל,

יעדעס שטיינדל אויפֿן גרונט, —

אַזוי זע איך אויס אין אירע

קינדערש־אָפֿ׳נע גרויע אויגן.

ווי דאָס לעבן פֿון איר האַרצן

אין דער שטילקייט ווערט געשפּינט.

ווי אום האַרבסט אַ רײַפֿער עפּל

אַזוי שמעקט איר יונגער קערפּער;

ווי אַ גרינגינק פֿרילינג־ווינטל

איז איר אָטעם פֿריש און מילד.

זי׳ז אַ קינד נאָך... און ווען ס׳טרעפֿט זיך,

אַז זי כאַפּט זיך אויף דערשראָקן

פֿון ניט־לײַטישע געדאַנקען —

ווערט איר אַלץ 'זוי נײַ און ווילד...

קיִעוו, 1910

* * *

ניט קיין הירש האָט זיך דערשראָקן,

אין מיטן שפּרונג זיך אָפּגעשטעלט,

צו פֿאַרדאַכטע טריט פֿון ווײַטן

אויג און אויער אָנגעשטעלט, —

ס׳האָט מײַן שיינע שטיל געציטערט —

זי האָט קלאָר נאָך ניט געוווּסט,

וואָס אַזעלכעס קומט און פֿרעגט ניט

און מאַכט שלאָגן הויך איר ברוסט.

קיִעוו, 1910

* * *

און ס׳וואָלט דעם סוד בײַ נאַכט די ערד

דערציילט די ווינטן שטילערהייט,

וואָלט אין דער פֿרי גערוישט דער וואַלד,

און ס׳וואָלט גערעדט שוין קינד־און־קייט:

זי האָט אים ליב...

זי האָט אים ליב...

דער קוואַל וואָלט אײַנגערוימט דעם טײַך,

וואָלט ער בײַ טאָג אַנטקעגן זון,

אין ברייטן פֿעלד, פֿאַר ווײַטן שליאַך

דערציילט דערפֿון:

זי האָט אים ליב!

זי האָט אים ליב!