זײַן ליטעראַרישע טעטיקייט כאַפּט אַרום בלויז איין יאָרצענדליק, ווען ער האָט געלעבט ניט אין קאַבינעט־שטילקייט, נאָר אין קאַזאַרמע, אין זאָטל, אין טראַנשייען, אָדער, בשעת ער איז פֿרײַ געווען פֿון מיליטער־דינסט, אונטערוועגנס, אין פֿאַרשיידענע שטעט און שטעטלעך. איבערגעלאָזט האָט ער אונדז עטלעכע און זעכציק קורצע לידער. דאָס בוך זײַנס איז, דאַכט זיך, דאָס סאַמע דינסטע צווישן אַלע "געזאַמלטע ווערק" אין דער ייִדישער ליטעראַטור.

אין אָנהייב פֿון זײַן שעפֿערישן וועג (1908—1911) שרײַבט שוואַרצמאַן לירישע לידער, אין וועלכע עס קלינגט דאָס באַגײַסטערטע קול פֿון ערדיש פֿאַרליבטער יוגנט. פֿון דעם דיכטערס ביאָגראַפֿיע דערוויסן מיר זיך, אַז נאָך אין דער פֿריִער קינדהייט האָט אים געצויגן צו זיך די נאַטור. ער איז געבוירן דעם 18טן אָקטאָבער 1889 אין דעם דאָרף ווילניאַ, לעבן קאָראָסטישעוו (אוקראַיִנע). די קינדער־יאָרן האָט ער פֿאַרבראַכט אין אוקראַיִנישע וועלדער, וווּ זײַן טאַטע האָט געאַרבעט בײַ וואַלד־סוחרים. אויף שטויביקע דאָרפֿישע גאַסן, בײַ גרינע ברעגן פֿון דעם טײַך טעטערעוו און אין געדיכטע וואַלד־טיפֿענישן האָט אָשר באַנומען די שיינקייט פֿון דער נאַטור. אַ נײַגעריקער צום אַרומיקן לעבן, איז ער געווען היימיש מיט די פּויערים און פּאַסטעכער, האָט אײַנגעזאַפּט אין זיך זייערע מעשׂיות און וווּנדערלעכע לידער. ניט אומזיסט האָט ער די ערשטע דיכטערישע שורות געשריבן אויף אוקראַיִניש. שפּעטער מיט אַ סך יאָרן האָט די אוקראַיִנישע פּאָעזיע אָפּגעמערקט און פֿאַרפֿעסטיקט די קרובֿישאַפֿט אירע מיט דעם ייִדישן דיכטער: די ערשטע איבערזעצונג פֿון שוואַרצמאַנס לידער האָט געמאַכט דער גרעסטער אוקראַיִנישער פּאָעט פּאַוולאָ טיטשינאַ, וואָס האָט צוליב אָט דעם צוועק דערלערנט די ייִדישע שפּראַך. אַ צווייטער אוקראַיִנישער שרײַבער, דמיטראָ קאָסאַריק, האָט אין 1948 אָפּגעזוכט ניט ווײַט פֿון דער אײַזנבאַן־סטאַנציע פּאַליצע אָשר שוואַרצמאַנס קבֿר. די אָרטיקע קאָלווירטניקעס האָבן אויפֿגעשטעלט אַן אָבעליסק, וואָס דערמאָנט אינעם העלדנטאַט פֿון דעם ייִדישן פּאָעט.

* * *

אין דער אַלטער ייִדישער דיכטונג זײַנען די נאַטור־באַשרײַבונגען געווען דורכגעדרונגען מיט שווערער שטימונג. דער הימל איבער דעם מענטשנס קאָפּ איז געווען פֿאַרצויגן מיט געדיכטע כמאַרעס, דער אומעט האָט נישט געהאַט קיין אויסוועג. בײַ אָשר שוואַרצמאַנען פֿרייד דער פּייסאַזש מיט אַ ים ליכט און פֿאַרבן. דער דיכטער כאַפּט אויף די דינסטע ריחות — אָנזאָגער פֿון פֿרילינג. ער דערהערט אין דער שטילקייט אַ ווײַטן פּליעסק פֿון אַ כוואַליע און דאָס ריזלען פֿון שוואַכע קוואַלעכלעך. מיט באַגײַסטערונג רעדט ער וועגן ווײַנשל־ביימער, אויסגעוואַשענע פֿון שטאַרקן רעגן, וועגן מילכווײַסע נעפּלען, בלויע הימלען, פֿרישן טוי. שוואַרצמאַנס אײַנגעליבטקייט אין דער נאַטור האָט קיין גרענעץ ניט.

* * *

דער יונגער שוואַרצמאַן האָט געטרוימט וועגן אַ זויבער־ריינער, אידעאַלער אויפֿפֿאַסונג פֿונעם לעבן. אָבער אין צאַרישן רוסלאַנד, איבערהויפּט אין ייִדישן תּחום, פֿלעגט געוויינטלעך דאָס אידעאַלע זיך פֿאַרענדיקן מיט אילוזיע:

נאַטור, ליבע, טרוים זײַנען די מאָטיוון, וואָס האָבן געהערשט אין שוואַרצמאַנס שאַפֿונג ביזן יאָר 1911. צו די דאָזיקע מאָטיוון קערט זיך אום אָשר אויך אין די שפּעטערדיקע יאָרן. נאָר די מיליטער־דינסט, די וועלט־מלחמה און די אָקטאָבער־רעוואָלוציע פֿירן אים אַלץ מער אַרײַן אין קרײַז פֿון גרויסע סאָציאַלע פּראָבלעמען, פֿילן אָן זײַנע ווערק צוערשט מיט אומרו און אומעט, דערנאָך מיט אַנטי־מלחמה־שטימונגען.

* * *

אויף דער מלחמה איז שוואַרצמאַן די גאַנצע צײַט אין סאַמע פֿײַער — ווי אַן אויסשפּירער, קאַוואַלעריסט. פֿאַר העלדנמוטיקייט באַלוינט מען אים מיט צוויי געאָרגי־קרייצן און מיט אַן אונטער־אָפֿיצירישן טשין. נאָר דאָס, וואָס פּערזענלעך פֿירט ער זיך אויף דרייסט, באַטײַט אָבער ניט, אַז ער איז פֿאַרבלענדט פֿון דעם מלחמה־ענטוזיאַזם. אויף די פֿראָנטן פֿונעם קריג שאַפֿט ער שעדעוורען פֿון אַנטי־מלחמה־ליריק ("די נאַכט האָט באַדעקט מיך מיט פֿינצטערע פֿליגל", "מלחמה־מאָטיוון" א״אַ).

מער פֿון אַ העלפֿט לידער, וואָס האָבן זיך פֿאַרהיט, האָט ער אָנגעשריבן אין די לעצטע צוויי יאָר פֿון זײַן לעבן. אין דעם דאָזיקן פּעריאָד באַזינגט ער די באַפֿרײַערישע אידעען פֿון דער רעוואָלוציע. די ליבע, וואָס פֿריִער האָט ער אָפּגעגעבן דער נאַטור, שענקט ער איצט די מענטשן, געקומענע "פֿון הײַזער אָרעמע, פֿון שטיקנדע וואַרשטאַטן". אין דער ייִדישער ליטעראַטור זײַנען לאַנג שוין אַרײַן אין דער קלאַסיק אָשר שוואַרצמאַנס לעצטע לידער "אין אויפֿשטאַנד", "אין טריבן מענטשנלאַנד", "דער שׂונא בײַ די טויערן".

שוואַרצמאַנס שעפֿערישער וועג האָט זיך איבערגעריסן פּונקט דאַן, ווען ער, אַ פֿרײַוויליקער שלאַכטמאַן פֿון דעם לעגענדאַרן באָגונער פּאָלק, האָט זיך געווענדט מיט אַ רוף צו זײַנע חבֿרים:

די קרעטשמע

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *