מײַנע גוטע פֿרײַנד עלטערן זיך פֿאַר מײַנע אויגן, און כאָטש די טיפֿע עלטער האָט זיי אײַנגעבויגן אין דרײַען, האָט זי אָבער ווייניק וואָס משפּיע געווען אויף זייערע מוח־קעמערלעך. אין זייערע אויגן בלישטשעט נאָך דער חידוש, די באַוווּנדערונג פֿון הײַנטיקע ספּאָסאָבן (מעגלעכקייטן), וואָס די קאָמפּיוטערס באַוויליקן זיי. ביידע שרײַבן זיי. ער — וועגן זײַן קינדהייט און חורבן־יאָרן פֿאַר און נאָכן חורבן. זי — וועגן איר פֿרומער וועלט־באַנעמונג. ביידע זײַנען זיי גערער חסידים, ביידע האָבן אַדורכגעמאַכט אַ קאַפּיטל אוישוויץ. ער האָט אָנגעוווירן זײַן ערשטע פֿרוי, זי האָט מיט אַ פּאָר צענדליק יאָר צוריק פֿאַרלוירן איר מאַן און שפּעטער, אַ זון — אַן אויסגעשולטן דאָקטער. געווען אַ צײַט ווען איך מיט חנהן האָבן ביידע פֿאַרענדיקט קאַלעדזש. אָבער איידער וואָס ווען האָט זי אָנגעוווירן איר מאַן, אַבֿיגדורן, פּונקט פֿאַר די לעצטע סוף־עקזאַמענס. זי האָט זײַן אָרון באַגלייט קיין ניו־יאָרק וווּ איר איינציקער זון מיט די אייניקלעך האָבן זיך אַלע געזעצט זיצן שיבֿעה.
ס׳גייט אַוועק אַ טאָג און צוויי, קלינג איך איר אָן פֿון מיאַמי־ביטש, וווּ מיר האָבן דעמאָלט געוווינט, און גענומען אַ מילדן טאָן:
"חנה טײַערע! בדרך־כּלל טוט מען נישט דאָס וואָס איך גיי דאָ אָפּטאָן."
חנה וויינט אַרײַן אין טרײַבל.
"אַ גרויסער פֿאַרלוסט חנה, און איך האָב נישט פֿאַר דיר קיין טרייסטווערטער."
חנה באַגיסט זיך מיט טרערן.
"געדענקסט חנה־לעבן, ס׳לעצטע מאָל ווען מיר האָבן זיך געגרייט צו די עקזאַמענס? דײַן אַבֿיגדור האָט אַרײַנגעלאַכט פֿון קיך אין זיצצימער."
"איך געדענק!"
"דו געדענקסט כאָטש פֿאַרוואָס ער האָט אַזוי געלאַכט?"
זי געדענקט.
"דו געדענקסט ווען ער האָט אונדז פֿאָרגעלייגט אָפּצוקאָכן אַ לאָדזשער מאכל?"
זי געדענקט. דערמאָן איך זי אויף דאָס נײַ.
"ער האָט אונדז פֿאָרגעלייגט צו מאַכן ‘געטאָפֿו־קלויסקעס’ (קאַרטאָפֿל־קלויסקעס). ‘דאָס מאַכט מען,’ האָט ער געלאַכט, ‘פֿון געריבענע קאַרטאָפֿל און מ׳מישט עס מיט געקאָכטע קאַרטאָפֿל. יויך איז דאָ,’ האָבן מיר זיך אַלע דרײַ פּאַסמאַקעוועט מיטן מאכל."
חנה וויינט.
חנה! דו געדענקסט כאָטש ווי מיר האָבן זיך באַקענט אין קאַלעדזש!"
זי געדענקט. אָבער איך לאָז נישט אָפּ.
"מיר זײַנען געזעסן אויף איין באַנק אין אוניווערסיטעט און געגעסן אונדזערע סענדוויטשן. מיט אַ מאָל האָב איך דערהערט ייִדישע רייד, האָבן מײַנע אויגן אויפֿגעלויכטן. איך האָב זיך צוגערוקט נענטער און אויסגעשריגן: ‘מײַנע מענטשן!’ און פֿון דעמאָלט אָן זײַנען מיר שוין פֿאַרבליבן נאָענט."
זי געדענקט.
"און איצט הער מיט קאָפּ וואָס איך האָב צו זאָגן. די עקזאַמענס הייבן זיך אָן אין צוויי וואָכן אַרום. ווי נאָר דו ענדיקסט זיצן שיבֿעה, אַזוי זעצסטו זיך אַרײַן אין עראָפּלאַן און ביסט דאָ."
חנה האָט געשוויגן.
"וואָס שווײַגסטו חנה־קרוין?"
"וואָס רעדסטו?" — האָט זי קוים אַרײַנגעשושקעט אין טרײַבל — "מיר ליגט אין זינען רײַזעס, עקזאַמענס, ווען מײַן אַבֿיגדור איז אַוועק אויף אייביק."
"חנה!" — האָב איך שוין גענומען אַ שטרענגן טאָן — "וואָס מיינסטו וועט זײַן נאָך דער שיבֿעה? דײַן זון וועט מוזן צוריקגיין צו זײַנע פּאַציענטן אין שפּיטאָל, קיינער וועט נישט האָבן צו דיר קיין צײַט, און דו וועסט בלײַבן ווי אַ שיף אָן אַ רודער. דערווײַל האַלטן מיר בײַם אַדורכמאַכן די עקזאַמענס, און איך זאָג דיר צו, בנאמנות, אַז איך וועל צוגרייטן די סענדוויטשן מיט האַרטע אייער, קעז למהדרין. איך ווייס, אַז כּשרות איז בײַ דיר הייליק.
איז געדענק וואָס איך זאָג דיר אָן, נאָך דער שיבֿעה פֿאַרענדיקן מיר די שטודיעס און פֿון דעמאָלט אָן וועלן מיר זײַן אויסגעשולטע."
הײַנט, ווען מיר קומען זיך צוזאַמען, דערמאָנט מען יענע יאָרן; זינט דעמאָלט האָט שוין חנה אָנגעשריבן אַ טוץ ביכער; זיץ איך אַזוי אין דער זעלבער דירה און באַוווּנדער דאָס אַלטע פּאָרפֿאָלק, ביידע האָבן שוין איבערגעהיפּערט די אַריכות־ימים. חנהס צווייטער מאַן, יהושע, איז נישט נאָר אַ תּלמיד־חכם מיט אַ ריזיקן זכּרון. בײַ אים שפּילט נישט קיין ראָלע צו ציטירן גאַנצע טראַקטאַטן פֿון דער גמרא, פֿון ש״ס (שישה סדרים), צי ערגעץ פֿון דער רבנישער ליטעראַטור. ער איז אויך באַהאַוונט אין דער ייִדישער ליטעראַטור און פּאָעזיע.
איך בין אַמאָל אָפּגעזעסן מיט יהושען כּמעט אַ יאָר צײַט, ווען איך האָב זיך אונטערגענומען צו לערנען אין מײַן אַוואַנסירטן קלאַס אין קאָלומביע־אוניווערסיטעט, חיים גראַדעס "מײַן קריג מיט הערש ראַסײַנער." ער האָט מיך, מיט גרויס געדולד, געפֿירט איבער די רבנישע פּסקים, מיר אויפֿגעקלערט פֿון וואַנען זיי שטאַמען און ווער ס׳איז געווען זייער מחבר. איך האָב דעמאָלט באַקומען אַ טייל פֿון מײַן ייִדישער דערציִונג.
זיץ איך אַזוי אויף דער סאָפֿע און באַוווּנדער ביידע, ממש אַן אויסנאַם פֿון פּאַרשוינען. מיט אַ מאָל רופֿט זיך אָפּ יהושע און מאַכט:
"דו ווייסט! איך בין געפֿאַלן!"
"געפֿאַלן?" — האָב איך זיך דערשראָקן. — "האָסט, חלילה, עפּעס צעבראָכן, אַ האַנט, אַ פֿוס, די היפֿט?"
"געלויבט צו גאָט! גאָרנישט! ווי איך האָב זיך אונטערגענומען אַריבערצוגיין די גאַס, איז פֿון ערגעץ אָנגעפֿאָרן אַן אויטאָ, ווי דער רוח וואָלט אים געטריבן און מיך אומגעוואָרפֿן. אָבער נישט איבערגעפֿאָרן." און ער ווײַזט מיר זײַן עלנבויגן, אַ ביסל צעקראַצט. "פֿאַלנדיק," ציט ער ווײַטער דאָס געשעעניש, "בין איך געווען בײַם פֿולן זינען; פֿאַלנדיק האָב איך אינסטינקטיוו פֿאַרשטעלט דעם קאָפּ מיט ביידע הענט, נאָך אַלעמען, דאָרט געפֿינט זיך מײַן גאַנצע ביבליאָטעק. ס׳איז געווען פֿרײַטיק, האָב איך זיך אויפֿגעהויבן און נאָך אוספּעיעט צו גיין אין פּאָסטאַמט באַלייגן די בריוו. גייענדיק קוים, בין איך צו ביסלעך צו זיך געקומען. די עלנבויגנס מיט די קני האָבן טאַקע וויי געטאָן. געקומען אַהיים איז שוין געווען כּמעט ערבֿ־שבת. איך האָב דערפֿילט ווייטיקן איבערן גאַנצן קערפּער. כ׳האָב זיך אָבער אײַנגעהאַלטן אויסצוזאָגן חנהן, און פֿאַרשטערן דעם שבת. ווייסט דאָך, זי וועט באַלד אַרײַן אין אַ בהלה, מיך רופֿן אין שפּיטאָל, ס׳איז מיר אָבער בילכער געווען צו שאַנעווען דעם שבת ווי מײַנע ווייטיקן.
"נאָך שבת האָב איך אויסגעזאָגט חנהן, אַז איך בין ערבֿ־שבת געפֿאַלן. נו! נו! זי האָט מיך באַלד געכאַפּט אין שפּיטאָל. דאָרט האָט מען מיך באַלויכטן פֿון קאָפּ ביז די פֿיס און געוווּנטשן עד־מאה־ועשׂרים."
מײַן שטימונג האָט זיך געהאַלטן אין איין בײַטן, דאָ קאַלעמוטנע און דאָ אַ פֿרייד. בין איך אַזוי געזעסן אין מײַן פֿאַראָרעמטער וועלט פֿון אַפּיקורסות און אומגלויבן און זיך געפֿילט פֿאַריתומט און איינזאַם אין מײַן נעבעכדיקער ייִדישקייט. אין יענעם מאָמענט בין איך מקנא געווען זייער טיפֿע אמונה מיט וועלכער זיי זײַנען געבענטשט.