אַ נײַער ייִדישער "אַפּ": דער תּנ״ך אויף ייִדיש

אַן "אַפּ" איז אַן אַפּליקאַציע, אַ קאָמפּיוטער־פּראָגראַם, וואָס מע האָט געשאַפֿן בפֿירוש פֿאַר איינעם פֿון די מאָבילע "מאַקענטאַש"־קאָמפּיוטער־ פּראָדוקטן — "אײַ־פֿאָן", "אײַ־פּאַד" אָדער "אײַ־פּאַד־טאָטש".
זאבֿ קלעמענטסאָן, אַן אַנטוויקלער פֿון קאָמפּיוטער־פּראָגראַמוואַרג פֿאַר גרויסע פֿירמעס בײַ טאָג, פֿאַרנעמט זיך, נאָך דער אַרבעט, מיט דער אַנטוויקלונג פֿון ייִדישע און העברעיִשע אַפּליקאַציעס. ער האָט אַנטוויקלט אַזאַ אַפּליקאַציע פֿאַר יהואשס קלאַסישער ייִדישער איבערזעצונג פֿונעם תּנ״ך. אויב מע וויל, קען מען זוכן דורך דעם גאַנצן טעקסט און געפֿינען אַ געוויס וואָרט אָדער נאָמען. די אַפּליקאַציע קען מען ניצן אָדער בלויז אויף ייִדיש, אָדער אויף ייִדיש און ענגליש, ייִדיש און העברעיִש, אָדער ייִדיש מיט לאַטײַנישע אותיות, ניצנדיק די ייִוואָ־טראַנסקריפּציע. ווען מע לייענט דעם טעקסט אויף ייִדיש, למשל, קען מען געבן אַ קוועטש איבער אַ וואָרט און דער טײַטש פֿונעם וואָרט וועט זיך באַווײַזן.
קלעמענסאָן שרײַבט, אַז אויב מע גיט אַ קוועטש אויף די ערשטע צוויי אותיות פֿון אַ ייִדיש וואָרט, וועלן אַלע ייִדישע ווערטער וואָס הייבן זיך אָן מיט די צוויי אותיות זיך באַווײַזן. די אַפּליקאַציע האָט אין זיך אַ גאַנץ ווערטערבוך, דאַרף מען נישט אויפֿזוכן קיין דעפֿיניציע ערגעץ אַנדערש. פֿאַר יעדן אָרט וואָס ווערט דערמאָנט אינעם תּנ״ך, באַווײַזט זיך אַ מאַפּע צו ווײַזן דעם לייענער וווּ דאָס אָרט געפֿינט זיך. גיט אַ קוק אויף דער וועבזײַט: https://itunes.apple.com/us/app/yiddishbible/id494049348?mt=8

דער שרײַבער שׂימחה־בונים שאַיעוויטש שטייט דער צווייטער פֿון לינקס אין דעם משפּחה־בילד גענומען פֿון דער וועבזײַט לכּבֿוד חוה ראָזענפֿאַרב

וועבזײַט וועגן חוה ראָזענפֿאַרב ווערט פֿאַרברייטערט

פּראָפֿ׳ גאָלדע מאָרגענטאַלער, די טאָכטער פֿון דער נישט־לאַנג פֿאַרשטאָרבענער שרײַבערין, חוה ראָזענפֿאַרב (1923—2011) האָט געשאַפֿן אַן אַרומנעמיקע וועבזײַט וועגן איר מאַמעס לעבן און שאַפֿן:
http://chavarosenfarb.com/home
ראָזענפֿאַרב, אַ לעבן-געבליבענע פֿונעם לאָדזשער געטאָ, איז פֿון די וויכטיקסטע ייִדישע פּראָזע־שרײַבער פֿון דער צווייטער העלפֿט פֿונעם צוואַנציקסטן יאָרהונדערט. אויף דער וועבזײַט קען מען זען פֿאָטאָגראַפֿיעס, ביאָגראַפֿישע און ביבליאָגראַפֿישע פּרטים, און לידער פֿון דער מחברטע.
לעצטנס האָט מען צוגעגעבן צו דער וועבזײַט סײַ קלאַנג־ סײַ ווידעאָ־רעקאָרדירונגען פֿון ראָזענפֿאַרב. אויף "יו־טוב" קען מען הערן אַ נײַ ליד געשאַפֿן פֿון דער מאָנטרעאָלער גרופּע "מגילה" צו אירע ווערטער:
https://www.youtube.com/watch?v=6np0RErgWko
מיט עטלעכע וואָכן צוריק האָט די טאָכטער אָפּגעדרוקט אַן אַרטיקל אין ענגלישן "Forward" וועגן איר באַציִונג צו דער מאַמען, און ווי זיי האָבן איבערגעזעצט אירע ווערק צוזאַמען: http://forward.com/articles/156028/love-and-translation
ד״ר מאָרגענטאַלער האָט אויך צוגעגעבן אינטערעסאַנטע ביאָגראַפֿישע מאַטעריאַלן וועגן דעם לאָדזשער פּאָעט שׂימחה־בונים שאַיעוויטש, וועלכער איז אומגעקומען אין דאַכאַו. זײַן פּאָעמע "לך־לך", געשריבן צו זײַן פֿינף־יאָריק טעכטערל בלימעלע, און געפֿונען אין מיסט נאָך דעם ווי מע האָט ליקווידירט די לאָדזשער געטאָ, איז פֿון די שטאַרקסטע לידער געשריבן בעת דעם חורבן אויף ייִדיש. מע קען דאָס ווערק לייענען אויף דער וועבזײַט פֿונעם "ייִדישן ביכער־צענטער". שאַיעוויטש האָט אַרײַנגעפֿירט ראָזענפֿאַרב צו דער שרײַבער־גרופּע אינעם לאָדזשער געטאָ, וואָס האָט זיך געטראָפֿן אין דער היים פֿון דער פּאָעטעסע מרים אולינאָווער.

ייִדישע קולטור־אוצרות: דער "יודאַיִקאַ־יוראָפּעאַנאַ"־פּראָיעקט

מאיר צעלניקער אין דער ראָלע פֿון שײַלאַק, לאָנדאָן 1946

דער פּראָיעקט "יודאַיִקאַ־יוראָפּעאַנאַ" "Judaica Europeana" אַרבעט צוזאַמען מיט פֿאַרשיידענע אָרגאַניזאַציעס אין אייראָפּע אויפֿצושטעלן ייִדישע מאַטעריאַלן און רעסורסן אויף דער אינטערנעץ אין פֿאַרבינדונג מיט דער ייִדישער באַפֿעלקערונג און ירושה פֿון די אייראָפּעיִשע שטעט. די "אייראָפּעיִשע קאָמיסיע" האָט לאַנצירט "יודאַיִקאַ־יוראָפּעאַנאַ" אין 2010, און ביז הײַנט האָט מען דיגיטאַליזירט דורך דעם פּראָיעקט שוין 3.7 מיליאָן איינסן מיט אַ ייִדישן שײַכות. די מאַטעריאַלן נעמען אַרײַן מיליאָנען זײַטן פֿון ביכער, צײַטונגען און אַרכיוון, פֿאָטאָגראַפֿיעס, רעקאָרדירונגען, פֿילמען און ווידעאָס. די צאָל וועט וואַקסן און וואַקסן כּל־זמן די אינסטיטוציעס אין דער קאָאַליציע פֿירן איבער זייערע זאַמלונגען אויף אַ דיגיטאַלישן פֿאָרמאַט.
אַזוי ווי "יודאַיִקאַ־יוראָפּעאַנאַ" האָט צו טאָן מיט די ייִדן אין אייראָפּע איז נישט קיין גרויסער חידוש צו הערן, אַז אַ סך מאַטעריאַלן שפּיגלען אָפּ די ייִדישע קולטור אויף ייִדיש אינעם 19טן און 20טן יאָרהונדערט. די וועבזײַט, אַגבֿ, דינט אויך ווי אַ גוטער אופֿן צו געפֿינען אַלע ווירטועלע אויסשטעלונגען וועגן ייִדיש איבער דער וועלט, נישט בלויז אין אייראָפּע.
די ייִדישע ווירטועלע אויסשטעלונג וועגן דעם ייִדישן טעאַטער אין לאָנדאָן (http://exhibitions.europeana.eu/exhibits/show/yiddish-theatre-en
), וואָס דער "ייִדישער מוזיי" אין לאָנדאָן האָט צונויפֿגעשטעלט קען מען איצט זען. די אויסשטעלונג ווײַזט מאַטעריאַלן פֿון באַקאַנטע לאָנדאָנער אַקטיאָרן ווי האַרי אַריעל (1915—1989) און פּיעסעס מיט אַ שײַכות צו לאָנדאָן ווי "דער קעניג פֿון לאַמפּעדוסאַ" פֿון ש. י. האָרענדאָרף וועגן אַ לאָנדאָנער שנײַדער, אַ פּילאָט, וואָס זײַן עראָפּלאַן האָט געלאַנדעט אויפֿן אינדזל לאַמפּעדוסאַ אינעם מיטללענדישן ים בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה, און די דאָרטיקע איטאַליענישע אַרמיי גיט זיך צו אים אונטער (אַן אמתע געשיכטע!).
די מאַטעריאַלן פֿון די אַלע אינסטיטוציעס דעקן דאָס ייִדישע לעבן אין אייראָפּע פֿונעם 16טן יאָרהונדערט ביז הײַנט. צווישן די אינסטיטוציעס אינעם פּראָיעקט, נעמט אָנטייל דער "פּאַריזער ייִדיש־צענטער/מעדעם ביבליאָטעק" מיט זײַן רײַכער זאַמלונג פֿון דער ייִדישער פּרעסע, ביכער און מוזיק (די גרעסטע ביבליאָטעק אויף ייִדיש אין אייראָפּע). מע קען אויך הערן מוזיק פֿונעם "פֿראַנצויזישן צענטער פֿאַר ייִדישער מוזיק" French Centre for Jewish Music CFMJ)) מיט 4,000 רעקאָרדירונגען. צו באַקומען נאָך אינפֿאָרמאַציע וועגן "יודאַיִקע יוראָפּעאַנאַ" גיט אַ קוק אויף: http://www.judaica-europeana.eu/