בעת אַ זיצונג אויף דער קאָנפֿערענץ, פּעטערבורג, 2008

מיט הונדערט יאָר צוריק איז אין סאַנקט־פּעטערבורג געשאַפֿן געוואָרן די ייִדישע היסטאָריש־עטנאָגראַפֿישע געזעל­שאַפֿט. כּדי אָפּצומערקן דעם דאָזיקן יובֿל און אַרומרעדן זײַנע פּועל־יוצאס, האָט דער צענטער “פּעטערבורגער יודאַיִק" בײַם אייראָ­פּעיִשן אוניווערסיטעט אין סאַנקט־פּע­טער­בורג בשותּפֿות מיטן מאָסקווער צענטער צו פֿאָרשן דעם רוסישן און מיזרח־אייראָפּעיִשן ייִדנטום, אָרגאַניזירט אַן אַקאַדע­מישע קאָנפֿערענץ. אין פּעטערבורג זײַנען זיך צונויפֿגעפֿאָרן פֿאָרשער פֿון מעקסיקע ביז דרום־קאָרעע — אַ סימן, אַז די געשיכטע פֿון די רוסישע ייִדן איז ממש אַ וועלט־פֿענאָמען.

ס׳רובֿ רעפֿעראַטן האָבן אַזוי אָדער אַנ­דערש באַרירט די טעטיקייט פֿון דער ייִדי­שער היסטאָריש־עטנאָגראַפֿישער גע­זעל­שאַפֿט. אייניקע אויפֿטריטן האָבן זיך קאָנ­צענט­רירט אויף ספּעציפֿישע פֿאַלן׃ אַנאַטאָלי כײַעש (פּעטערבורג) האָט דער­ציילט וועגן דעם, ווי די מיטגלידער פֿון דער געזעלשאַפֿט האָבן געראַטעוועט ווערט­פֿו­לע זאַכן און ביכער פֿון די שילן און ישיבֿות אין ווײַסרוסלאַנד בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה. צום באַדויערן, האָבן זיך די דאָזיקע אוצרות געוואַלגערט דערנאָך לאַנגע יאָרן אויפֿן בוידעם פֿון דער לענינ­גראַ­דער כאָר־שיל, ביז מען האָט זיי צוגעגנבֿעט.

צוויי רעפֿעראַטן האָבן ספּעציעל באַ­האַנדלט די אַרכיוואַלע ענינים׃ יעפֿים מלמד (קיִעוו) האָט נאָכגעפֿאָלגט דעם גורל פֿון די קאָלעקציעס פֿון דאָקומענטן און קונסט, וועלכע די געזעלשאַפֿט האָט אָנגעזאַמלט אין משך פֿון איר אַרבעט, און מיכאל בייזער (ירושלים) האָט געמאַכט אַן איבערזיכט פֿון אויסלענדישע אַרכיוון, וווּ עס געפֿינען זיך מאַטעריאַלן, וועלכע האָבן אַ שײַכות צו דער טעטיקייט פֿון דער געזעלשאַפֿט.

אַ צאָל רעפֿעראַטן האָב אַנאַליזירט דעם היסטאָרישן, פּאָליטישן און קולטורעלן קאָנטעקסט, אין וועלכן עס האָט פֿונקציאָנירט די פּעטערבורגער ייִדישע היסטאָריש־עט­נאָ­גראַפֿישע געזעלשאַפֿט. וולאַדימיר לעווין (באר־שבֿע) האָט באַטראַכט די געזעל­שאַפֿט­לעכע און פּאָליטישע אָנזיכטן און פּאָזי­ציעס פֿון די מיטגלידער פֿון דער געזעלשאַפֿט; איוואָן קליינמאַן (לײַפּציג) האָט פֿאָרגעשטעלט די ייִדישע עטנאָגראַפֿן פֿון דעם 19טן יאָרהונדערט; איר קאָלעגע קערסטין אַרמבאָרסט (מײַנץ) האָט פֿאַרגליכן די מעטאָדאָלאָגיע פֿון די רוסישע און מערבֿ־אייראָפּעיִשע פֿאָרשונגען אינעם געביט פֿון ייִדישער געשיכטע און עטנאָגראַפֿיע; צירל קוזניץ (באַרד קאָלעדזש, שטאַט ניו־יאָרק) האָט געמאַכט אַן ענלעכן פֿאַרגלײַך צווישן דער ווילנער ייִדישער היסטאָריש־עטנאָ­גראַפֿישער געזעלשאַפֿט און דעם ייִוואָ.

אַ צאָל רעפֿעראַטן זײַנען געווען גע­ווידמעט די פּערזענלעכקייטן און פּובלי­קאַציעס, וועלכע האָבן אַזוי אָדער אַנדערש געהאַט צו טאָן מיט דער געזעלשאַפֿט׃ פּסח מאַרעק און זײַן ניט־פֿאַרעפֿענטלעכע “געשיכטע פֿון דער רוסיש־ייִדישער אינ­טעליגענץ" (גאַלינאַ עליאַסבערג, מאָסקווע); מאיר באַלאַבאַן (וויקטאָריאַ מאָטשאַלאָוואַ, מאָסקווע); ש. אַנ־סקי (בת־שבֿע אידאַ גאָלדמאַן, ירושלים); לעוו קליינבאָרט (קריס מאָנדײַ, דרום־קאָרעע). וועראַ קנאָרינג (פּעטערבורג) האָט געמאַכט אַ ביבליאָגראַפֿישן איבערזיכט פֿון דעם זשורנאַל “יעוורייסקאַיאַ סטאַרינאַ" (ייִדישער עבֿר). וועגן ייִדישע מוזייען און אויסשטעלונגען האָבן דערציילט אַלעק­סאַנדר איוואַנאָוו, וואַלערי דימשיץ (ביידע פֿון פּעטערבורג) און אַנאַ לעבעט־מינאַ­קאָוו­סקאַ (קראָקע).

הגם דאָס רובֿ רעפֿעראַטן האָבן אַזוי אָדער אַנדערש באַהאַנדלט די קולטור און גע­שיכטע פֿון אַשכּנזים, האָבן צוויי רעפֿע­רענטן פֿאַרברייטערט די דאָזיקע גרע­נעצן׃ מיכאל נאָסאָנאָווסקי (ניו־יאָרק) האָט אַנאַליזירט דעם סיכסוך צווישן צוויי באַרימ­טע רוסישע העברעיִסטן, דניאל כוואָל­סאָן און אַבֿרהם האַרקאַווי, מכּוח דער דאַ­טירונג פֿון די ייִדישע און קאַראַיִמישע מצבֿות אין קרים; און ירון בן־נעה (ירושלים) האָט געוואָרפֿן שײַן אויפֿן מצבֿ פֿון יונגע סלאַ­ווי­שע שקלאַפֿינס בײַ די ייִדישע בעלי־ביתּים אין איסטאַמבול אין 17טן־19טן יאָרהונ­דערט.

ברײַען האָראָוויץ (ניו־אָרלינס) האָט באַמערקט, אַז אונדזער קוק אויף דעם נעכטן ווערט שטאַרק באַווירקט פֿון אונדזער פּאָזיציע לגבי הײַנט. דער דאָזיקער געדאַנק איז באַשטעטיקט געוואָרן אין די רעפֿעראַטן פֿון צוויי יונגע פּעטערבורגער היסטאָריקערינס, אָלגאַ מינקינאַ און מאַיאַ וויטענבערג. אויפֿן סמך פֿון די נײַ־געפֿונענע אַרכיוואַלע דאָקומענטן, האָבן זיי רעווידירט די אָנגענומענע באַגריפֿן פֿון דער רוסיש־ייִדישער געשיכטע פֿון 19טן יאָרהונדערט.

דער נײַער דור רוסיש־ייִדישע היסטאָרי­קער און עטנאָגראַפֿן ווערט אויסגעשולט אין דעם אייראָפּעיִשן אוניווערסיטעט אין פּעטערבורג. דער סימבאָלישער המשך צווישן דעם אַמאָליקן און איצטיקן ייִדישן פּע­טערבורג איז באַטאָנט געוואָרן בעת דער פּרע­זענטאַציע פֿון די נײַע ביכער. פּראָפֿעסאָר וויקטאָר קעלנער האָט פֿאָרגע­שטעלט דעם פֿרוכט פֿון זײַן לאַנג־יאָרי­קער מי, די ערשטע וויסנשאַפֿטלעכע ביאָגראַ­פֿיע פֿון שמעון דובנאָוו; וואַלערי דימשיץ האָט פּרעזענטירט די לעצטע צוויי בענד פֿון דער סעריע "פֿאָטאָגראַפֿישער ירושה פֿון אַנ־סקיס אַרכיוו", און גאַלינאַ עליאַס­בערג האָט פּרעזענטירט די פֿאָרשונג פֿון בתּיה וואַלדמאַן (באר־שבֿע) וועגן דער רוסיש־ייִדישער בעלעטריסטיק צווישן די יאָרן 1860 און 1914. וועגן אָט די אַלע נײַע פּובליקאַציעס וועלן מיר ספּעציעל אָנשרײַבן אין די קומעדיקע נומערן פֿון “פֿאָרווערטס".

די פּעטערבורגער קאָפֿערענץ האָט ווי­דער אַ מאָל געוויזן, אַז די הײַנטיקע רוסיש־ייִדישע וויסנשאַפֿט האָט שוין געפֿונען אַן אייגענעם וועג. מע בויט דאָ אויף דעם בנין, וואָס זײַן פֿונדאַמענט איז פֿאַרלייגט געוואָרן דורך די גדולים פֿון סוף 19טן־אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט, אַזעלכע ווי דובנאָוו, געסען, אַנ-סקי. די סאָוועטישע תּקופֿה בלײַבט דער­ווײַל ניט־דערפֿאָרשט, און מע האָט דערווײַל אַ קנאַפּע אַנונג וועגן די ווערק פֿון די ייִדישע פֿאָרשער פֿון די 1920ער־1930ער יאָרן. די סיבות דערצו זײַנען צוויי׃ די דאָזיקע ווערק זײַנען אָנגעשריבן אויף ייִדיש, און דערצו פֿולגעפּאַקט מיטן האַרבן מאַרקסיסטישן זשאַרגאָן. די נײַע ענגליש־שפּראַכיקע ווערק זײַנען בעסער באַקאַנט, און ווערן בהדרגה איבערגעזעצט אויף רוסיש.

בײַ דעם גאַנצן דרך־ארץ צו די קלאַסי­קער, קוקט מען אויף זייער ירושה מיט קריטישע אויגן. עס קלינגט איראָניש, אָבער די הײַנטיקע רעוויזיע פֿון דער אַלטער רוסיש־ייִדישער וויסנשאַפֿט איז צומאָל ענלעך צו דער מאַרקסיסטישער קריטיק פֿון דער סאָוועטישער תּקופֿה. מע גייט אַוועק פֿון דעם טראַדיציאָנעלן אימאַזש פֿון ייִדן ווי אַן אייביקן קרבן, און מע באַטראַכט זיי ווי אַן אַקטיוון געזעלשאַפֿטעלכן כּוח; מע האָט מער אינטערעס צו כּלערליי קאָנפֿליקטן און סתּירות אין דער ייִדישער סבֿיבֿה. אָבער ביז איצט בלײַבן די נײַע ווערק פֿון די ייִדיש־רוסישע פֿאָרשער ווייניק באַקאַנט אין אויסלאַנד, מחוץ דעם שמאָלן קרײַז אַקאַ­דעמיקער, וועלכע קענען לייענען רוסיש. די פּראָבלעם פֿון איבערזעצונג און אויס­טײַטשונג ווערט אַלץ שאַרפֿער, אָבער דער­ווײַל זעט מען ניט קיין פּראָגרעס אין דער דאָ­זיקער ריכטונג.