יואל ענטין

מיט אַ יאָרהונדערט צוריק, אין דעצעמבער 1910, האָט אין ניו-יאָרק אָנגעהויבן אַרבעטן די "ערשטע נאַציאָנאַל-ראַדיקאַלע שולע", פֿון וועלכער עס ווערט בדרך-כּלל געפֿירט די געשיכטע פֿון ייִדישער שולבילדונג אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן. (זען איציק גאָטעסמאַנס אַרטיקל אין "פֿאָרווערטס", דעם 3טן דעצעמבער 2010 — https://yiddish2.forward.com/node/3328) אין עטלעכע וואָכן אַרום, שוין אין 1911, האָט מען באַשטימט דעם דירעקטאָר פֿון דער שול. געווען איז ער יואל ענטין (1875–1959), אַ פּענמענטש און אַ לערער. אין 1891 איז ער געקומען קיין אַמעריקע און איז געווען טעטיק אין ייִדישע סאָציאַליסטישע קרײַזן. זײַנע אַרטיקלען וועגן ייִדיש האָבן זיך באַוויזן אין "פֿאָרווערטס" נאָך אין יאָר 1903.

קעגן די יהודים", דאָס הייסט דעם דײַטשיש-ייִדישן עסטאַבלישמענט, איז געווען געצילט זײַן אַרטיקל "אונדזער אָרעמער מאַמע-לשון" (דעם 18טן אויסגוסט 1903), אין וועלכן ער האָט, בפֿרט, געטענהט, אַז:

ענטין האָט אויך דערמאָנט, אַז אָנהייב 1880ער יאָרן, בעת די ערשטע טעאַטראַלע פֿאָרשטעלונגען אויף ייִדיש, האָבן די "אַפּ-טאַונער ברידער" זיך צונויפֿגערעדט מיט דער פּאָליציי, כּדי עס ניט דערלאָזן. אָבער באַזונדערס אויפֿגעבראַכט איז ער געווען מיט ניט דערלאָזן ייִדישע ביכער אין ביבליאָטעקן. ענטין האָט געזען אויך אַנדערע קעגנער פֿון ייִדיש, דהײַנו: ציוניסטן און העברעיִסטן.

ענטין האָט דערזען "סיגנאַלן", וועלכע האָבן נאָך הייסער געמאַכט די "מלחמה". דער ערשטער אַזאַ סיגנאַל איז געווען די דערשײַנונג פֿון שלום-עליכמס "פֿאָלקס-ביבליאָטעק" (אין 1881 און 1882). דער צווייטער סיגנאַל איז געווען די טעגלעכע ייִדישע צײַטונג "דער פֿרײַנד", וועלכע האָט אין יאָר 1903 אָנגעהויבן אַרויסגיין אין פּעטערבורג. אָבער די באַציִונג איז געבליבן סײַ ווי סײַ ניט קיין גוטע, און ער רעכנט איבער אייניקע נעמען, וועלכע עס פֿלעגט באַקומען ייִדיש: "צעמישטע שפּראַך", "גראָבע לשון", "דינסטמויד", "ממזרת פֿון בבֿל", "אומגראַמאַטיקאַלישער ציגײַנעריש" וכ'.

טאַקע וועגן דער "געמישטקייט" און "ניט-גראַמאַטישקייט" האָט ענטין געשריבן אין זײַן אַרטיקל "דער ווערט פֿון אונדזער מאַמע-לשון", געדרוקט דעם 21סטן אויגוסט 1903. ערשטנס, האָט ער אונטערגעשטראָכן, אַז די געמישטקייט פֿון ייִדיש איז היפּש איבערגעטריבן. צווייטנס, איז עס גאָר ניט שלעכט. ענגליש איז אויך געמישט, אָבער דאָס האָט ניט געשטערט דער שפּראַך צו פֿאַרנעמען די פֿירנדיקע פּאָזיציע. וואָס שייך דער פֿראַגע וועגן "ניט-גראַמאַטישקייט", האָט ענטין געענטפֿערט, אַז דאָס איז גאָר אַ נאַרישקייט, ווײַל יעדע שפּראַך האָט אַן אייגענע גראַמאַטיק, אַפֿילו אויב מע האָט זי נאָך ניט באַוויזן צו פֿאַרשרײַבן. בכלל, איז ענטין געווען גאַנץ אָפּטימיסטיש געשטימט וועגן דער מערכה פֿון ייִדיש:

אין 1903, איז געווען ניט קלאָר, ווי אַזוי וועט אויסזען דער סטאַנדאַרט פֿון דער שפּראַך. הגם ענטין איז געווען אַ ליטווישער ייִד און האָט געזען אַז דווקא ליטוויש ייִדיש האָט דאָמינירט אין דער אַמעריקאַנער פּרעסע, האָט ער געגלייבט מער אין דער השפּעה פֿון דעם "דרום-רוסישן", ד"ה אוקראיִנישן דיאַלעקט (אין וועלכן ער האָט אַרײַנגענומען אויך דעם פּוילישן), ווײַל אויף אים האָבן געשריבן די בעסטע ייִדישע שרײַבער פֿון יענער צײַט.