אין די מלחמות, אינטיפֿאַדעס און שלום־פּראָצעסן האָבן פֿאַר ישׂראל געהאַט אַ גרויסע וויכטיקייט אירע באַציִונגען מיט די פֿאַר­אייניקטע שטאַטן פֿון אַמעריקע, וואָס האָט אָנערקענט ישׂראל 11 מינוט נאָכדעם ווי זי איז פּראָקלאַמירט געוואָרן. די דאָזיקע באַציִונ­גען זײַנען פֿאַרשיידנאַרטיקע און פֿילזײַטיקע. זיי פֿאַרמאָגן היסטאָרישע, קולטורעלע און רעליגיעזע, פּאָליטישע און זיכערהייט־קאָמ­פּאָנענטן און זענען כאַראַקטעריזירט דורך אַ בונד צווישן ישׂראל און דעם אַמעריקאַנער ייִ דנטום, וואָס שליסט אײַן פֿאַמיליע־קאָנ­טאַקטן און פֿרײַנדשאַפֿט. עס זײַנען פֿאַראַן אַ סך קאָנטאַקטן צווישן די אינסטיטוציעס פֿאַר הויכער בילדונג און וויסנשאַפֿט, וואָס פֿאַרמאָגן אויך געשעפֿטלעכע און קאָמערציע­לע עלעמענטן, ווי אויך יורידישע, קאָנסטיטו­ציאָנעלע און פּאָליטיש־דיפּלאָמאַטישע באַ­ציִונגען צווישן ביידע מדינות.

די באַציִונגען צווישן די צוויי מדינות מיט אַזאַ אונטערשייד אין זייער גרייס און כּוח קענען נישט זײַן קיין סימעטרישע. דעריבער איז פֿאַרשטענדלעך ישׂראלס אָפּהענגיקייט פֿון אַמעריקע. אָבער די אינטערעסן פֿון אַמעריקע זענען אַלגעמיין־וועלטלעכע און ראַיאָניקע, און זי זוכט צו געפֿינען דעם באַלאַנס צווישן בילאַטעריאַלע און די ראַיאָניקע אינטערעסן. דער דאָזיקער באַלאַנס איז פֿאַקטיש דער עצם פֿון די פּאָליטישע באַציִונגען צווישן אַמעריקע און ישׂראל זינט איר אַנשטייונג.

אַ וויכטיקער פֿונדאַמענטאַלער עלעמענט אין דער אַמעריקאַנער אויסערן־פּאָליטיק איז דער מאָראַלישער קאָמפּאָנענט. דער אַמעריקאַ­נער געפֿיל איז, אַז די פֿאַראייניקטע שטאַטן מוז אַקטויִרן אויף דער וועלט־אַרענע נישט נאָר ווי אַ גרויסמאַכט, וואָס האָט אירע אינטע­רעסן, נאָר אויך ווי אַ מאָראַלישער כּוח, און דער דאָזיקער געפֿיל איז אַ וויכטיקער פֿאַקטאָר אין דער אַלגעמיינער אַמעריקאַנער פּאָליטיק, ווי אויך אין גרונט פֿון איר צוגאַנג צו ישׂראל.

דער געוועזענער אַמעריקאַנער אויסערן־מיניסטער, הענרי קיסינדזשער, האָט פּרובירט דאָס דעפֿינירן מיט די ווערטער, אַז "די גרויסקייט פֿון אַמעריקע באַשטייט נישט נאָר אין איר פֿיזישן כּוח, נאָר אויך אין איר מאָ­ראַלישן באַדײַט. זינט אַמעריקע איז אַנטשטאַ­נען, האָט זי זיך געמאָלדן ווי עפּעס מער ווי אַ כּוח. דאָס געפֿיל פֿון אַ מאָראַלישן שליחות איז שטענדיק געווען צווישן די טרײַבקראַפֿטן פֿון אירע מעשׂים. איר אימפּולס איז די אָנערקענונג, אַז מיר, אַמעריקאַנער, זענען די פֿאַרטיידיקער פֿון אוניווערסאַלע ווערטן, די ווערטן פֿון פֿרײַהייט און פּראָגרעס".

כאָטש נישט אַלע מאָל איז לײַכט צו אָנערקענען דעם מאָראַלישן פֿאַקטאָר אין אַמעריקעס פּראַקטישער פּאָליטיק, איז קלאָר, אַז אָן דעם דאָזיקן קאָמפּאָנענט — וועלכער גייט דורך ווי אַ פֿונדאַמענטאַלע ליניע אין וואַשינגטאָנס באַציִונג צו ישׂראל — קען מען נישט פֿאַרשטיין די געשיכטע פֿון די באַציִונ­גען צווישן ביידע לענדער. עס זענען פֿאַראַן אַזעלכע, וואָס טענהן, אַז נאָר די ענגע וואַלן־אינטערעסן ליגן אין יסוד פֿונעם צוגאַנג פֿון די אַמעריקאַנער פּרעזידענטן און די מיטגלי­דער פֿון ביידע קאָנגרעס־הײַזער צו דער ייִדי­שער באַפֿעלקערונג. געוויינלעך, אין אַ דעמאָ­קראַטישן פֿיל־עטנישן לאַנד ווי אַמעריקע, מוז יעדע אַדמיניסטראַציע זיך רעכענען מיטן ווילן פֿון די קאָמפּאָנענטן פֿון דער באַפֿעל­קערונג. אָבער איין באַדינג איז פֿאַראַן פֿאַר דעם — אַז דער דאָזיקער ווילן איז נישט קעגנזעצלעך צו די לעבנסוויכטיקע קיום־אינטערעסן פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן.

ערבֿ די דעבאַטן אין דער "יו־ען" אין 1947 אַרום דער רעקאָמענדאַציע פֿון דער קאָמיסיע צו צעטיילן ארץ־ישׂראל אויף צוויי מדינות — אַ ייִדישע און אַן אַראַבישע — איז דער אַמעריקאַנער אַנשטאַלט פֿאַר פּאָליטישער זיכערהייט געווען קעגן אַזאַ רעקאָמענדאַציע. דעמאָלט האָט פּרעזידענט, הערי טרומאַן, פּערזענלעך באַשלאָסן פֿאַר דעם חלוקה־פּלאַן און פֿאַרן באַלדיקן אָנערקענען די ייִדישע מדינה, ווי ס׳איז פֿאַרשריבן אין זײַן טאָגבוך: "די ייִדישע פּראָבלעם איז אַ פֿונדאַמענטאַלע מענטשלעכע פּראָבלעם, און קיין שום פּאָלי­טישע איבערלייגונגען האָבן נישט געקאָנט בײַקומען די וואָג פֿון דעם נאַציאָנאַלן אינטע­רעס". ווען טרומאַן האָט זיך איבערצײַגט, אַז דאָס שאַפֿן אַ ייִדישע אומאָפּהענגיקע מדינה איז אַ נאַציאָנאַלער אינטערעס פֿון אַמעריקע, האָט ער אויף דעם געלייגט זײַן גאַנצן גע­וויכט.

הערי טרומאַן, וועלכער איז געוואָרן פּרע­זידענט נאָכן טויט פֿון פֿראַנקלין דעלאַנאָ רוזוועלט אין יאָר 1945, האָט געדינט צוויי קאַדענצן, און בײַם סוף פֿון זײַן פּרעזידענט­שאַפֿט האָבן זיך אָנגעקניפּט די ערשטע קאָנ­טאַקטן צווישן די געהיים־דינסטן פֿון ביידע לענדער, וועלכע עקזיסטירן ביזן הײַנטיקן טאָג. נאָך טרומאַנען איז אין יאָר 1953 געקו­מען אין "ווײַסן הויז" גענעראַל דווײַט אײַזענהאַוער. זײַן אויסערן־מיניסטער, דזשאַן פֿאָסטער דאַלעס, האָט אין די יאָרן 1953—1955 געפֿירט אַ קילע פּאָליטיק קעגן ישׂראל. קיין מאָראַל איז דאָרט נישט געווען, אָבער אינטערעסן — יאָ. דאַלעס האָט געהאָפֿט, אַז די אָפּגעקילטע באַציִונגען מיט ישׂראל, דאָס שאַפֿן אין יאָר 1955 דעם באַגדאַד־בונד צווישן טערקײַ, איראַק, פּאַקיסטאַן, איראַן און ענג­לאַנד, און דאָס נישט פֿאַרקויפֿן ישׂראל דירעקט קיין געווער, וועלן ברענגען די אַמע­ריקאַנער גוטע רעזולטאַטן אין דער אַראַבי­שער וועלט. אָבער די דאָזיקע פּאָליטיק פֿון דאַלעסן האָט זיך צעשיט אויף ברעקלעך נאָך דער סיני־מלחמה, און די אַמעריקאַנער אַדמיניסטראַציע האָט אָנגעהויבן זיך רעכענען מיט די זיכערהייט־פּראָבלעמען פֿון ישׂראל. אײַזענהאַוער האָט טאַקע געצוווּנגען ישׂראל זיך צוריקצוציִען פֿון סיני און איבערגעבן אירע דערגרייכונגען אין דער מלחמה אין די הענט פֿון די "יו־ען"־סאָלדאַטן, אָבער בײַם סוף פֿון זײַן קאַדענץ האָט אײַזענהאַוער צוגעזאָגט, אַז ישׂראל וועט באַקומען "האָק"־ראַקעטן, כּדי זיך צו פֿאַרטיידיקן קעגן די נײַע רוסישע "מיג"־עראָפּלאַנען, וואָס עס האָבן באַקומען עגיפּטן און סיריע.

עס האָט זיך אָנגעהויבן אַ טענדענץ אין דער אײַזענהאַוער־אַדמיניסטראַציע צו פֿאַר­בעסערן די באַציִונגען מיט ישׂראל. די דאָזיקע טענדענץ האָט ממשיך געווען דזשאָן קענעדי, וועלכער איז געוואָרן פּרעזידענט אין יאָר 1961. אין 1962 האָט קענעדי באַשלאָסן צו פֿאַר­קויפֿן געווער דירעקט צו ישׂראל. דאָס איז געווען אַ וויכטיקער פּראָ־ישׂראלדיקער שריט. פֿון יאָר 1947 ביז דעם דאָזיקן שריט האָט אַמע­ריקע אָנגעהאַלטן אַן אַבֿסאָלוטן עמבאַרגאָ אויף שיקן געווער קיין ישׂראל, און דער דאָזי­קער באַשלוס איז געווען נישט בלויז אַ וויכ­טיקער פּרעצעדענט, נאָר אויך אַ וויכטיקע ענדערונג אין דער אַמעריקאַנער באַ­ציִונג צו ישׂראל. דער באַשלוס צו פֿאַרקויפֿן געווער דירעקט צו ישׂראל איז געווען אַ קלאָ­רער סיג­נאַל, אַז די פֿאַראייניקטע שטאַטן וועלן נישט מסכּים זײַן מיט אַן אומבאַלאַנס, וואָס וועט באַשעדיקן ישׂראל און, אַז אַמע­ריקע איז אַנט­שלאָסן אויסצומײַדן אַן אינער­לעכע אַנטוויק­לונג אין ישׂראל, זי זאָל זיך פֿילן איזאָלירט.

צווישן די מאָטיוון אָנצונעמען דעם דאָ­זיקן באַשלוס איז געווען, פֿון איין זײַט, די אַנטוישונג פֿון דער אַמעריקאַנער אַדמיני­סטראַ­ציע פֿון די אַזוי־גערופֿענע אַראַבישע "רעוואָלוציאָנערע" רעזשימען; און פֿון דער אַנדער זײַט, דאָס נישט גורם צו זײַן, אַז ישׂראל זאָל געצוווּנגען ווערן אַרויפֿצוגיין אויפֿן וועג פֿון אַן איטענסיווער אַנטוויקלונג פֿון נוקלעאַרן כּוח.

דער אמת איז, אַז די נוקלעאַרע פּאָליטיק פֿון ישׂראל האָט גענוג אויפֿגערעגט קענעדיס אַדמיניסטראַציע און דערמיט פֿאַרוואָלקנט אירע באַציִונגען מיט ישׂראל, ביז ישׂראל האָט געמוזט מסכּים זײַן, אַז די אַמעריקאַנער אינספּעקטאָרן זאָלן דורכפֿירן פּעריאָדישע רעוויזיעס אויף דעם רעאַקטאָר אין דימונה.

אין נאָוועמבער 1963 איז קענעדי דער­מאָרדעט געוואָרן און עס איז געקומען אינעם "ווײַסן הויז" לינדאָן דזשאַנסאָן, וועלכער האָט אינגאַנצן פֿאַרלאָזט די פּאָליטיק פֿון נאָכגיין נאָך די אַראַבישע "רעוואָלוציאָנערע" רעזשימען. בײַ זײַן צווייטן באַזוך אין אַמע­ריקע, אין יאַנואַר 1968, האָט פּרעמיער־מיניסטער לוי אשכּול מצליח געווען צו באַקו­מען פֿונעם פּרעזידענט דזשאַנסאָן אַ פֿאַרגרע­סערטע צאָל "סקײַהאָק"־ און "פֿאַנטאָם"־עראָפּלאַנען; ווי אויך אַ דעקלאַראַציע, אַז אַמע­ריקע וועט אָפּהיטן דעם באַוואָפֿענונג־באַלאַנס צווישן ישׂראל און די אַראַבער. דזשאַנסאָן איז מסכּים געווען צו אַ געהיימער טראַנזאַקציע, אַז דײַטשלאַנד זאָל פֿאַרקויפֿן ישׂראל אַמעריקאַנער טאַנקען.

אַגבֿ, דזשאַנסאָן איז געווען דער ערש­טער אַמעריקאַנער פּרעזידענט, וואָס האָט אײַנגעלאַדן אַ ישׂראלדיקן פּרעמיער־מיניס­טער אויף אַן אָפֿיציעלן באַזוך קיין אַמעריקע. אין פֿאַרלויף פֿון דזשאַנסאָנס קאַדענץ ווי פּרעזידענט איז פֿאָרגעקומען די זעקס־טאָגי­קע מלחמה, נאָך וועלכער ישׂראל האָט זיך גע­פֿונען אין איינער פֿון אירע שענסטע שעהען: מיט געשיצטע גרענעצן, אַ זיגערישער אַרמיי, קאָלאָסאַלן פּרעסטיזש אויף דער גאַנצער וועלט, און ליבשאַפֿט און גאווה פֿונעם גאַנצן ייִדישן פֿאָלק.

נאָך דזשאַנסאָנען איז אין 1969 געקומען פּרעזידענט ריטשאַרד ניקסאָן. זײַן אויסערן־מיניסטער, וויליאַם ראָדזשערס, האָט פֿאָרגע­שלאָגן ישׂראל אַ פּלאַן פֿאַר לייזן דעם ישׂראל־אַראַבישן קאָנפֿליקט. אָבער ישׂראלס פּרעמיער־מיניסטער, גאָלדע מאיר, האָט אָפּגע­וואָרפֿן דעם פּלאַן און זיך אויסגעדדריקט, אַז ווער עס וועט אָננעמען דעם ראָדזשערס־פּלאַן, וועט זײַן אַ פֿאַררעטער.

אין פֿאַרלויף פֿון ניקסאָנס קאַדענץ איז פֿאָרגעקומען די יום־כּיפּור מלחמה, אין וועל­כער די עגיפּטער און סיריער האָבן איבער­ראַשט די ישׂראלדיקע באַפֿעלקערונג דעם 6טן אָקטאָבער 1973. פּונקט יום־כּיפּור נאָכמי­טאָג, ווען די ייִדן זענען געווען אין די שילן, געדאַוונט און געפֿאַסט, האָבן זייערע מיליטער־כּוחות אַטאַקירט אין סיני און אין רמת־הגולן. אַ טאָג פֿאַר דעם, דעם 5טן אָקטאָ­בער, האָט ישׂראל באַקומען אַ ידיעה, אַז די משפּחות פֿון די רוסישע ראַטגעבער אין סיריע פּאַקן זייערע זאַכן און פֿאַרלאָזן סיריע, האָט דער קאָמענדאַנט פֿון דער ישׂראלדיקער אַרמיי, גענעראַל דוד אלעזר, פֿאָרגעשלאָגן גאָל­דע מאיר אָנצוהייבן פֿריִער, מיט אַ פּרעווענטי­ווער מלחמה קעגן סיריע. גאָלדע מאיר האָט נישט אָנגענומען דעם פֿאָרלשאָג. זי האָט באַשלאָסן, אַז ס׳דאַרף זײַן אַבסאָלוט קלאָר פֿאַר דער וועלט, אַז די אַגרעסאָרן זענען בפֿירוש די אַראַבער, כּדי ישׂראל זאָל באַקומען פֿון פּרעזידענט ניקסאָן די נייטיקע מיליטע­רישע הילף. די הילף איז געקומען מיט אַן אַמעריקאַנער לופֿט־באַן און ישׂראל האָט געזיגט אויך אין דער דאָזיקער מלחמה.

ווען ריטשאַרד ניקסאָן האָט אין יאָר 1974 רעזיגנירט, האָט זײַן אָרט פֿאַרנומען דזשע­ראַלד פֿאָרד, וועלכער איז געווען פּרעזי­דענט בלויז דרײַ יאָר און האָט פֿולהאַרציק גע­שטיצט די עקזיסטענץ פֿון ישׂראל און איר זיכערקייט. פֿאָרד איז געווען דער אַמעריקאַ­נער פּרעזידענט, וואָס האָט אין יאָר 1976 צוגעזאָגט דעם פּרעמיער־מיניסטער יצחק ראַבין, אַז אַמעריקע וועט זיך באַציִען מיטן פֿולן אויפֿמערק צו ישׂראלס פּאָזיציע בנוגע דער פּראָבלעם פֿון רמת־הגולן. פֿאָרד האָט אונטערגעשטראָכן, אַז יעדע לייזונג פֿון דער דאָזיקער פּראָבלעם דאַרף זיך באַזירן אויף ישׂראלס בלײַבן דאָרט.

אין יאָר 1977 איז אויסגעקליבן געוואָרן דזשימי קאַרטער ווי דער אַמעריקאַנער פּרעזי­דענט, און אין פֿאַרלויף פֿון זײַן קאַדענץ זענען, דעם 17טן סעפּטעמבער 1978, אונטער­געשריבן געוואָרן די צוויי קעמפּ־דייוויד דאָקו­מענטן — אַ שלום־פֿאָרשלאָג צווישן עגיפּטן און ישׂראל, און אַ פֿאָרלשאַג פֿאַר אַ שלום מיט די פּאַלעסטינער. דער ערשטער דאָקומענט איז רעאַליזירט געוואָרן, און דעם 26סטן מערץ 1979 איז אונטערגעשריבן גע­וואָרן דער ישׂראל־עגיפּטישער שלום־אָפּמאַך. אפֿשר אַ ביסל אַ קאַלטער, אָבער פֿאָרט אַ שלום.

דעם צווייטן פֿאָרשלאַג פּרובירט מען צו רעאַליזיקן שוין 29 יאָר, אָבער דערווײַל זעט מען קיין סוף נישט צום ישׂראל־פּאַלעסטינער קאָנפֿליקט. ווען איך בין געווען דער ישׂראל־אַמבאַסאַדאָר אין רומעניע אין די צײַטן פֿונעם אונטערשרײַבן דעם אָפּמאַך אין קעמפּ דייוויד, האָט דזשימי קאַרטער אויסגעזען אין מײַנע אויגן ווי אַ "העלד" פֿונעם שלום־פּראָצעס. און דעריבער איז מיר געווען זייער שווער צו פּובליקירן אין "פֿאָרווערטס" פֿון 16טן מערץ 2007 מײַן אַרטיקל: "צום אויספֿאַרקויף — אַ געוועזענער פּרעזידענט", אין וועלכן איך קרי­טיקיר זייער שאַרף די הײַנטיקע באַציִונג פֿון קאַרטערן צו מדינת־ישׂראל, ווי עס קומט צום אויסדרוק אין זײַן לעצטנס פּובליקירטן בוך " פּאַלעסטינע, שלום נישט אַפּאַרטהייד". נאָך קאַרטערן האָט דעם העכסטן אַמט אין אַמערי­קע פֿאַרנומען ראָנאַלד רייגען אין יאָר 1981.

רייגען האָט געדינט צוויי קאַדענצן, ביזן יאָר 1989, אין וועלכן די באַציִונגען מיט ישׂראל זענען געווען וואַרעמע. רייגען איז געווען באַ­טראַכט ווי אַ פֿרײַנד פֿון ישׂראל. אָבער דווקא מיט אים איז אויסגעבראָכן אַ קריזיס, ווען ער האָט איבערגעשיקט, דעם ערשטן סעפּטעמבער 1982, צו מנחם בעגינען זײַן פּלאַן צו לייזן דעם קאָנפֿליקט מיט די פּאַלעסטינער; קאָפּיעס פֿון דעם זעלבן פּלאַן האָט ער געשיקט אויך די קעניגן פֿון יאָרדאַניע און סאַודיע. אין זײַן פּלאַן האָט רייגען אויסגעדריקט, פֿון איין זײַט, זײַן קעגנערשאַפֿט צום שאַפֿן אַן אומאָפּהענגיקע פּאַלעסטיער מדינה, און פֿון דער אַנדער זײַט — זײַן קעגנערשאַפֿט, אַז ישׂראל זאָל אַנעקסירן די אָקופּירטע שטחים. ער האָט פֿאָרגעשלאָגן, אַז נאָך פֿינף יאָר פֿון פֿולער אויטאָנאָמיע, זאָלן די פּאַלעסטינער אָנערקענט ווערן ווי אַ זעלבסטפֿאַרוואַלטונג אין פֿארבינדונג מיט יאָרדאַניע. ירושלים דאַרף דערווײַל בלײַבן אַ פֿאַראייניקטע שטאָט, אָבער וועגן איר ענדגיל­טיקן סטאַטוס דאַרף באַשלאָסן ווערן אין אונטערהאַנדלונגען.

רייגען האָט צוגעגעבן, אַז די פֿאַראייניקטע שטאַטן האָבן קיין שום כּוונה נישט צו פֿאַר­לאַנגען פֿון ישׂראל זיך צוריקצוציִען צו אירע גרענעצן פֿון פֿאַר דער זעקס־טאָגיקער מלחמה, און זײַן פּלאַן דערמעגלעכט אויסצוטוישן טעריטאָריעס. בעגינען האָט זייער פֿאַרדראָסן, וואָס פּרעזידענט רייגען האָט געשיקט קאָפּיעס פֿון זײַן פּלאַן אויך צו די קעניגן פֿון יאָרדאַניע און סאַודיע; און ווען דער אַמעריקאַנער אַמבאַסאַדאָר, סאַמועל לויִס, האָט איבערגעגעבן בעגינען רייגענס בריוו, האָט בעגין זיך אויסגע­דריקט, אַז דאָס איז זײַן טרויעריקסטער טאָג זינט ער איז געוואָרן פּרעמיער־מיניסטער. אויפֿן אַנדערן טאָג, אויף אַ זיצונג דעם 2טן סעפּטעמבער, האָט די ישׂראלדיקע רעגירונג באַשלאָסן אָפּצוּוואַרפֿן רייגענס פּלאַן, און בעגין האָט גלײַך געשיקט וועגן דעם אַ בריוו קיין וואַשינגטאָן. די ישׂראל־רעגירונג האָט אָנגערופֿן דעם פּלאַן ווי אַ זייער שווערע אָפּ­ווענדונג פֿון די קעמפּ־דייוויד אָפּמאַכן. ווען רייגען האָט באַקומען בעגינס נעגאַטיוון ענט­פֿער, האָט ער זיך אָפּגעזאָגט פֿון זײַן פּלאַן.

(סוף אין קומענדיקן נומער)