די ייִדישע ליטעראַטור אין ראַטן־פֿאַר­באַנד האָט געהאַט דרײַ צענטערס׃ קיִעוו, מינסק און מאָסקווע. זייער היסטאָרישער גורל איז געווען אַ פֿאַרשידנאַרטיקער. מינסק האָט זיך געשניטן אויף צו ווערן דער דעה־זאָגער אין דער סאָוועטישער ייִדישער קולטור, אָבער ער איז אונטערגעגאַנגען נאָך פֿאַר דער מלחמה. די מינסקער מבֿינים אויף דער פּראָלעטאַרישער קולטור זײַנען אומגעבראַכט געוואָרן אין איינעם מיט דער ווײַסרוסישער פּאָליטישער און קולטורעלער עליט בעת די "רייניקונגען" פֿון 1935—1937. קיִעוו האָט אויך פֿאַרלוירן זײַן חשיבֿות אין דער דאָזיקער צײַט, הגם די טעראָר־כוואַליע האָט דעמאָלט קוים פֿאַרכאַפּט די ייִדישע קולטור־טוער פֿון אוקראַיִנע. אַ סך פֿון זיי האָבן זיך אַריבער­געקליבן קיין מאָסקווע, וווּ זיי האָבן ווײַטער ממשיך געווען די "קיִעווער שיטה" פֿון דער סאָוועטישער ייִדישער קולטור. דווקא די ייִדישע שרײַבער פֿון אוקראַיִנע זײַנען געוואָרן די קרבנות פֿון סטאַלינס לעצטן פּאָגראָם פֿון דער ייִדישער קולטור אין 1948—1952.

דער חילוק צווישן קיִעוו און מינסק האָט געהאַט צו טאָן מיט זייער באַציִונג צו דער ייִדישער קולטורעלער ירושה. די מינסקער קריטיקער, יאַשע בראָנשטיין און כאַזקל דונעץ, האָבן געטענהט, אַז די נײַע פּראָלעטאַרישע ליטעראַטור דאַרף געבויט ווערן ווי אַ יש־מאַין און האָט גאָר ניט צו לערנען בײַ די "בורזשואַזע" פֿאָרגייער און מיטצײַטלער. די פּאָזיציע פֿון די קיִעווער איז געווען מער טאָלעראַנט. משה ליטוואַקאָוו, יצחק נוסינאָוו, נחום אויסלענדער, מאיר ווינער און אַנדערע קריטיקער האָבן מיט אַ סך התמדה געזיפּט די ירושה, זוכנדיק נאָר "פּראָגרעסיווע" עלעמענטן. צומאָל האָט מען געהאַט הייסע מחלוקתן, למשל, ווען דער קריטיקער אַבֿרהם וועוויאָרקע האָט געטאָן אַ פּרוּוו "דורכצושמוגלען" שמ״רס ראָמאַנען אינעם סאָוועטישן ייִדישן קאַנאָן ווי אַ טייל פֿון דער "פֿאָלקסטימלעכער" קולטור.

דאָס צענטראַלע אָרט אין דער סאָווע­טישער ייִדישער ירושה האָט פֿאַרנומען שלום־עליכם, וועלכער איז דערצו נאָך גע­ווען אַ שטיקל קיִעווער לאַנדסמאַן. גלײַך לעבן אים זײַנען געשטאַנען די צוויי אַנדערע קלאַסיקער, מענדעלע און פּרץ, און אַ ביסל נידעריקער — די משׂכּילים ישׂראל אַקסענפֿעלד און שלמה עטינגער. אויף אָט דעם דאָזיקן יסוד האָבן די קיִעווער טעאָרעטיקער אויפֿגעבויט אַ נײַע סאָווע­טישע טראַדיציע. אין די ערשטע יאָרן נאָך דער רעוואָלוציע האָט פּאָעזיע געהאַט מער חשיבֿות איידער פּראָזע, בפֿרט אין קיִעוו. דער בכּבֿודיקער שם פֿון דעם "גרינ­דער פֿון דער סאָוועטישער ייִדישער קולטור" איז צוגעטיילט געוואָרן דעם יונגן קיִעווער דיכטער אָשר שוואַרצמאַן, וועלכער איז אומגעקומען אין די שלאַכטן פֿון דעם בירגער־קריג אין 1919. זײַן יורש איז געווען דוד האָפֿשטיין, וועלכער איז געוואָרן דער מורה־נבֿוכים פֿון דעם נײַעם דור רעוואָלוציאָנערע דיכטער אין אוקראַיִנע, צווישן זיי פּרץ מאַרקיש און לייב קוויטקאָ. אָט די דרײַ יונגע דיכטער, וועל­כע האָבן קוים באַוויזן אַרויסצוגעבן זייערע ערשטע ביכלעך אין 1919, האָבן פֿאָר­גע­שטעלט, לכל־הפּחות אין די אויגן פֿון זייערע קיִעווער חבֿרים, די נײַע קלאַ­סישע טריאַדע פֿון דער סאָוועטישער ייִדישער ליטעראַטור.

אָבער די נײַע קאַנאָנישע קאָנסטרוקציע האָט זיך אַרויסגעוויזן ניט קיין פֿעסטע. בײַם אָנהייב 1920ער יאָרן האָבן די אַלע דרײַ נײַע סאָוועטישע "קלאַסיקער" פֿאַרלאָזט דאָס לאַנד און זיך באַזעצט אין בערלין, וואַרשע און תּל־אָבֿיבֿ. ערשט נאָך זייער צוריקקומען, אַרום 1926, האָט מען געקאָנט ממשיך זײַן דאָס בויען די סאָוועטישע ייִדישע ליטעראַטור, לויטן קיִעווער נוסח. די וויכטיקסטע ראָלע האָט דערבײַ גע­שפּילט דער נײַער קיִעווער אינסטיטוט פֿון ייִדישער פּראָלעטאַרישער קולטור, וועל­כער האָט געשאַפֿן אַ מעגלעכקייט פֿאַר יונגע ליטעראַטן צו באַקומען אַ העכערע בילדונג אין דער ייִדישער קולטור און אַפֿילו מאַכן דאָקטאָר־אַרבעטן. דווקא דאָ זײַנען אויסגעשמידט געוואָרן נײַע סינ­טע­טישע קאָנצעפּציעס פֿון ייִדישער קול­טור, וועלכע זײַנען געווען אויסן צו פֿאַר­פֿעסטיקן די קלאַסישע ירושה און די נײַע סאָוועטישע שאַפֿונג.

די טעאָרעטישע יסודות פֿון דער קיִע­ווער שיטה זײַנען פֿאַרלייגט געוואָרן גלײַך נאָך דער רעוואָלוציע, ווען אין קיִעוו איז געווען טעטיק די "קולטור־ליגע". מען האָט געפּרוּווט צונויפֿצוברענגען די עס­טע­טישע באַגריפֿן פֿון רוסישן און אייראָ­פּעיִשן מאָדערניזם מיט דער ייִדי­שער פֿאָלקס­טימלעכקייט. שפּעטער האָט מען דערצו נאָך געמוזט צוגעבן די רע­וואָ­לוציאָנערע ראָמאַנטיק. די מינס­קער קריטיקער האָבן כּסדר חושד געווען זייערע קיִעווער קאָ­לעגעס אין "קליינבירגערלעכקייט", און זיי זײַנען געווען גערעכט. אינטערעסאַנט אין דעם זין איז אַן עפּיזאָד, וואָס ווערט דערמאָנט אין די זכרונות פֿון אסתּר ראָ­זענטאַל־שנײַדערמאַן וועגן אירע יאָרן אין קיִעוו. איין מאָל האָט דער ליטעראַטור־קריטיקער מאיר ווינער אַ זאָג געטאָן וועגן איציק קיפּניס׃ "אָן דעם ׳קליינבירגערלעכן מהות׳ זײַנעם וואָלט איציק קיפּניס נישט געווען קיפּניס, וואָרעם עס וואָלט אין זײַנע ווערק פֿאַרשוווּנדן דאָס שטאַרקסטע׃ די כּמעט אַבסאָלוטע אַדעקוואַטקייט פֿון אויטאָרס אייגענעם אינטימען לעבן מיט זײַן געבענטשטער שאַפֿונג. און דעמאָלט וואָלטן מיר נישט פֿאַרמאָגט זײַנע זאַפֿטיקע ווערק."

ווינערס מיינונג, אַרויסגעזאָגט אָפּגע­היט אין דעם ענגן קרײַז פֿון זײַנע נאָענטס­טע פֿרײַנד, נוח לוריע און ליפּע רעזניק, טרעפֿט אינעם סאַמע פּינטעלע פֿון דער אידעאָלאָגישער פּראָבלעם, מיט וועלכער עס האָט זיך געראַנגלט די סאָוועטישע ייִדישע קריטיק. מען האָט געשאַצט אין דער ייִדישער ליטעראַטור דווקא דאָס, וואָס איז געווען אידעאָלאָגיש אָפּגעשטאַנען פֿון דעם מאַרקסיסטישן שטאַנדפּונקט, דהײַנו, די "קליינבירגערלעכקייט". די קיִעווער טעא­ָרעטיקער האָבן אַליין געשטאַמט פֿון דער קליינבירגערלעכער סבֿיבֿה, און דאָס האָט באַפֿאַרבט סײַ זייער באַציִונג צו ליטעראַטור און סײַ זייער פּאָזיציע אין דער סאָוועטישער קולטור. אויפֿגעוואַקסן און דערצויגן פֿאַר דער רעוואָלוציע, האָבן זיי זיך מיט אַ סך מי געפּרוּווט צו­צו­פּאַסן צו דער "דיקטאַטור פֿונעם פּראָ­לעטאַריאַט", וואָס איז אין דער אמתן געווען אַ דיקטאַטור פֿון דער פּאַרטיי מיט סטאַלינען בראָש. זיי זײַנען געווען גענוג קלוג און געבילדעט, כּדי צו באַהערשן די מאַרקסיסטישע טעאָריע, אָבער דער סאָ­וועטישער אידעאָלאָגישער שטייגער איז פֿאַר זיי פֿאַרבליבן פֿרעמד. זייער סבֿיבֿה איז געוואָרן אַלץ קלענער, ביז דער חורבן און דער פּאָגראָם פֿון 1948—1952 האָבן ניט געמאַכט אַ סוף דעם סאָוועטישן ייִדישן "פּראָיעקט".