דער פּוילישער פּרעמיער דאָנאַלד טוסק האָט אַ חשובֿן עצה-געבער מיטן נאָמען איגאָר אָסטראַכאָוויטש, וואָס איז 45 יאָר אַלט און זיצט אינעם קאַבינעט פֿונעם פּוילישן פּרעמיער.
אָסטראַכאָוויטש האָט נאָר וואָס אָנגעשריבן אַ ראָמאַן "די נאַכט פֿון די לעבעדיקע ייִדן".
דער ראָמאַן, ווײַזט זיך אַרויס, איז דווקא אַ גוטער. אָבער פֿאַר וואָס האָט ער זוכה געווען מען זאָל אים דערמאָנען אויף די שפּאַלטן פֿון "פֿאָרווערטס"? ווײַל ער פֿאַרנעמט זיך מיט די ייִדן אין וואַרשע. וואַרשע, ווי באַקאַנט, איז געווען כּמעט האַלב ייִדיש פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה. ס׳רובֿ ייִדן דאָ זענען אומגעקומען. דאָס הייסט, אַז אין וואַרשע האָבן מיר מער טויטע ווי לעבעדיקע ייִדן.
די צוויי העלדן פֿונעם ראָמאַן "די נאַכט פֿון די לעבעדיקע ייִדן" זענען טאַקע צוויי טויטע; אַ ייִד און זײַן טאָכטער, וואָס זענען אומגעקומען בשעת דעם אויפֿשטאַנד אין וואַרשעווער געטאָ, און זײַנען אַרויס פֿון די רויִנען, כּדי צו זען ווי וואַרשע האָט זיך איבערגעאַנדערשט אין די לעצטע יאָרן. דער טאָכטער פֿעלט אַ האַלב פּנים, אָבער זי איז דווקא אַ פֿריילעכע און וויל געניסן פֿון איר יונג לעבן, כאָטש נאָכן טויט. דער טאַטע און די טאָכטער ווילן, למשל, זען די נײַע, אַזוי גערופֿענע "מאָלס", אָדער די אײַנקויף־צענטערס, וואָס מען האָט לעצטנס געבויט אין דער שטאָט. דער נײַער קאַפּיטאַליזם געפֿעלט זיי. נאָך יאָרן זיך געפֿינען אין די חורבֿות עסן זיי אַ געשמאַקן טאָרט אין אַ נײַעם קאַפֿע, און בכלל דאָס נײַע פּוילן, וווּ קאָנסומעריזם זיגט איבער קאַטאָליציזם, געפֿעלט זיי.
דער ראָמאַן איז אָנגעשריבן אינעם זשאַנער פֿון קולט־פֿילמען און איז נאָך אַ באַווײַז, אַז דער חורבן איז אַ טעמע פֿון כּל־המינים קינסטלערישע זשאַנערן.

קאַטאָוויץ איז נאָך איין שטאָט, וואָס יוסף סטאַלין האָט איבערגעגעבן די פּאָליאַקן ווי אַ מתּנה נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה.
אין מיזרח־פּוילן געפֿינען זיך די וואָקזאַלן אויסערהאַלב דער שטאָט, ווי דער שטייגער איז געווען אין רוסלאַנד. אין קאַטאָוויץ געפֿינט זיך דער וואָקזאַל אין מיטן שטאָט — אַזוי ווי דער שטייגער איז אין דײַטשלאַנד. די אַרומיקע גאַסן זעען אויס פּונקט ווי אין פֿראַנקפֿורט אָדער בערלין.
אין קאַטאָוויץ איז פֿאַראַן אַ קליינע ייִדישע קהילה וואָס דערמאָנט מיט שטאָלץ, אַז טאַקע בײַ זיי, אין קאַטאָוויץ, האָבן זיך געטראָפֿן די ערשטע ציוניסטן. וולאָדזשימיעזש קאַץ, דער ראָש פֿון דער קהילה, ווײַזט די געסט דאָס הויז, וווּ אין יאָר 1884 האָבן די אַזוי גערופֿענע חובֿבֿי־ציון מיט לעאָן פּינסקער בראָש אָרגאַניזירט די קאַטאָוויצער קאָנפֿערענץ.
קאַץ דערציילט אָבער וועגן פֿרישע צרות וואָס די ייִדישע קהילה האָט פֿון די נײַע אימיגראַנטן — די אַראַבער. אין די 1960ער יאָרן זענען געקומען די אַראַבישע סטודענטן זיך לערנען אין פּוילן. עטלעכע פֿון זיי האָבן חתונה געהאַט מיט פּוילישע פֿרויען און זענען געבליבן אין קאַטאָוויץ, ווי אין אַ סך אַנדערע פּוילישע שטעט. דער קאָמוניסטישער בלאָק איז געווען געשטימט פּראָ-אַראַביש, און די יונגע אַראַבישע סטודענטן האָבן באַקומען דאָ אַ שיינע פֿינאַנציעלע שטיצע.
זייערע פּוילישע פֿרויען האָבן זיך איסלאַמיזירט, אָבער זיי האָבן געלעבט כּמעט גאַנץ נאָרמאַל; יעדנפֿאַלס, אויף דער גאַס האָבן זיי אויסגעזען נישט אַנדערש ווי די אַנדערע פּוילישע פֿרויען. אין די לעצטע יאָרן אָבער זענען געקומען קיין קאַטאָוויץ אין גאַנצן אַנדערע אַראַבער. קיינער ווייסט נישט וואָס זיי טוען. זיי זענען נישט קיין סטודענטן. זיי אַרבעטן נישט. אָבער עמעצער גיט זיי געלט. הראיה האָט איר — זיי האָבן פֿון וואָס צו לעבן. זיי דרייען זיך אַרום דעם אָרטיקן מעטשעט און טעראָריזירן די אַלטע קהילה. וואָס הייסט, די אַלטע קהילה?
דאָס מיינט די אַראַבישיע אינזשענערן און דאָקטוירים, וואָס זענען געבליבן אין פּוילן נאָך פֿון די זעכציקער יאָרן. און ווי אַזוי טעראָריזירן זיי די אַלטע אימיגראַנטן? זיי פֿאָדערן, למשל, אַז זייערע פּוילישע פֿרויען זאָלן באַדעקן זייערע פּנימער, ווי סע פֿירט זיך אין סאַודיע.

מאָניקאַ אַדאַמטשיק־גאַרבאָווסקאַ איז פּראָפֿעסאָר פֿון אַמעריקאַנער און פֿאַרגלײַכיקער ליטעראַטור און די פֿאַרוואַלטערין פֿונעם צענטער פֿאַר ייִדישע לימודים אינעם מאַריאַ־קיורי־סקלאָדאָווסקאַ־אוניווערסיטעט אין לובלין (פּוילן); אַ מיטגליד פֿון דער רעדאַקציע־קאָלעגיע פֿונעם אַקאַדעמישן יאָרבוך "פּאָלין" ווי אויך אַן איבערזעצערין פֿון ענגליש און ייִדיש. זי איז די מחברטע פֿון די ביכער: