איינער פֿון די טשאַרניס

ברוך-נחמן טשאַרני איז מער באַקאַנט פֿון זײַן פּאַרטיייִשן נאָמען — וולאַדעק. ער איז געבוירן געוואָרן אין דעם שטעטל דוקאַר, וואָס געפֿינט זיך אין ווײַסרוסלאַנד. זײַן משפּחה האָט געגעבן דער ייִדישער ליטעראַטור דעם קריטיקער שמואל ניגער און דעם דיכטער דניאל טשאַרני. וולאַדעק איז אויך געווען אַקטיוו אין דער ליטעראַטור און, דער עיקר, ווי אַ זשורנאַליסט. ער האָט געשריבן לידער און דערציילונגען.

אין 1903 איז וולאַדעק געוואָרן אַ מיטגליד פֿון אַ פּועלי-ציוניסטישער[1] גרופּע; אָבער אין גיכן האָט אים די רוסישע פּאָליציי אַרעסטירט. אין דער מינסקער תּפֿיסה איז וולאַדעק געוואָרן אַן אָנערקענטער פֿירער צווישן די פּאָליטישע אַרעסטאַנטן.

בערלין

נאָך דער ערשטער וועלט-מלחמה איז די דײַטשישע הויפּטשטאָט געוואָרן אַ וויכטיקער צענטער פֿאַר ייִדישער טעטיקייט. אין דײַטשלאַנד בכלל און אין בערלין בפֿרט האָבן זיך באַזעצט[1] טויזנטער פּליטים פֿון מיזרח-אייראָפּע. צווישן זיי זײַנען געווען אויך ניט ווייניק טוער פֿון ייִדישער קולטור.

די גרויסע אינפֿלאַציע, וועלכע איז געווען דעמאָלט אין דײַטשלאַנד, האָט פֿון דעסטוועגן געבראַכט אַ גוטע הכנסה די ייִדישע פֿאַרלעגער. ס׳איז ביליק געווען צו דרוקן אין דײַטשלאַנד ביכער און פֿאַרקויפֿן זיי אין אַנדערע לענדער. אַזוי האָט בערלין אויף אַ קורצער צײַט פֿאַרנומען דאָס צווייטע אָרט אין דער וועלט (אויפֿן ערשטן אָרט איז געווען וואַרשע) לויט דער צאָל פֿון אַרויסגעלאָזטע ייִדישע ביכער.

אויסער דעם קרײַז פֿון ייִדישע לייענער, ווייסט איצט נאָר אַ באַגרענעצטע צאָל מענטשן דעם נאָמען פֿון אַבֿרהם רייזען. אויף ענגליש איז אין 1992 אַרויס אַ זאַמלבוך פֿון רייזענס קורצע דערציילונגען (Short Stories). אָבער דאָס איז בלויז איינע פֿון די אויסגאַבעס, וואָס האָט, צום באַדויערן, געפֿונען אַן אָרט נאָר אויף עטלעכע הונדערט ביכער־פּאָליצעס.

אַ מאָל, בפֿרט אין די 1920ער און 1930ער יאָרן, איז רייזען געווען אַ באַרימטער פּראָזאַיִקער און דיכטער. די ייִדישע צײַטונגען זײַנען געווען פֿאַראינטערעסירט צו דרוקן זײַנע ווערק, וואָס פֿלעגן אויסנעמען בײַם לייענער [1] . צווישן די ליבהאָבער פֿון ייִדיש איז ער געווען באַקאַנט ווי אַן איבערגעגעבענער קולטור־טרעגער. נאָך אין 1904 און 1905, ווען רייזען האָט רעדאַגירט אין קראָקע דעם וואָכנבלאַט "דאָס ייִדישע וואָרט", האָט ער דאָרט פּראָקלאַמירט ייִדיש ווי אַ נאַציאָנאַלע שפּראַך און אַ קולטור־שפּראַך פֿאַר דער אינטעליגענץ.