צווישן די ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אין אַמעריקע, וואָס העלפֿן אויפֿצושטעלן און שטיצן דאָס ייִדישע לעבן אין די איצטיקע לענדער פֿונעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד, פֿאַרנעמט דער "קאָמיטעט פֿון ייִדישן אַנטוויקלונג־פֿאָנד" (JCDF ,Jewish Community Development Fund in Russia/Ukraine), מיט איר הויפּט־קוואַרטיר אין ניו־יאָרק, אַ באַזונדער אָרט. צו דערוויסן זיך גענויער וועגן דער אַרבעט פֿון דער אינסטיטוציע, האָבן מיר זיך געטראָפֿן מיט איר פֿאַרוואַלטער, ד״ר מאַרטין האָרוויץ. ער רעדט אַ גוטן ייִדיש פֿון דער היים, און אַ גוטן רוסיש, אויסגעלערנט אין סטענפֿאָרד־אוניווערסיטעט.

אַן אָפּמאַך געמאַכט מיט מיסטער גייזער,
געשפּילט האָט דעם קו־קו קוקאַווקע אין זייגער.

פֿון באָריס סאַנדלער

מעלה־גירהט[*] דער אָקס און בײַ זיך ער טראַכט:
ווי גוט אַזוי קײַען ביז מאָרגן פֿאַרנאַכט.

פֿון באָריס סאַנדלער

שלאָפֿן גייט דער שוואַרצער קאָטער —
אין דער נאַכט פֿאַרבלאָנדזשעט [*] האָט ער.

פֿון באָריס סאַנדלער

עס זײַנען דאָ מענטשן, וואָס האָבן ייִדיש אַזוי שטאַרק ליב, אַז זיי טראָגן זיך אַרום מיטן געדאַנק צו דערציִען זייערע קינדער אויף ייִדיש. בײַ די חסידים איז דאָס רעדן ייִדיש מיט די קינדער אַ טאָג־טעגלעכע זאַך, און עס זײַנען נאָך הײַנט פֿאַראַן משפּחות פֿון "ייִדישיסטן", וווּ טאַטע־מאַמע האָדעווען אויס אַ נײַעם דור אויף מאַמע־לשון. אָבער פּראַקטיש גערעדט: ווי אַזוי געפֿינט מען אַ ייִדיש־רעדנדיק מיידל אָדער אַ בחור, מען זאָל קענען דערציִען די קינדער?

מײַנע ליבע מענטשן, זײַט גליקלעך, וואָס איר קענט זיך הײַנט לערנען ייִדיש אין אַזאַ שיין אָרט ווי פּאַריז. הונדערטער סטודענטן לערנען זיך ייִדיש יעדעס יאָר אין דעם פּאַריזער ייִדיש־צענטער, מיט זײַן באַרימטער מעדעם־ביבליאָטעק — די גרעסטע זאַמלונג פֿון ייִדישע ביכער אין מערבֿ־אייראָפּע. אַחוץ די געוויינטלעכע קלאַסן און סעמינאַרן, וואָס קומען פֿאָר אין צענטער במשך פֿון אַ גאַנץ יאָר, האָט מען הײַיאָר דאָרט אויך דורכגעפֿירט די פֿינפֿטע פּאַריזער אינטענסיווע זומערקורסן פֿון ייִדישער שפּראַך און ליטעראַטור. אַזוי האָבן אויך די באַזוכער פֿון אויסלאַנד געהאַט די געלעגנהייט צו פּראַווען ייִדישקייט אין אַ פֿראַנצויזישן נוסח.

דאָס איז אַ געוויינטלעכער פּעטערבורגער הויף אינעם סאַמע צענטער פֿון דער שטאָט, אַ פּאָר טריט פֿונעם נעווסקי-פּראָספּעקט. אויף דער נאַכט זינגט מען דאָרטן ייִדישע לידער — זיי הערן זיך פֿון די אָפֿענע פֿענצטער אויפֿן ערשטן שטאָק. וואָס טוט דאָ, אין מיטן פּעטערבורג, ייִדיש? דער ענטפֿער איז אַ פּשוטער, אים קען מען באַקומען פֿון אַ שילדל: מע זעט אַ קאָמיש מענטשעלע, וואָס האַלט אַ פֿידל אין איין האַנט און אַ שירעם אין דער אַנדערער האַנט.

די ניו-יאָרקער שטאָט-ביביליאָטעק האָט איינע פֿון די גרעסטע זאַמלונגען פֿון ייִדישע ביכער אויף דער וועלט. אין פֿאַרגלײַך מיט אַ סך אַנדערע ביבליאָטעקן, האָט זי אַ וויכטיקע מעלה פֿון אַן עפֿנטלעכער ביבליאָטעק: דער עולם קען פֿרײַ אַרײַנקומען און נוצן די קאָלעקציע. די ביבליאָטעק האָט זייער אַלטע און זעלטענע מאַנוסקריפּטן און ספֿרים, העברעיִשע און ייִדישע ליטעראַרישע ווערק, צײַטונגען, זשורנאַלן און בעל-פּה-געשיכטעס. עס זײַנען פֿאַראַן מקורים פֿאַר סײַ ערנסטע און סײַ ליבהאָבערישע אינטערעסן.

פֿאַראַיאָרן, האָב איך פֿיר חדשים געאַרבעט ווי אַן איבערזעצערין פֿון ייִדיש אויף ענגליש אין דעם אַרכיוו פֿונעם "ייִדישן היסטאָרישן אינסטיטוט" (יה״א) אין וואַרשע. כ׳בין געווען דאָרטן אַ דאַנק דער עמנואל רינגעלבלום-סטיפּענדיע, וואָס ווערט צוגעטיילט דורך דער אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט פֿאַר ייִדישן עזבֿון אין פּוילן.

מײַן אַרבעט איז באַשטאַנען אין איבערזעצן דאָקומענטן און שרײַבן קיצורים אויף ענגליש. דער עיקר, האָב איך געהאַט צו טאָן מיט אַ קאָלעקציע דאָקומענטן, וואָס דער יה״א האָט געקראָגן פֿון אַ מענטשן אין בריסל.

שלום-עליכם! איך הייס חנה און איך בין אױך אַ סטודענטקע פון ייִדיש. איך שרײַב הײַנט וועגן עפּעס וואָס פֿאַר מיר איז זייער טײַער: ייִדיש און די צוקונפֿט פון ייִדיש אין אַמעריקע. ס׳איז באַוווּסט, אַז אַלץ מער און מער אוניווערסיטעטן האָבן קורסן פֿון דער ייִדישער שפּראַך. אָבער איצט לאָמיך דערציילן אַ פּערזענלעכע מעשׂה וועגן דעם וואָס איז געשען, און מײַן איבערלעבונג אין בראַנדײַס-אוניווערסיטעט.