» באַלטימאָר
March 16, 2012
געשיכטע
פֿון שלום בערגער (באַלטימאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

כ׳האָב זיך געלערנט אין אוניווערסיטעט אין קאַלטעק, אַ וויסנשאַפֿטלעכער קאָלעדזש אין פּאַסאַדענאַ, קאַליפֿאָרניע. בשעת אַנדערע האָבן פֿאַרפֿרוירן אַטאָמען אין די לאַבאָראַטאָריעס, עקספּערימענטירט מיט סעקס, אָדער געגרינדעט מיליאָן־דאָלאַרדיקע געשעפֿטן, האָב איך אָנגעהויבן זיך אינטערעסירן מיט אַן אַנדער מין אַוואַנטורע, וואָס האָט מיך דעמאָלט געצויגן און באַגײַסטערט מיך שוין גאַנצע 15 יאָר.
אָנגעהויבן שטודירן ייִדיש האָב איך אין מיטלשול, וווּ מײַן ענגליש־לערערין (אַ ייִדענע פֿון טאָלעדאָ, אָהײַאָ, מיט דיקע ברילן אײַנגעראַמט אין שוואַרץ, מיט אַ באַגרענעצטן געדולד און נישט־קאָנטראָלירטער צוקער־קראַנקייט) האָט מיר געגעבן אָנצוהערן, אַז זי קען מײַנע פֿויליאַקישע, לעצט־יאָריקע שטיק, און איך דאַרף זיך נעמען צו עפּעס אַ תּכלית. דאָס ערשטע ווערק אויף ייִדיש וואָס כ׳האָב געפּרוּווט צו לייענען, איז געווען שלום אַשס אַ ראָמאַן, וואָס די טעמאַטיק דערפֿון האָט אַרויסגערופֿן פֿאַרחידושטע בליקן בײַ די עלטערן.
די מעשׂה וועגן דעם, ווי אַזוי כ׳פֿיל זיך פּערזענלעך פֿאַרבינדן מיט דער צײַטשריפֿט "די גאָלדענע קייט" איז נישט קיין געוויינטלעכע. אין איר פֿיגורירט אַ שטאָט באַלטימאָר, מערילענד, וואָס איז נישט בײַ יעדן אַסאָציִיִרט מיט אונדזער ליטעראַטור. אין יאָר 1947 האָט אַבֿרהם סוצקעווער געפֿלירטעוועט מיטן קאָמוניזם אין פּאַריז, טאַקע בלויז עטלעכע חדשים; ער האָט זיך געשלאָגן דעמאָלט מיט דער דעה, אַוווּ זאָל ער זיך, מיט זײַן משפּחה, באַזעצן — אין קאָלומבוסעס מדינה צי אין ארץ־ישׂראל?
מאַקס ווײַנרײַך (וואָס האָט זיך מיט אים יאָרן־לאַנג אַדורכגעשריבן) האָט אים געעצהט בזה הלשון:

December, 2010
פֿון עלקע וואַנדען הייוועל (באַלטימאָר)

טריִעסט און אָדעס — פֿרײַע פּאָרטן

ווען מע טראַכט וועגן איטאַליע, מיינט מען, אַז די ייִדישע קולטור פֿאַרנעמט ניט קיין גרויסן טייל אין דער איטאַליענישער קולטור. כאָטש ס’איז אמת, אַז — אין פֿאַרגלײַך מיט אַ סך אַנדערע אייראָפּעיִשע געזעלשאַפֿטן — איז איטאַליע ניט קיין גרויס לאַנד אויף דער מאַפּע פֿון ייִדיש, האָט די ייִדיש-איטאַליענישע קולטור געשפּילט אַ היפּשע ראָלע אין איטאַליע און מחוץ איטאַליע. דאָס וויכטיקסטע אָרט אין דעם זין פֿאַרנעמט די שטאָט טריִעסט, אין צפֿון-איטאַליע.

די שטאָט האָט אין יאָר 1719 באַקומען דעם סטאַטוס פֿון אַ פֿרײַען פּאָרט און האָט געהערט צו עסטרײַך. אַהין זײַנען אָנגעקומען טויזנטער אימיגראַנטן פֿון אַנדערע אייראָפּעיִשע לענדער, זוכנדיק אַרבעט און אַ בעסער לעבן. אַ סך פֿון די איבערוואַנדערער זײַנען געווען ייִדן פֿון אונגערן, פּוילן, פֿאַרשיידענע דײַטשישע מדינות און אַנדערע טיילן פֿון אייראָפּע. די שטאָט האָט נאָך פֿריִער געהאַט אַ ייִדישע באַפֿעלקערונג; די נײַע אימיגראַנטן האָבן זי פֿאַרוואַנדלט אין אַ ייִדיש ייִשובֿ.