אויף די שפּורן פֿון קינד און קײט

Click on the picture to listen the media clip

אויפֿן דאַך פֿון דער באַן נומער נײַן
האָט אַ מאַלפּּע געשיילט אַ באַנאַן.

פֿון באָריס סאַנדלער

בײַם רעדן אויף ייִדיש וועגן די הײַנטיקע פּראָבלעמען פֿון ייִדיש

דאָס צווייטע יאָר נאָכאַנאַנד האָט אַ גרופּע יונגע ייִדיש־רעדער זיך פֿאַרזאַמלט אין בראַנדײַס־אוניווערסיטעט פֿאַר אַ "ייִדיש־ברעיק"; אַ סוף־וואָך, פֿול געפּאַקט מיט אַקטיוויטעטן פֿאַר סטודענטן און די אַנדערע יונגע־לײַט, וואָס זײַנען פֿאַראינטערעסירט זיך טרעפֿן און רעדן ייִדיש. די פּראָגראַם איז אָרגאַניזירט געוואָרן דורכן "יוגנטרוף" — אַן אָרגאַניזאַציע, וואָס גיט זיך אָפּ מיט ייִדיש ווי אַ טאָג־טעגלעך לשון בײַ יונגע־לײַט.

‫ייִדישע מאָזאַיִק

אַ בשׂורה‑טובֿה[*] איז געקומען פֿון פּאַריז: דאָרטן איז אַרויס דער ערשטער נומער פֿונעם ייִדישן ליטעראַרישן זשורנאַל "גילגולים"[**]. דאָס איז מערסטנס אַ פּאָעטישע אויסגאַבע. אַזוי זעט אויס די ערשטע העפֿט. אין אַ געוויסן זין, שפּיגלט עס אָפּ דעם איצטיקן מצבֿ פֿון ייִדיש-שאַפֿונג. פּאָעזיע איז דער דאָמינירנדיקער זשאַנער צווישן די הײַנטצײַטיקע ייִדישע פּען-מענטשן.

פֿאַר וואָס דווקא פּאָעזיע? זאָלן אויף דער פֿראַגע ענטפֿערן ליטעראַטור-פֿאָרשער. אונדז פֿרייט יעדער זשאַנער, אַבי עס אַנטפּלעקט אַ ליטעראַרישן טאַלאַנט. און עס פֿרייט אויך, ווען מע פֿילט דרך-ארץ צום ייִדישן ליטעראַרישן וואָרט.

שפּראַך־פּיטשעווקעס

מיטן וואָרט "ווײַט" זײַנען בדרך-כּלל קיין פּראָבלעמען ניטאָ: אייניקע זאַכן זײַנען נאָענט, און אַנדערע זאַכן זײַנען ווײַט. אָבער בײַ סטודענטן, בפֿרט ענגליש-רעדנדיקע, רופֿט אָפֿט אַרויס פֿראַגעס די קאָנסטרוקציע "ווײַט ניט קיין" אָדער "ווײַט ניט דער", וועלכע איז זייער פֿאַרשפּרייט אין ייִדיש. למשל:

קולטור־געשיכטע

פֿון רעכטס: דוד בערגעלסאָן, שלום אַש און באָריס קלעצקין, באָברוּיסק 1912

דורשט נאָך וויסן איז געווען כאַראַקטעריש פֿאַר ייִדישע סאָציאַליסטישע קרײַזן. גאָר ניט צופֿעליק איז דווקא ווילנע, דער אינטעלעקטועלער צענטער פֿון מיזרח-אייראָפּעיִשן ייִדנטום, געוואָרן אויך דער גײַסטיקער צענטער פֿון ייִדישן סאָציאַליזם. מע האָט דאָך געהאַלטן, אַז הויכע ייִדיש-קולטור, דער עיקר, ליטעראַטור, קען שאַפֿן אַ נײַע ייִדישע גאַנצקייט — אָבער ניט פֿון "אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר", נאָר פֿון אַ מאָדערנעם, וועלטלעכן ייִדן.

ווילנע איז געווען דער אַדמיניסטראַטיווער און עקאָנאָמישער צענטער פֿון דער ווילנער גובערניע, און — ווי יעדער אַזאַ צענטער — האָט די שטאָט צוגעצויגן אַ היפּשע צאָל געבילדעטע מענטשן. אַהין פֿלעגט מען אַרויסשיקן די אינטעליגענטן, וועלכע האָבן זיך "פֿאַרזינדיקט" אין גרעסערע שטעט, קודם-כּל, פֿאַר זייער רעוואָלוציאָנערער טעטיקייט. אין ווילנע האָט מען געגרייט לערער פֿאַר ייִדישע מלוכה-שולן.