» געשיכטע » חורבן
April 20, 2007
חורבן
פֿון אַבאַ גפֿן (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"
דער אוישוויץ־בירקענאַו פֿאַרניכטונגס־לאַגער

דער טאָג פֿון חורבן און גבֿורה איז בײַ אונדז, ייִדן, אויסגעפֿאַלן הײַיאָר אויף דעם 16טן אַפּריל. ווי באַוווּסט, האָט די "יו־ען" באַשלאָסן אָפּצומערקן דעם חורבן־טאָג דעם 27סטן יאַנואַר. די באַציִונג צו די איבערגעבליבענע פֿונעם חורבן, איז הײַנט — אַ חוץ פֿון די חורבן־אָפּלייקענער — אַ בכּבֿודיקע כאָטש דאָס איז נישט אַלע מאָל געווען אַזוי.

November 24, 2006
חורבן
פֿון אַבאַ גפֿן (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

קינדערהיים אין פּוילן גרייט אַרויסצוגיין אויפֿן וועג
איך ווייס נישט ווער פֿון די לייענער פֿון "פֿאָרווערטס" האָט געלייענט די ידיעה, אַז 60 יאָר נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה איז טעטיק אַן אָרגאַניזאַציע מיטן נאָמען "הילף פֿאַר ברידער", כּדי צו געפֿינען מער ווי 2,000 ייִדן, וואָס אין זייער יוגנט האָט מען זיי איבערגעלאָזט אין מאָנאַסטירן און בײַ קריסטלעכע משפּחות אין אייראָפּע.

אַ סך איז, און ווערט נאָך אַלץ, פּובליקירט וועגן דעם חורבן אין ביכער, פֿילמען, מוזעען און טעלעקאָמוניקאַציע. דאָס זעלבע איז לגבי דעם אַנטשטיין פֿון דער ייִדישער מדינה. אַ סך ווייניקער איז פּובליקירט געוואָרן וועגן דער תּקופֿה צווישן דעם חורבן און דער אַנטשטייונג פֿון דער ייִדישער מדינה — די געשיכטע פֿון די ייִדישע פּליטים פֿון מיזרח־אייראָפּע, וועלכע האָבן דאַן געלעבט אין די פּליטים־לאַגערן אין עסטרײַך, דײַטשלאַנד און איטאַליע. געוויס זײַנען אַ טייל פֿון די "פֿאָרווערטס"־לייענער געווען דאָרטן.

November 3, 2006
חורבן
פֿון שׂמחה סימכאָוויטש
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

וואַסילי גראָסמאַן אין שווערין, דײַטשלאַנד, 1945
תּיכּף נאָכן אָנפֿאַל פֿון נאַצי־דײַטשלאַנד אויפֿן ראַטן־פֿאַרבאַנד, דעם 22סטן יוני 1941, האָבן עטלעכע צענדליק ייִדיש־סאָוועטישע שרײַבער וואָלונטירט אין דער רויטער אַרמיי און די מערסטע פֿון זיי זײַנען געפֿאַלן אין קאַמף מיט די דײַטשישע אַרײַנדרינגער. צווישן די וואָלונטירער איז אויך געווען וואַסילי גראָסמאַן, אַ רוסישער שרײַבער פֿון ייִדישן אָפּשטאַם. מחמת זײַן שוואַכן געזונט־צושטאַנד, איז ער אין דער אַרמיי ניט אָנגענומען געוואָרן;

September 8, 2006
חורבן, זכרונות
פֿון שׂמחה סימכאָוויטש (טאָראָנטאָ)

מאָריס (משה) גרודה איז אַ טאָראָנטער תּושבֿ זינט 1948 און אין משך פֿון די קנאַפּע זעקס צענדליק יאָר האָט ער זיך דערוואָרבן אַן אָנגעזען אָרט אין היגן ייִדיש־געזעלשאַפֿטלעכן לעבן ווי אַ געשעפֿטסמאַן און נדבֿן, און פֿאַר אַלעם — אַ וואַרעמער ייִד. פֿון זײַנע יונגע יאָרן אָן האָט ער אַרויסגעוויזן אַ נייגונג צו שרײַבן; זײַנע לידער און אַרטיקלען ווערן אָפֿט פֿאַרעפֿנטלעכט אין ניו־יאָרקער "אַלגעמיינעם זשורנאַל". אַצינד, אין מיטן 2006, איז אַרויס אַ בוך וועגן זײַנע איבערלעבונגען אין די ערשטע חדשים פֿון דער דײַטשער אָקופּאַציע אין פּוילן אין 1939 און די יאָרן פֿון וואָגל־און־וואַנדער איבער די ווײַטן פֿון סאָוועטן־רוסלאַנד. זײַן מעמואַר האָט משה גרודה געשריבן אין ייִדיש און עס איז איבערגעזעצט און רעדאַקטירט געוואָרן אין ענגליש דורך פּראָפֿ׳ אַדאַם פֿירסטענבערג, דעם געוועזענעם דירעקטאָר פֿון טאָראָנטער חורבן־צענטער. דאָס בוך פֿון 265 זײַטן, אין ווייכן אײַנבאַנד, טראָגט דעם נאָמען "שפּיצלעך פֿון גורל (אַנטלויף, אויסהאַלטונג און רעטונג, 1939—1945)" — "Tricks of Fate (Escape, Survival and Rescue 1939—1945)".