» יואל מאַטוועיעוו
July 20, 2007
געשיכטע, פֿאַרשײדנס
פֿון יואל מאַטוועיעוו (ניו־יאָרק)
לייזער זאַמענהאָף

מיט 120 יאָר צוריק, דעם 26טן יולי 1887, האָט דער יונגער אויגן־דאָקטער לייזער זאָמענהאָף פּובליקירט די ערשטע גראַ­­מאַטיק פֿון זײַן אינטערנאַציאָנאַלער שפּראַך עספּעראַנטאָ. במשך פֿון די לעצטע 120 יאָר האָט עספּעראַנטאָ געבוירן אַ רײַכע ליטעראַטור, דורכגעמאַכט זייער אַן אינ­טערעסאַנטע, באַלערנדיקע געשיכטע, און איז געוואָרן אַ פֿעסטגעשטעלטער, לע­בע­דיקער שפּראַך־פֿענאָמען, וואָס ווערט כּסדר אַנטוויקלט דורך טויזנטער ענטוזיאַסטן אַרום דער וועלט.

June 8, 2007
טשיקאַװעס
פֿון יואל מאַטוועיעוו (ניו־יאָרק)
אַ טעלער מיט אַ דײַטשמערישער אויפֿשריפֿט, פּובליקירט אין "ru_yiddish"

די וועבזײַט livejournal.com, "דער לעבעדיקער זשורנאַל", איז אַ ריזי­קער ווירטועלער "אוניווערס", וווּ איבער 12 מיליאָנען מענטשן שאַפֿן בלאָגן, עלעק­טראָנישע זשורנאַלן, טאָג־ביכער און סתּם שמועסן מיט אַנדערע. אַחוץ די פּערזענלעכע זײַטלעך, זענען דאָרטן אויך פֿאַראַן אַזוי־גערופֿענע "קהילות", וווּ עס פֿאַרזאַמלען זיך גאַנצע גרופּעס "אײַנוווינער" פֿונעם "לעבעדיקן זשורנאַל", לויט זייערע ספּע­ציפֿישע אינטערעסן.

May 25, 2007
געשיכטע, טשיקאַװעס, װיסנשאַפֿט
פֿון יואל מאַטוועיעוו (‫אַמעריקע)

אַ סאָוועטישע פּאָסט־מאַרקע לכּבֿוד דעם 1200טן יאָרטאָג פֿון מאָכאַמעד אַל־כאָרעזמי

דאָס אומבאַקאַנטע ייִדישע וואָרט — "אַלגאָריזם"

מײַנע אַ גוטע באַקאַנטע, אַ פּראָפֿעסאָרין פֿון מאַטעמאַטיק אין אַ פֿראַנצויזישן אוני­ווערסיטעט, האָט מיר נישט לאַנג צוריק אָנגעוויזן, אַז אינעם "גרויסן ווערטערבוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך", אונטער דער רע­דאַקציע פֿון יודאַ יאָפֿע און יודל מאַרק, פֿעלט כּמעט אינגאַנצן אויס די מאַ­טע­מאַטי­שע טערמינאָלאָגיע. אין פֿאַר­גלײַך מיט כעמיע, פֿיזיק, געאָלאָגיע, באָטאַ­ניק און אַ צאָל אַנדערע געביטן פֿון וויסנשאַפֿט.

December 8, 2006
רעליגיע, געשיכטע, פֿאַרשײדנס
פֿון יואל מאַטוועיעוו (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער ספֿר ״אור השם״
אינעם יאָר 1600 איז דער פּראָמינענטער איטאַליענישער פֿילאָסאָף דזשאָרדאַנאָ ברונאָ פֿאַרברענט געוואָרן אויפֿן אינקוויזיציע־שײַטער פֿאַר זײַנע "הערעטישע" מחשבֿות. צווישן אַנדערן, האָט מען באַשולדיקט ברונאָן אין דעם, וואָס ער האָט געגלייבט, אַז אויף אַנדערע פּלאַנעטן קענען אויך עקזיסטירן לעבעדיקע באַשעפֿענישן. אַ סך היסטאָריקער האַלטן, אַז דאָס אַליין איז שוין געווען פֿאַררעכנט, לויט די אַכזריותדיקע געזעצן פֿון אינקוויזיציע, פֿאַר אַ "טויטלעכן פֿאַרברעכן"; אַ טייל אַנדערע פֿאָרשער מיינען, אָבער, אַז די עיקר־סיבֿה פֿונעם אורטייל איז געווען פֿאַרבונדן מיט נאָך גרעסערע "עבֿירות": ברונאָ האָט אָפּגעלייקנט די "דרײַפֿאַכיקע נאַטור" פֿון ג־ט און געהאַלטן פֿון גילגולים, ווי אויך אַנדערע "אומקריסטלעכע" ענינים.

October 6, 2006
פֿאַרשײדנס
פֿון יואל מאַטוועיעוו (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ באַגעגעניש צווישן צוויי מענטשן איז פּונקט ווי אַ קאָנטאַקט צווישן צוויי כעמישע שטאָפֿן: ווען זיי רעאַגירן איינער מיטן צווייטן, ווערן זיי ביידע טראַנספֿאָרמירט.

קאַרל גוסטאַוו יונג

אַן אילוסטראַציע פֿונעם אַלכעמישן ״אויפֿלעבונג״־פּראָצעס, אינעם ספֿר ״תּפּוחי זהבֿ במשׂכּיות כּסף״
זינט דער טראַגיש-אומגעקומענער פֿראַנצויזישער כעמיקער אַנטואַן לאַוווּאַזיע האָט אַנטדעקט, אין דער צווייטער העלפֿט פֿונעם 18טן יאָרהונדערט, אַז דאָס וואַסער באַשטייט פֿון וואַסערשטאָף און זויערשטאָף, און באַשריבן די ערשטע, הגם גרײַזיקע, פּעריאָדישע סיסטעם פֿון כעמישע עלעמענטן, האָט אַלכעמיע, די אוראַלטע פּראָטאָ־וויסנשאַפֿט, וואָס קאָמבינירט אין זיך עלעמענטן פֿון כעמיע, מעדיצין און מיסטיציזם, אָנגעהויבן פֿאַרלירן איר אַמאָליקע פּאָפּולערקייט. די אַלכעמיקער האָבן אַנטדעקט אַ סך יסודותדיקע כעמישע געזעצן, שטאָפֿן און פּראָצעסן, געשאַפֿן דעם יסוד פֿאַר דער מאָדערנער כעמיע, אָבער שפּעטער זענען זיי קריטיקירט געוואָרן פֿאַר זייער מיסטישן צוגאַנג צו וויסנשאַפֿט. דער ראַציאָנאַליסטישער גײַסט פֿון דער "השׂכּלה"־תּקופֿה האָט געשאַפֿן אַ סטערעאָטיפּישן אימאַזש פֿון אַן "אַלכעמיקער־שאַרלאַטאַן", וועלכער האָט געפּטרט זײַן צײַט אויף "פּוסטע", "פּסעוודאָ־וויסנשאַפֿטלעכע" עקספּערימענטן. מיטן וואָרט "השׂכּלה" מיין איך דאָ לאַו־דווקא די ייִדישע אַנטי־טראַדיציאָנאַליסטישע באַוועגונג, נאָר די גאַנצע אייראָפּעיִשע עפּאָכע פֿון "אויפֿקלערונג".