» 20070525
מע רופֿט זיי אין ישׂראל, זײַנען אין שׂדרות כּמעט נישטאָ. סײַדן, בײַם שוץ־מיניסטער עמיר פּרץ, אַ תּושבֿ פֿון דער שטאָט, וואָס באַווײַזט זיך דאָרט, אַגבֿ, זייער זעלטן.
וואָס זשע באַקומט זיך? פֿון יאָר 2001 האָט די ישׂראל־רעגירונג גאָר נישט רעאַגירט אויף דעם, אַז אַ גאַנצע שטאָט ווערט באַשאָסן, ווי אַ שיסברעט פֿאַר די פּאַלעסטינער טעראָריסטן. זייער ווייניק מענטשן ווייסן, אַז אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן, קאָן יעדער בירגער פֿאָרן קיין וואַשינגטאָן און זיך טרעפֿן אויף אַ פּריוואַטער זיצונג מיט אַ מיטגליד פֿונעם אַמעריקאַנער קאָנגרעס, כּדי צו פּרוּוון אים איבערצוצײַגן צו שטימען "פֿאַר" אָדער "קעגן" אַ געוויסן געזעץ־פּראָיעקט אָדער רעזאָלוציע. איז מעגלעך אַ שלום מיט סיריע?
דער פּרעזידענט פֿון סיריע, באַשאַר אַסאַד, האָט לעצטנס עטלעכע פֿאָרגעלייגט דעם ישׂראלדיקן פּרעמיער־מיניסטער אהוד אָלמערט זיך צו טרעפֿן מיט אים און האַלטן אונטערהאַנדלונגען אָן פֿאָרויסגעשטעלטע באַדינגונגען. דעם 12טן אַפּריל הײַיאָר האָט דאָס ערשטע מאָל אין דער געשיכטע פֿון דער כּנסת זי באַזוכט אַ נישט־אָפֿיציעלער פֿאָרשטייער פֿון סיריע, איבראַהים סולימאַן, און גערעדט פֿאַר דער כּנסת־קאָמיסיע פֿאַר אויסערן־ און זיכערהייט־ענינים.
דאָס אומבאַקאַנטע ייִדישע וואָרט — "אַלגאָריזם"
מײַנע אַ גוטע באַקאַנטע, אַ פּראָפֿעסאָרין פֿון מאַטעמאַטיק אין אַ פֿראַנצויזישן אוניווערסיטעט, האָט מיר נישט לאַנג צוריק אָנגעוויזן, אַז אינעם "גרויסן ווערטערבוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך", אונטער דער רעדאַקציע פֿון יודאַ יאָפֿע און יודל מאַרק, פֿעלט כּמעט אינגאַנצן אויס די מאַטעמאַטישע טערמינאָלאָגיע. אין פֿאַרגלײַך מיט כעמיע, פֿיזיק, געאָלאָגיע, באָטאַניק און אַ צאָל אַנדערע געביטן פֿון וויסנשאַפֿט.
ווי דער שטייגער איז, האָבן קינדער ליב צו צייכענען: שמואל באַק, דער געבוירענער אין ווילנע אין 1933 — האָט שוין גענומען צייכענען אין עלטער פֿון דרײַ יאָר. און זײַנע צייכענונגען האָבן אַרויסגערופֿן וווּנדער. ליידער, תּורת־קונסט האָט דער קליינער שמואל נישט געלערנט, ווײַל — איידער וואָס ווען — האָבן די נאַציס אונטערגעצונדן די וועלט, און דאָס לעבן פֿון ייִדן איז געוואָרן אַ גיהנום. בײַ אָנהייב פֿון דער הײַנטיקער פּרשה ווערן איבערגעציילט די לוויים, פֿון דרײַסיק ביז פֿופֿציק יאָר; עס ווערט דערקלערט, וואָס יעדער טייל פֿונעם שבֿט-לוי — בני-גרשוני, בני-מררי און בני-קהת — זאָל טאָן, כּדי צו העלפֿן די כּהנים אויסצופֿירן זייער עבֿודה אינעם משכּן. יעדע משפּחה האָט געטראָגן געוויסע טיילן פֿונעם משכּן, בעת די ייִדישע וואַנדערונגען אינעם מידבר, דערפֿאַר האָט מען געציילט בלויז די שטאַרקע, דערוואַקסענע מענער; דער פּסוק זאָגט אָן, אַז ווען דער משכּן איז געשטאַנען אויפֿן אָרט, און די כּהנים האָבן דאָרט געבראַכט קרבנות, האָבן די לוויים געטאָן אַן אַנדער עבֿודה — "עבֿודת-העבֿודה"; "יוסף בורג איז אַ וווּנדערלעכער שילדערער... זײַן פּראָזע פֿאַרמאָגט אַ הויכע קינסטלערישע הייך. ס'איז צײַטנווײַז פּאָעזיע אין פּראָזע"
לילי בערגער
האַרציקע מזל־ברכות שיקן מיר איבער אונדזער פּען־קאָלעגע, דעם אָנגעזעענעם ייִדישן שרײַבער יוסף בורג צום אַלט ווערן 95 יאָר (פּינקטלעכער, איז ער געבוירן געוואָרן דעם 30סטן מײַ 1912), און צו זײַן איבער 70־יאָריקער רײַכער שאַפֿערישער טעטיקייט. ס'איז ניט איבערגעטריבן, ווײַל זײַן ערשטע דערציילונג "אויפֿן ספּלאַוו" די געשיכטע פֿון דער דאָזיקער צעצווײַגטער משפּחה הייבט זיך אָן מיט דעם, וואָס דער מאָסקווער סוחר פֿון ערשטער גילדיע מאָיסיי סאָלאָמאָנאָוויטש בערקענהיים האָט חתונה געהאַט מיט אַ מיידל פֿון אויסלאַנד, פֿון דער משפּחה כּהן (דער פֿאַקט ווערט באַשטעטיקט אין דער גענעאָלאָגישער טאַבעלע אין דעם קאַרל מאַרקס־מוזיי, אין זײַן געבוירן־שטאָט טריר, דײַטשלאַנד). פֿון דעם זיווג זײַנען אַרויסגעקומען זיבן קינדער — פֿינף זין און צוויי טעכטער. דאָ דערציילן מיר וועגן די ברידער בערקענהיים. די מעשׂה איז אַ היימישער זשאַנער אין דער ייִדישער ליטעראַטור. פֿון אַגדות און מדרשים, היסטאָרישע לעגענדעס, חסידישע און פֿאָלקסטימלעכע געשיכטעס האָבן די מאָדערנע ייִדישע און העברעיִשע שרײַבער אויסגעאַרבעט אַ נײַעם סינטעטישן מין, וואָס הייסט "ליטעראַרישע מעשׂה". דעם גרעסטן בײַטראָג אין דעם דאָזיקן זשאַנער האָט אַרײַנגעבראַכט י. ל. פּרץ מיט זײַנע שעפֿערישע עקספּערימענטן. די ייִדישע ליטעראַרישע מעשׂה איז אַן עקלעקטישע פֿאָרמע, וואָס האָט אײַנגעזאַפּט פֿאַרשידענע השפּעות און פֿאַרמאָגט דערפֿאַר ניט קיין פֿעסט־באַשטימטע זשאַנער־גרענעצן. ווער געדענקט עס נישט דעם ריזיקן און קליינינקן טראַגי־קאָמיקער, אַקטיאָר — טשאַרלי טשאַפּלין. איך געדענק נישט, וווּ איך האָב אַ מאָל געלייענט, אַז טשאַרלי טשאַפּלין איז געווען אַ ייִד און געהייסן טשאַרלי קאַפּלאַן. געשפּילט האָט ער ס׳רובֿ אין די אַלטע שווײַג־פֿילמען. און דער אמת איז, אַז מ׳האָט זיך נישט גענייטיקט אין רייד, ווײַל אַלץ איז בײַ אים געווען אַזוי קלאָר ווי א לוסטרע. דער פּאָעט יעקבֿ פֿרידמאַן, וואָס האָט עולה געווען קיין ישׂראל, האָט באַשריבן זײַנע אײַנדרוקן, זײַן פֿרייד און גענוס אין זײַן נײַער היים. אין איין ליד באַניצט ער זיך מיט די ווערטער פֿון דעם "דודעלע" פֿון ר׳ לוי-יצחק באַרדיטשעווער, אויסצודריקן זײַן ליבשאַפֿט צו גאָט:
בעת איך וועל קומען
אין אַ מלבוש פֿון לײַן,
מיט אַ הילצערן פֿײַפֿל
צום ירדן צו גיין.
|
You've successfully signed up!
