פֿון אָנהייב 19טן יאָרהונדערט, ווען דער רוסישער צאַר אַלעקסאַנדר דער ערשטער האָט געהייסן צו שאַפֿן ייִדישע לאַנדווירטשאַפֿטלעכע קאָלאָניעס, האָט זיך אין מיזרח־אייראָפּע אָנגעהויבן אַ תּקופֿה פֿון פֿאַרשיידענע אַגריקולטור־פּראָיעקטן, וועלכע האָבן געשטעלט דעם ציל צו ראַטעווען די ייִדן אינעם תּחום־המושבֿ פֿונעם ביטערן סאָציאַל־עקאָנאָמישן מצבֿ און צו באַזאָרגן זיי מיט אַ סטאַבילער און פּראָדוקטיווער פּרנסה. אַ ריי פֿאַרשיידענע ייִדישע דענקער און כּלל־טוער, פֿון משׂכּילים און פֿריִיִקע פֿאָרלויפֿער פֿון סאָציאַליזם ביז חסידישע רביים און ליטווישע רבנים, האָבן געשטיצט די דאָזיקע פּלענער.
די ערשטע ייִדישע לאַנדווירטשאַפֿטלעכע קאָלאָניעס אין דער רוסישער אימפּעריע זענען אויפֿגעקומען אינעם יאָר 1807. עטלעכע גרופּעס קאָלאָניסטן — דער עיקר, ווײַסרוסישע ליטוואַקעס — האָבן זיך באַזעצט אין דער כערסאָנער גובערניע, מיזרח־אוקראַיִנע, און פֿאַרלייגט דעם יסוד פֿון אַ גאַנצן קלאַס פֿון ייִדן־פּויערים. צום יאָר 1810, זענען אינעם דאָזיקן ראַיאָן שוין געווען נײַן ייִדישע לאַנדווירטשאַפֿטלעכע קאָלאָניעס, וווּ עס האָבן געוווינט שוין 3,640 תּושבֿים.
נאָך עטלעכע גאָר שווערע יאָר פֿון מיגראַציע און באַהערשונג פֿונעם נײַעם לעבנס־שטייגער, האָט זיך אין אַ צאָל ייִדישע אַגריקולטור־קאָלאָניעס אַנטוויקלט אַ בליִענדיקע ווירטשאַפֿט. זייער דערפֿאָלג האָט צוגעצויגן דעם אינטערעס פֿון אַ צאָל פֿילאַנטראָפּן און טוער, לאַוו־דווקא אין רוסלאַנד, וועלכע האָבן פֿאָרגעלייגט אַריבערצוברענגען די ייִדישע פֿאַרמער פֿון מיזרח־אייראָפּע אין אַנדערע לענדער.
אַ טייל אַזעלכע פּלענער זענען טאַקע פֿאַרווירקלעכט געוואָרן מיט מזל. למשל, באַראָן מאָריס דע הירש, אַ רײַכער דײַטשישער ייִד, האָט געשטיצט די אָרגאַניזאַציע פֿון ייִדישע פֿאַרמער־קאָלאָניעס אין אַרגענטינע, וווּ עס האָט זיך אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט געשאַפֿן אַן אוניקאַלע אייגנאַרטיקע קולטור פֿון ייִדישע "גאַוטשאָס".

נישט לאַנג צוריק איז אין רוסלאַנד אַרויס דאָס נײַע גרויסע ייִדיש־רוסישע ווערטערבוך — אַ רעזולטאַט פֿון אַן אינטענסיווער לאַנג־יאָריקער מי פֿון אַלכּסנדר סאָלדאַטאָוו — אַ יונגער ייִדישיסט, וועלכע וווינט אין קאַמענסק־אוראַלסק, אַ שטאָט אין דער סווערדלאָווסקער געגנט, אינעם אוראַל־ראַיאָן פֿון רוסלאַנד. צום ערשטן מאָל האָבן די רוסיש־רעדנדיקע ייִדיש־קענער און תּלמידים באַקומען אַזאַ וויכטיק מיטל, און דערצו פֿון אַ גרויסן פֿאַרנעם און אַ הויכער קוואַליטעט, וואָס וועט זיי העלפֿן אויסצולערנען די ייִדישע שפּראַך.
דאָס ווערטערבוך ווערט באַגלייט מיט אַ קורצן איבערבליק פֿון דער ייִדישער גראַמאַטיק, אָנגעשריבן אויף רוסיש דורך אַלכּסנדרה פּאָליאַן — אַן אַנדער יונגע רוסלענדישע ייִדישיסטקע און ווינסשאַפֿטלערין, וועלכע פֿירט ייִדיש־לעקציעס אינעם מאָסקווער מלוכישן אוניווערסיטעט — איינער פֿון די סאַמע בכּבֿודיקע בילדונג־אַנשטאַלטן אינעם לאַנד.
דאָס נײַע ווערטערבוך קומט אויך מיט צוויי ספּעציעלע בײַלאַגעס: אַ קאָמפּאַקטל מיט לערן־מאַטעריאַלן פֿאַר ייִדיש־תּלמידים, אַרײַנגערעכנט 5 טשיקאַווע קאָמפּיוטערישע שפּראַך־שפּילערײַען, און אַ קאָמפּלעט פֿון קאַרטלעך מיט ייִדישע אותיות און שפּריכווערטער, געשאַפֿן דורך דער מאָסקווער קינסטלערין רבֿקה בעלאַרעוואַ.
ביז הײַנט, איז דאָס איינציקע פֿולווערטיקע ווערטערבוך, וואָס האָט געהאָלפֿן אַ סך רוסיש־רעדער אויסצולערנען ייִדיש און צו באַרײַכערן זייער ווערטער־לעקסיקאָן, געווען דאָס גרויסע רוסיש־ייִדישע ווערטערבוך אונטער דער רעדאַקציע פֿון משה שאַפּיראָ, וואָס איז אַרויסגעגעבן געוואָרן אין מאָסקווע אינעם יאָר 1984. דאָס דאָזיקע ווערטערבוך — טאַקע אַ גוואַלדיק־גוטע — איז אָבער באַגרינדעט אויף דער סאָוועטישער פֿאָנעטישער אָרטאָגראַפֿיע פֿון ייִדיש און דערלויבט איבערצוזעצן בלויז פֿון רוסיש אויף ייִדיש. דערצו, ווערט פֿון יאָר צו יאָר אַלץ שווערער צו געפֿינען די אַלטע עקזעמפּלאַרן פֿונעם דאָזיקן ווערטערבוך אין די קראָמען.

ווי ס׳איז באַקאַנט, איז דער חסידישער שטייגער פֿון ייִדישקייט באַגרינדעט אויף פּאַנענטעיִזם אָדער אַפֿילו פּאַנטעיִזם. על־פּי־חסידות, איז די גאַנצע וועלט, אַפֿילו די פּשוטסטע זאַכן, זענען ממש אַנטפּלעקונגען פֿון ג־ט אָדער, לכל־הפּחות, אַנטהאַלטן אין זיך ניצוצות־הקדושה, ג־טלעכע פֿינקעלעך פֿון הייליקייט.
דער חילוק צווישן פּאַנטעיִזם און פּאַנענטעיִזם — הגם ס׳רובֿ חסידים קענען נישט, מסתּמא, אַזעלכע פֿילאָסאָפֿישע טערמינען — באַשטייט אין דעם, וואָס פֿאַר אַ פּאַנטעיִסט איז אַלץ ממש ג־ט, און אַ פּאַנענטעיִסט האַלט, אַז דער אוניווערס שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג, אָדער איז אָנגעפֿילט מיטן ג־טלעכן חיות. אין פֿאַרשיידענע חסידישע גרופּעס טרעפֿן זיך ביידע פֿילאָסאָפֿיעס, אין פֿאַרשיידענע קאָמבינאַציעס.
ס׳רובֿ הײַנטיקע אונגאַרישע און גאַליציאַנער חסידים פֿאַרנעמען זיך נישט סיסטעמאַטיש מיט קבלה און שטודיעס פֿון חסידישע טעאָריעס. זייער חסידות דריקט זיך אויס, דער עיקר, אין מלבושים, מאכלים, נוסח פֿון דאַוונען, גיין צום רבינס טיש און אַנדערע פּראַקטישע מינהגים. די סאַטמאַרער חסידים — די גרעסטע גרופּע אין דער וועלט — זענען בכלל נעענטער צום מתנגדישן דרך; רבי יואל טייטלבוים ז״ל האָט געהאַלטן, אַז דער אַלטער דרך פֿון בעל־שם־טובֿ איז אין די הײַנטיקע צײַטן פֿאַרגעסן געוואָרן, דערפֿאַר איז די עיקר־עבֿודה צו זײַן אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר, וואָס לערנט די גמרא, לעבט על־פּי שולחן־ערוך און טוט חסד.
אין פֿאַרגלײַך מיט אַ סך אַנדערע חסידים, טראַכטן נישט די סאַטמאַרער, אַז אַ יונגער־מאַן, וואָס לערנט די גאַנצע צײַט אין אַ כּולל, איז העכער ווי אַ פּשוטער אַרבעטער. אַדרבה, דאָס אַרבעטן און געבן צדקה איז פּונקט אַזוי הייליק, ווי דאָס תּורה־לערנען. אין דעם דאָזיקן צוגאַנג גופֿא ווערט אָבער אויסגעדריקט דער אַלגעמיינער חסידישער פּאַנענטעיִזם. אַפֿילו אַזאַ גשמיותדיקע זאַך, ווי פּרנסה, איז בעצם הייליק.

מיט דרײַ וואָכן צוריק זענען פֿאַרלאָפֿן שוין 12 יאָר פֿונעם נײַעם יאָרטויזנט. פֿאַר אַזאַ לאַנגן טערמין וואָלטן אין דער וועלט געקאָנט געשען אַ סך דראַמאַטישע חידושים איבערקערענישן. די ערשטע יאָרן פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט זענען געווען פֿול מיט גאָר וויכטיקע געשעענישן, וועלכע האָבן געביטן דעם לעבנס־שטייגער פֿון דער גאַנצער מענטשהייט.
אינעם יאָר 1901 האָט מען געשיקט דעם ערשטן ראַדיאָ־סיגנאַל איבער דעם אַטלאַנטישן אָקעאַן. פֿאַר דעם, איז די קאָמוניקאַציע צווישן אייראָפּע און אַמעריקע געווען באַגרענעצט. הגם דער ערשטער טראַנסאַטלאַנטישער טעלעגראַף־קאַבל האָט אָנגעהויבן אַרבעטן נאָך אינעם יאָר 1858, האָט ער אָפּגעאַרבעט בלויז אַ חודש. דורך די שפּעטערדיקע, מער דערפֿאָלגרײַכע קאַבלען האָט מען געקאָנט איבערשיקן בלויז עטלעכע ווערטער אין אַ שעה צו אַ פּאָר אַבאָנענטן. ערשט אינעם 20סטן יאָרהונדערט, צוליב דער אַנטוויקלונג פֿון דער ראַדיאָ־אַפּאַראַטור, איז געוואָרן מעגלעך גיכע און פֿאַרלאָזלעכע פֿאַרבינדונג צווישן די קאָנטינענטן.
אינעם יאָר 1903 האָבן די ברידער אָרוויל און ווילבור רײַט געשאַפֿן דעם ערשטן עראָפּלאַן. דער היסטאָרישער פֿלי האָט פֿאַרלייגט דעם אָנהייב פֿון אַ נײַער תּקופֿה, ווען נישט בלויז אינפֿאָרמאַציע, נאָר די מענטשן אַליין האָבן באַקומען אַ מעגלעכקייט אַרומצופֿאָרן גיך איבער דער וועלט.
נישט געקוקט, וואָס דער וויסנשאַפֿטלעכער פּראָגרעס פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט האָט געמאַכט די מענטשן פֿון פֿאַרשיידענע לענדער נענטער איינער צום צווייטן, זענען די טעכנאָלאָגיעס אויך געוואָרן אַ יסוד פֿון דער טויט־מאַשין, וועלכע האָט אומגעבראַכט צענדליקער מיליאָנען נפֿשות בעת די צוויי וועלט־מלחמות.

מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק, דעם 16טן דעצעמבער, האָט דער מחבר פֿון די שורות פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל אינעם "פֿאָרווערטס", מיטן נאָמען "דער שלאָף פֿונעם שׂכל האָט געבוירן מאָנסטערס", וווּ עס ווערט קריטיקירט אַ חסידיש בוך אויף ייִדיש, וואָס פּרעדיקט שׂינאה קעגן די גויים. דאָס בוך איז אַרויס נישט לאַנג צוריק אינעם שטעטל ניו־סקווער, שטאַט ניו־יאָרק. אין מײַן אַרטיקל דערמאָן איך אויך, אַז אַ סך אײַנוווינער פֿונעם דאָזיקן חסידישן ייִשובֿ באַקומען נישט קיין געהעריקע בילדונג — ניט וואָס שײַך די וועלטלעכע דיסציפּלינען, ניט וואָס שײַך דעם טראַדיציאָנעלן תּורה־לערנען. אינעם אַרטיקל ווערט קלאָר דערקלערט, אַז די הײַנטיקע חסידישע קהילות טוען אויף אַ סך, כּדי אָפּצוהיטן די ייִדישע שפּראַך און די אויטענטישע אַשכּנזישע קולטור, און פֿאַרדינען פֿאַר דעם אַ גרויסן יישר־כּוח; אין דער זעלבער צײַט, טרעפֿן זיך אין די שטאַרק־פֿרומע ייִדיש־רעדנדיקע קוואַרטאַלן אויך געוויסע נעגאַטיווע עלעמענטן, וואָס מע מוז שאַרף קריטיקירן. באַלד נאָכן פּובליקירן דעם אַרטיקל אויף דער אינטערנעץ, האָט אונדזער צײַטונג באַקומען אַ באַלערנדיקן קאָמענטאַר, וועלכער דינט ווי אַ לעבעדיקער בײַשפּיל פֿון מײַנע טענות קעגן דער פֿירערשאַפֿט פֿון ניו־סקווער און קעגן די קסענאָפֿאָבישע שטימונגען, וועלכע זענען, צום באַדויערן, גענוג פֿאַרשפּרייט אין געוויסע חסידישע קהילות.

אינעם צווייטן "ספֿר־חשמונאָים" ווערט דערציילט, אַז 8 טויזנט בבֿלישע ייִדן האָבן אַ מאָל געהאָלפֿן 4 טויזנט גריכן צו באַזיגן די גאַלאַטן; די גריכן האָבן נישט געוווּסט וואָס צו טאָן, אָבער די ייִדן האָבן זיך פֿאַרלאָזט אויף דעם אייבערשטן און צעשטערט די ריזיקע גאַלאַטישע אַרמיי פֿון 120 טויזנט סאָלדאַטן.
דער ערשטער און דער צווייטער "ספֿר־חשמונאָים" אָדער "ספֿר־המכּבים" זענען גריכישע ווערסיעס פֿון אוראַלטע אַפּאָקריפֿן, וועלכע דערציילן וועגן דער מלחמה פֿון די חשמונאָים קעגן דער גריכיש־סירישער אימפּעריע. ווי מע זעט פֿון געוויסע אידיאָמאַטישע אויסדרוקן, איז דער ערשטער טעקסט אָנגעשריבן געוואָרן בײַם אָנהייב אויף לשון־קודש, אָבער פֿאַרהיט געוואָרן בלויז אין דער גריכישער איבערזעצונג.
דער צווייטער טעקסט, וואָס אַנטהאַלט מער פּרטים וועגן דעם חשמונאָיִשן אויפֿשטאַנד, איז מסתּמא אַן אָריגינעל גריכיש ווערק, אַ פֿראַגמענט פֿון אַ פֿינף־בענדיקער סעריע היסטאָרישע ביכער, וואָס זייער מחבר, מיטן נאָמען יאַסאָן, איז געווען אַ העלעניסטישער ייִד און האָט געלעבט אין דער גריכישער קאָלאָניע קיריני, אויפֿן שטח פֿונעם הײַנטיקן לבֿנון, מיט איבער 2100 יאָר צוריק.

דער "פֿאָרווערטס" האָט שוין אַ סך מאָל געלויבט די הײַנטיקע חסידישע קהילות אין אַמעריקע און אַנדערע לענדער פֿאַר דעם, וואָס זיי שטיצן די ייִדישע שפּראַך און שאַפֿן דערפֿאָלגרײַכע, גיך־וואַקסנדיקע ייִדיש־רעדנדיקע ייִשובֿים. הגם די חסידים באַציִען זיך מיט אַ חשד צו דער וועלטלעכער ייִדישער ליטעראַטור און קולטור, האָבן זיי אַנטוויקלט אַן אייגענע נעץ פֿון ייִדישע צײַטונגען און פֿאַרלאַגן, וועלכע פֿאַרעפֿנטלעכן כּסדר פּאָפּולערע ביכער, אוידיאָ־קאָמפּאַקטלעך און אַנדערע מאַטעריאַלן אויף ייִדיש.
די חסידים פֿאַרדינען טאַקע אַ גרויסן יישר־כּוח פֿאַר זייער געטרײַשאַפֿט צו דער אויטענטישער אַשכּנזישער קולטור און פֿאַר זייער גרויסער ראָלע אין דער ווײַטערדיקער אַנטוויקלונג פֿון דער לעבעדיקער ייִדישער שפּראַך. נישט אַלע ייִדישע אויסגאַבעס, וואָס קומען אַרויס פֿון די שטרענג־חרדישע סבֿיבֿות, פֿאַרדינען אָבער אַ לויב־געזאַנג; עס טרעפֿן זיך אויך, צום באַדויערן, אַזעלכע ביכער, וואָס זייער אינהאַלט קאָן אַרויסרופֿן ממש אַן איבל בײַ אַ פּראָגרעסיוו־געשטימטן מענטש, און וואָס מע קאָן זיי פֿאַרגלײַכן, אָן אַ גוזמא, צו די עקלדיקע ראַסיסטישע בלעטלעך פֿונעם "קו־קלוקס־קלאַן".

אין פּעטערבורג — די שטאָט, וואָס ווערט אָפֿט באַטראַכט ווי דער קולטורעלער הויפּט־צענטער פֿון רוסלאַנד — געפֿינט זיך די רוסלענדישע נאַציאָנאַלע ביבליאָטעק, אַ ריזיקער אוצר פֿון 33 מיליאָן ביכער און אַנדערע דאָקומענטן. אינעם יאָר 1795, האָט די אימפּעראַטאָרין יעקאַטערינע די צווייטע גוטגעהייסן דעם פּראָיעקט פֿון דער מלוכישער עפֿנטלעכער ביבליאָטעק, פֿאָרגעלייגט דורך דעם אַרכיטעקט יעגאָר סאָקאָלאָוו. אין דער זעלבער צײַט, מיט אַ יאָר פֿאַר איר טויט, האָט די מלכּה געהייסן צו ברענגען פֿון וואַרשע קיין פּעטערבורג די ביכער־קאָלעקציע פֿון די ברידער זאַלוסקי. די דאָזיקע זאַמלונג האָט פֿאַרלייגט דעם יסוד פֿונעם אויסלענדישן אָפּטייל פֿון דער ביבליאָטעק.
די רוסלענדישע נאַציאָנאַלע ביבליאָטעק איז די עלטסטע עפֿנטלעכע ביבליאָטעק אין רוסלאַנד, וועלכע בלײַבט דער גרעסטער ביכער־אוצר אינעם לאַנד, וועלכע שפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אינעם קולטורעלן לעבן און אין דער אַקאַדעמישער וויסנשאַפֿט אין רוסלאַנד. במשך פֿון איר לאַנגער געשיכטע, אינעם פּעריאָד פֿון איבער 200 יאָר, האָט די ביבליאָטעק זיך כּסדר פֿאַרברייטערט; דער ריזיקער אָפּטייל פֿון אויסלענדישער ליטעראַטור ווערט הײַנט אײַנגעטיילט אין אַ ריי פֿאַרשיידענע צווײַגן. מסתּמא צוליב דעם, וואָס דער ייִדישער אַלף־בית ווערט באַטראַכט ווי אַ מיזרחדיקער, געהערן די ביכער אויף ייִדיש צום אָפּטייל געווידמעט דער ליטעראַטור פֿון אַזיאַטישע און אַפֿריקאַנישע לענדער.

געשיכטע, אינעם הײַנטצײַטיקן זין פֿונעם וואָרט, איז אַ געביט פֿון וויסנשאַפֿט, וואָס שטודירט די פֿאַרגאַנגענע געשעענישן דורך עמפּירישע וויסנשאַפֿטלעכע מיטלען. די פֿיזיקער מעגן זיך פֿאַרלאָזן בלויז אויף פֿילפֿאַך אויסגעפּרוּווטע ידיעות פֿון עקספּערימענטן און פֿעסט־באַגרינדעטע טעאָריעס, און טאָרן נישט אַרײַנמישן פֿילאָסאָפֿישע און אינטויִטיווע השערות אין זייערע פֿאָרשונגען.

אינטויִציע און אַפֿילו מיסטיציזם פֿאַרנעמען יאָ אַ בכּבֿודיק אָרט אין דער אַנטוויקלונג פֿון נאַטור־וויסנשאַפֿט; אַדרבה, אַ גאַנצע ריי שליסל־אַנטדעקונגען זענען אין כעמיע און פֿיזיק פֿאַרבונדן מיט חלומות, פֿילאָסאָפֿישע דערינערונגען און פּלוצעמדיקע אינספּיראַציעס. אַ קלאַסישער בײַשפּיל איז די באַרימטע וויזיע פֿונעם כעמיקער פֿרידריך קעקולע, אין וועלכער ער האָט דערזען די רינג־סטרוקטור פֿון בענזאָל אין דער פֿאָרעם פֿון אַן אַלכעמישן סימבאָל, אוראָבאָראָס — אַ שלאַנג, וואָס בײַסט איר אייגענעם עק.

הגם אַזעלכע מעשׂים ברענגען צומאָל דעם וויסנשאַפֿטלער אויפֿן וועג צו וויכטיקע אַנטדעקונגען, טאָרן זיי נישט האָבן קיין שײַכות צו קאָנקרעטע רעזולטאַטן פֿון וויסנשאַפֿטלעכע פֿאָרשונגען. מיט דער געשיכטע, אַזוי ווי מיט אַנדערע הומאַניטאַרע געביטן פֿון וויסנשאַפֿט, איז די מעשׂה אַ ביסל אַנדערש. נישט ווייניק היסטאָריקער מישן יאָ אַרײַן פּערזענלעכע רעליגיעזע, פּאָליטישע אָדער קולטורעלע פּאָזיציעס אין זייערע פֿאָרשונגען. עס טרעפֿן זיך אַפֿילו אַזעלכע פֿאַלן, ווען ס׳איז שווער צו זאָגן, וווּ עס ענדיקט זיך געשיכטע און וווּ עס הייבט זיך אָן היסטאָריאָסאָפֿיע — אַ פּרוּוו צו אינטערפּרעטירן און רעקאָנסטרויִרן די פֿאַרגאַנגענהייט דורך אַ געוויסער אידעאָלאָגישער פּערספּעקטיוו.

מיט צוויי יאָר צוריק, האָט דזשיימס סקאָט, אַ פּראָמינענטער פּראָפֿעסאָר פֿון פּאָליטישער וויסנשאַפֿט בײַם יעיל־אוניווערסיטעט, פֿאַרעפֿנטלעכט אַ גאָר אינטערעסאַנט בוך מיטן נאָמען "די קונסט פֿון נישט האָבן קיין רעגירונג: אַן אַנאַרכיסטישע געשיכטע פֿונעם באַרג־ראַיאָן אין דער דרום־מיזרחדיקער אַזיע". דער מחבר דערציילט וועגן דעם סאָציאַלן שטייגער, וואָס הערשט אינעם גרויסן באַרג־מאַסיוו, וועלכער נעמט אַרום דעם צפֿונדיקן טייל פֿון אינדיע, כינע, וויעטנאַם, טײַלאַנד און קאַמבאָדיע, אַ גרויסן טייל פֿון לאַאָס, דעם שטאַט שאַן אין בירמע און געוויסע שטחים אין אַפֿגאַניסטאַן, פּאַקיסטאַן און טיבעט.

דער דאָזיקער ראַיאָן איז באַקאַנט מיטן נאָמען זאָמיע. איר וועט נישט געפֿינען אַזאַ לאַנד אויף די פּאָליטישע מאַפּעס פֿון דער וועלט; אַדרבה, די אײַנוווינער פֿון זאָמיע אָנערקענען נישט קיין אָפֿיציעלע גרענעצן. זיי וואַרפֿן אָפּ סיסטעמאַטיש די אָפֿיציעלע מאַכט־אינסטיטוציעס, אַרײַנגערעכנט די שטײַערן, צאָל־אַמט און אַרמיי־פּריזיוו. סקאָט באַטאָנט, אַז דער דאָזיקער ראַיאָן פֿירט זיך שוין במשך פֿון הונדערטער יאָר ווי אַ מין אַנאַרכיסטיש לאַנד; די אָרטיקע באַפֿעלקערונג זאָגט זיך כּסדר אָפּ פֿון דער הײַנטצײַטיקער ציוויליזאַציע, כּדי אָפּצוהיטן זייער פֿרײַהייט און אומאָפּהענגיקייט.

מוזיק איז בעצם אינטערנאַציאָנאַל. הגם מע קאָן אָפֿט גרינג דערקענען ייִדישע, ציגײַנערישע, אירלענדישע, אַראַבישע, אינדישע און אַנדערע עטנישע פֿאָלק־מעלאָדיעס, מישן זיך פֿאַרשיידענע מוזיקאַלישע טראַדיציעס כּסדר צונויף; נײַע, חידושדיקע פֿאָרמען פֿון מוזיק ווערן געוויינטלעך געשאַפֿן דווקא דורכן קולטור־אויסטויש. למשל, די כּלי־זמר־מוזיק, וועלכע ווערט אָפֿט באַטראַכט ווי "ריין־ייִדישע", איז אויפֿגעקומען ווי אַ סינטעז פֿון אַלט־ייִדישע, טערקישע, רומענישע, גריכישע און סלאַווישע לידער.

אַ נאָך מער בולטע סלאַווישע השפּעה הערט זיך אין די חסידישע ניגונים; אַ טייל פֿון זיי זענען אַלטע אוקראַיִנישע און ווײַסרוסישע פֿאָלקס־מעלאָדיעס, צו וועלכע די חסידים האָבן צוגעטראַכט אַן אייגענעם טעקסט אָדער זינגען זיי אָן ווערטער. אין געוויסע פֿאַלן זענען אַפֿילו די ווערטער סלאַווישע — און פֿאָרט, ווערט דער ניגון באַטראַכט ווי אַ הונדערט־פּראָצענט ייִדישער.

דער דאָזיקער פּראָצעס קומט פֿאָר נישט בלויז מיט די מוזיקאַלישע ווערק פֿון די אַנאָנימע פֿאָלקס־זינגער, נאָר צומאָל אויך מיט די לידער פֿון די באַקאַנטע מחברים. צום בײַשפּיל, האָט נעמי שמר, די באַקאַנטע ישׂראלדיקע פּאָעטעסע און קאָמפּאָזיטאָרין, וועלכע האָט געשאַפֿן דאָס באַרימטע העברעיִשע ליד "ירושלים של זהבֿ" ("די גאָלדענע ירושלים") דערקלערט, אַז זי האָט אויסגענוצט אַן אַלט באַסקיש וויגליד, וואָס הייסט ״Pelle Joxepe״ ("דער נאַרישער יוסף"), ווי אַ יסוד פֿון איר ווערק.

ס׳לײַכט ברוין די זון אין זאַסקעוויצער וואַלד,

וווּ ס׳ברענען זאַפֿטיק־רויטע מוכאָמאָרן;

וווּ ס׳שפּאַרט מיט פֿוילעניש פֿון יעדן שפּאַלט

און ס׳שטינקען קאָרטשעס פֿון פֿאַר טויזנט יאָרן;

ווי ס׳קילט די זון און יעדע האָרעדיקע צווײַג

איז צוגעפֿראָרן...

דאָס איז אַ סטראָפֿע פֿון משה קולבאַקס ליד "אין אַ יאַדלאָווע וואַלד". קולבאַק איז איינער פֿון די בעסטע נאַטור־באַשרײַבער אין דער ייִדישער פּאָעזיע. זײַנע לידער זענען פֿול מיט די נעמען פֿון כּלערליי פֿלאַנצן, וואָס יעדער ייִד פֿון אַ קליין רײַסיש אָדער ליטוויש שטעטל האָט זיי גוט געקענט. די בוענאָס־אײַרעסער אַרויסגעבער פֿון קולבאַקס אויסגעקליבענע שריפֿטן האָבן באַגלייט דאָס בוך מיט אַ סך פֿוסנאָטן, כּדי צו דערקלערן אַזעלכע ספּעציפֿישע ווערטער, וואָס מע קאָן נישט געפֿינען אין אַ ווערטערבוך און מע מוז זיי אָפּטײַטשן פֿאַר אַן אײַנוווינער פֿון אַ גרויסער מערבֿדיקער שטאָט, וועלכער האָט נישט געהאַט די זכיה צו באַקענען זיך נאָענט מיט דער ווילדער נאַטור.

אין דער זאַמלונג ווערט דאָס וואָרט "מוכאָמאָרן" איבערגעזעצט ווי "גיפֿטיקע שוועמלעך". דאָס איז ריכטיק, אָבער אומפּינקטלעך. עס זענען פֿאַראַן אַ סך פֿאַרשיידענע גיפֿטיקע שוועמלעך, נישט בלויז די מוכאָמאָרן, וועלכע הייסן אָפֿיציעל אויף לאַטײַניש "Amanita Muscaria" און זענען באַקאַנט אויף ענגליש "fly agaric".