- English Forward
- Archive אַרכיוו
-
Multimedia
מולטימעדעאַ
- ווידעאָ־קאַנאַל Forverts Video Channel
- „פֿאָרווערטס‟־קול Forverts Voice
- ירושלים, ישׂראל Jerusalem, Israel
- פּאַריז, פֿראַנקרײַך Paris, France
- וואַרשע, פּוילן Warsaw, Poland
- מאָסקווע, רוסלאַנד Moscow, Russia
- בוענאָס־אײַרעס, אַרגענטינע Buenos-Aires, Argentina
- מעלבורן, אויסטראַליע Melbourne, Australia
- לאָס־אַנדזשעלעס, פֿ״ש Los Angeles, US
- אַרכיוו פֿון „פֿאָרווערטס‟־שעה Archive of the Forward Hour
- Store קראָם
-
Blogs
בלאָגס
- פֿרעגט אַן עצה בײַ ד״ר בערגער Dr. Berger Answers Your Health Questions
- דורך ריקיס אויגן Through Riki's Eyes
- ווײַטער Vayter
- נײַעס פֿאַר בני־בית No Place Like Home
- אידיש מיט אן „א‟ Yiddish with an Aleph
- טאָג בײַ טאָג (ייִדיש־קאַלענדאַר) Day by Day (Yiddish Calendar)
- שיין בייקער אין שיין־שאָו Shane Baker in The Sheyn Show
- עונג־שבת Oyneg Shabes
- פּענשאַפֿט Penshaft
- ראָש־חודש מיט ר׳ ליפּא Rosh Chodesh With Reb Lipa
- אוצרות פֿון „פֿאָרווערטס”־אַרכיוו Treasures From the Forverts' Archive
- פֿאַרגעסן און ווידער געדרוקט Forgotten, and Now - Republished
- ייִדישע שרײַבער דערציילן Yiddish Writers Speak
-
Sections
אָפּטיילן
- עדיטאָריאַל Editorial
- ישׂראל, מיטל־מיזרח Israel, Middle East
- פּאָליטיק Politics
- מענטשן און געשעענישן Feature Stories
- פּובליציסטיק Opinion
- קהילה Community
- ייִדיש־וועלט Yiddish World
- אַנטיסעמיטיזם Anti-Semitism
- רוחניות Spirituality
- געשיכטע History
- ליטעראַטור Literature
- קונסט און קולטור Arts & Culture
- אין אָנדענק In Memory
- טשיקאַוועסן Out of the Ordinary
- Home אַהיים
|
יענע וואָך האָבן צוויי אינסטיטוציעס וואָס פֿאַרנעמען זיך מיט דער געשיכטע און קולטור פֿון פּוילישע ייִדן, געקומען צו אַ הסכּם וועגן ווײַטערדיקער מיטאַרבעט. אַן אָפּמאַך צווישן דעם "ייִדישן וויסנשאַפֿטלעכן אינסטיטוט — ייִוואָ" און דעם "מוזיי פֿאַר דער געשיכטע פֿון פּוילישע ייִדן" אין וואַרשע וועט שטיצן און פֿאַרשפּרייטן אַן אַלגעמיין קענטעניש פֿון דער פּויליש־ייִדישער געשיכטע און קולטור דורך נאָוואַטאָרישע אויסבײַט־ און עפֿנטלעכע דערציִונג־פּראָגראַמען. געשאַפֿן אין 1925 אין ווילנע, האָט דער ייִוואָ אָנגעזאַמלט די גרעסטע אין דער וועלט היסטאָריש־וויכטיקטיסע מאַטעריאַלן אין שײַכות מיטן מיזרח־אייראָפּעיִשן און רוסיש־ייִדישן לעבן פֿאַר און בעתן חורבן. אין 1940 האָט דער ייִוואָ זיך אַריבערגעפֿלאַנצט אין ניו־יאָרק און זײַן עולם איז געוואָרן די אַמעריקאַנער באַפֿעלקערונג. איצט וועט ייִוואָ דערמעגלעכן דעם צוטריט צו זײַנע אוצרות אין מיזרח־אייראָפּע דורך נײַע פּראָגאַמען און פּראָיעקטן צוזאַמען מיטן "מוזיי פֿאַר דער געשיכטע פֿון פּוילישע ייִדן" אין וואַרשע. דער "מוזיי פֿאַר דער געשיכטע פֿון פּוילישע ייִדן" וועט זיך עפֿענען אין 2013. דער אָפּמאַך צווישן די צוויי אינסטיטוציעס איז דער ערשטער פֿון אַזאַ מין פֿאַר ביידע. דער מוזיי איז געגרינדעט געוואָרן פֿון דער "אַסאָציאַיע פֿונעם ייִדישן היסטאָרישן אינסטיטוט פֿון פּוילן", דעם פּוילישן מיניסטעריום פֿון קולטור און נאַציאָנאַלער ירושה און דער שטאָט וואַרשע. מע דערוואַרט, אַז אַ האַלב מיליאָן באַזוכער וועלן קומען יעדעס יאָר צו זען די אויסשטעלונגען און זיך באַטייליקן אין די אַקטיוויטעטן וואָס דאַרפֿן "מוטיקן דרך־ארץ פֿאַר דער ייִדישער ציוויליזאַציע." אַז אין דעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד און אין דעם איצטיקן רוסלאַנד איז דער דאָזיקער אויפֿשטאַנד ווייניק וועמען באַקאַנט געווען, איז נישט אויף צו חידושן זיך; אַן אַנדער זאַך, אַז אין ישׂראל ווייסן וועגן דעם, בדרך־כּלל מענטשן פֿונעם עלטערן דור. אין שפּיץ פֿון דעם אויפֿשטאַנד איז געשטאַנען דער סאָוועטישער אָפֿיצער, אַ ייִד, אַלכּסנדר פּעטשערסקי. דער ווײַטערדיקער גורל פֿון דעם העלד איז געווען אַ גאַנץ דראַמאַטישער — שטראָף-באַטאַליאָן (לויט סטאַלינס באַפֿעל, האָבן די אָפֿיצערן ניט געטאָרט אַרײַנפֿאַלן אין געפֿאַנגענשאַפֿט), שפּיטעלער נאָך אַ שווערער פֿאַרוווּנדונג, רדיפֿות פֿון דער מאַכט, שווערע קאָמונאַלע באַדינגונגען אין דער שטאָט ראָסטאָוו-אויפֿן-דאָן. פּעטשערסקיס העלדישקייט איז באַשטאַנען ניט בלויז אין דעם, וואָס ער איז געווען דער אָנפֿירער פֿונעם אויפֿשטאַנד אין סאָביבאָר, נאָר אויך אין דעם, וואָס ער, ניט געקוקט אויף די אַלע אוממענטשלעכע באַדינגונגען פֿון זײַן עקזיסטענץ, האָט אויך ווײַטער אונטערגעהאַלטן פֿרײַנדלעכע באַציִונגען מיט זײַנע געווער־ברידער, צעשפּרייטע איבער דער גאַנצער וועלט. ביז זײַן טויט אין יאָר 1990 האָט פּעטשערסקי אומדערמידלעך געטאָן אַלץ, וואָס איז געווען אין זײַנע כּוחות, כּדי אָפּצוהיטן דעם אָנדענק פֿון די, וועלכע זענען געפֿאַלן אין סאָביבאָר און באַשטראָפֿן די מיליטער־פֿאַרברעכער, וואָס האָבן געדינט אינעם טויט־לאַגער. איבערראַשט מער פֿון אַלע איבער די לויבווערטער איז געווען דער בעל־שׂימחה אַליין. ער איז געזעסן אַ שווײַגנדיקער, ווי אין אַ פֿאַרלעגנהייט, זיך צוגעקוקט פֿאַרוווּנדעט אויפֿן גרויסן עולם וואָס איז געקומען אים אָפּגעבן כּבֿוד ווי נישט גלייבנדיק: און דאָס אַלץ איז פֿאַר מיר? יאָ דוניץ, פֿאַר דיר. פֿאַר דײַן איבערגעגעבנקייט, פֿאַר האָבן געווידמעט אַ וועלט און מער פֿאַרן ייִדיש, פֿאַר דײַנע שלאָפֿלאָזע נעכט טראַכטנדיק, וואָס נאָך קען געטאָן ווערן און איך האָב עס נאָך נישט געטאָן? די ייִדישע קולטור־געזעלשאַפֿט איז זיכער די קרוין־דערגרייכונג פֿון זײַן געזעלשאַפֿטלעכער טעטיקייט. דאָרטן פֿאַרווירקלעכט ער פֿאַר די לעצטע 28 יאָר זײַנע השׂגות וועגן וואָס פֿאַר אַ ראָלע דאַרף אויספֿירן דער דאָזיקער אַנשטאַלט לטובֿת דער ייִדיש־רעדנדיקער באַפֿעלקערונג פֿון ירושלים וואָס וויל זיך אויסלעבן קולטורעל אין זײַן שפּראַך. דאָרטן קען געפֿינען יעדע וואָך דער געוויינלעכער אַרײַנגייער רעפֿעראַטן אויף קולטור־טעמעס אויף ייִדיש ווי אויך פֿאַרשיידענע קינסטלערישע אונטערנעמונגען. די אויטאָביאָגראַפֿישע שטריכן זײַנע האַלט דוניץ נישט בסוד, ער פּראָקלאַמירט זיי אָבער נישט אויף אַלע ווינטן, כאָטש ער האָט שוין עפּעס אויפֿגעטאָן אין זײַן לעבן און האָט דווקא יאָ וואָס צו דערציילן. טאָ ווי אַזוי קען מען דערגיין פּרטים פֿון זײַן לעבנס־געשיכטע? גאַנץ פּשוט: מ׳גייט אַרײַן אין "גוגל", דאָרט איז אַלץ רעגיסטרירט, מ׳דאַרף עס בלויז נעמען. צווישן די ערשטע און ווירדיקסטע פֿאָרשטייער פֿון דער דאָזיקער יונגער גרופּע איז געווען משה לעמסטער — אַ באַגאַבטער פּאָעט, פּובליציסט, פֿאָרשער און לערער. מיט 30 יאָר צוריק, אינעם 8טן נומער פֿונעם מאָסקווער זשורנאַל "סאָוועטיש היימלאַנד" איז אָפּגעדרוקט געוואָרן זײַן ערשטער קראַנץ לידער. זינט דאַן האָט משה לעמסטער אַדורכגעמאַכט אַ לאַנגן און פֿרוכטבאַרן וועג אין דער ייִדישער שעפֿערישקייט: געווען איינער פֿון די סאַמע טעטיקסטע עסקנים פֿון דער ייִדישער קולטור־אויפֿלעבונג אין מאָלדאַוויע, וווּ ער האָט געלעבט; געלערנט זיך אין דער גרופּע פֿאַר אויסשולן ייִדיש־ליטעראַטן בײַם מלוכישן ליטעראַרטור־אינסטיטוט אין מאָסקווע; געמאַכט אַ דאָקטאָראַט בײַם קעשענעווער אוניווערסיטעט (זײַן דאָקטאָר־דיסערטאַציע איז געווידמעט דעם באַקאַנטן ייִדישן משלים־שרײַבער און פּעדאַגאָג אליעזר שטיינבאַרג). עולה געווען קיין ישׂראל, האָט לעמסטער געאַרבעט אינעם פּראָיעקט פֿון קאַטאַלאָגיזירן די ייִדישע פּרעסע בײַם העברעיִשן אוניווערסיטעט אין ירושלים, אונטערריכטט אין אַ נעץ ייִדיש־קורסן פֿאַר די עולים פֿונעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד און איז גאַנץ טעטיק אין דעם ייִדישן ליטעראַרישן לעבן; זײַנע אַרטיקלען קאָן מען רעגולער געפֿינען אין "פֿאָרווערטס". אַרענדט און יחיל האָבן אויסגעלייגט זייערע פּאָזיציעס אין די סאַמע ערשטע בריוו. יחיל שרײַבט פֿון ירושלים׃ "די ייִדישע מלוכה אין איר איצטיקער פֿאָרם איז אויסגעוואַקסן פֿון דער רעאַלטיטעט פֿונעם ייִדישן פֿאָלק, וואָס האָט זיך אַנטוויקלט היסטאָריש". זי האָט געהאַלטן, אַז אַ פּרוּוו אָפּצורײַסן מדינת־ישׂראל פֿון אירע היסטאָרישע "וואָרצלען" וואָלט גורם געווען אַ "קאַטאַסטראָפֿע", אַפֿילו ווען מען טוט עס לשם אַלמענטשלעכע פּרינציפּן פֿון רעכט און יושר. אָבער אַרענדט באַהאַנדלט די דאָזיקע פֿראַגע דווקא פֿונעם אַלגעמיין־פֿילאָסאָפֿישן שטאַנדפּונקט. זי צווייפֿלט, צי די ישׂראלים זײַנען בכּוח צו האַלטן זיך בײַ די היסטאָרישע ייִדישע וואָרצלען ביז אַ נײַער מין "עצמדיקייט" וועט זיך אויספֿורעמען פֿון דער "ווירקלעכקייט פֿון זייער לאַנד און פֿונעם אויפֿקום פֿונעם פֿאָלק". זי האָט אַפֿילו פֿאַרגליכן די "אמונה אינעם ייִדישן פֿאָלק" מיט עבֿודה־זרה, וואָס ייִדן האָבן מיטגעבראַכט פֿון מצרים. אין תּוך גענומען קומט אויף די קשיא, וואָס בלײַבט עד־היום דער עיקר פֿון אַלע וויכּוחים אַרום ישׂראל; וואָס איז וויכטיקער פֿאַר מדינת־ישׂראל׃ דער ייִדישער מהות אָדער דער אַלגעמיינער דעמאָקראַטישער פּרינציפּ? בכלל, אויף דעם גורל פֿון ייִדן אין פֿראַנקרײַך קען מען דאָך אַ קוק טאָן “פּאָזיטיוו": די 75 טויזנט אומגעבראַכטע ייִדן האָבן אויסגעמאַכט “נאָר" 24 פּראָצענט פֿון דער גאַנצער ייִדישער באַפֿעלקערונג, און דער דאָזיקער “פּראָצענט" איז נידעריקער אין פֿאַרגלײַך מיט כּמעט אַלע אַנדערע אָקופּירטע לענדער — אַ חוץ: איטאַליע, דענמאַרק און בולגאַריע. מע קען אויך זיך גרויסן (און מע גרויסט זיך) מיט דעם וואָס אין יולי 1942 האָט די פֿראַנצויזישע פּאָליציי פֿון דעסטוועגן ניט אויסגעפֿילט דעם פּלאַן, געשטעלט מצד די דײַטשן. אַרום צען טויזנט “פֿאַרפּלאַנירטע ייִדן" האָבן זיך געראַטעוועט — אַ דאַנק די שכנים, דער זעלבער פּאָליציי און אַנדערע מענטשן. און דאָך האָבן טויזנטער ייִדן געהאַט אַן אַנדער דאָליע, און אויך “אַ דאַנק" שכנים, פּאָליציי און אַנדערע לײַט. און דײַטשן זײַנען אין דעם אַלץ ניט געווען דירעקט אַרײַנגעמישט. איך האָב מורא צו קוקן פֿילמען וואָס באַרירן טעמעס פֿונעם חורבן. און ניט נאָר ווײַל איך לעב שטאַרק איבער. נאָך מער האָב איך מורא זיך צונויפֿשטויסן מיט אַ טאַנדעט צי אַ דורכפֿאַל — מיט פֿאַלשקייט, מיט שמאַלץ, מיט סכעמאַטישקייט. צום באַדויערן, האָט זיך מײַן מורא שוין ניט איין מאָל באַרעכטיקט. אָבער פֿון “שׂרהס שליסל" האָב איך אַזאַ געפֿיל ניט אַרויסגעטראָגן. פֿאַרקערט, מיר האָבן גערעדט דערנאָך צווישן זיך (מײַן טאָכטער האָט אויך געלייענט דאָס בוך פֿון טאַטיאַנאַ דע ראָסניי), אַז נאָר אַזאַ הויכער ניוואָ פֿון קונסט — אי פֿון דער מחברטע, אי פֿון די טוער פֿון קינאָ — איז באַרעכטיקט פֿאַר דער דאָזיקער טעמע. און דאָ, גאָר ניט לאַנג צוריק, באַקום איך אַן אַײַנלאַדונג צו זען נאָך איין פֿילם מכּוח די געשעענישן אין יוני |