ער, כאַצקל, איז געווען איינער פֿון דער אַמאָליקער קאָהאָרטע ליטוואַקעס, געבוירענע אַרום אָנהייב 1920ער יאָרן, וואָס האָבן געהאַט דאָס גליק אויסצולעבן זייער קינדהייט אין דער ייִדישער ווילנע, זיך צו לערנען אין ייִדיש־וועלטלעכע שולן און דערשפּירן די איבערגעגעבנקייט פֿון די לערער צו זייער פֿאַך (ניין, צו זייער זעלטענער שליחות!) — דערציִען ווערדיקע מענטשן.

יעדערער פֿון אונדז, די אַמאָליקע שילער זייערע, וואָס זײַנען געבליבן לעבן נאָכן חורבן און זיך צעשאָטן איבער גאָר דער וועלט, זוכן איינע די אַנדערע און זײַנען גליקלעך, ווען זיי דערזעען נאָך אַ באַקאַנט פּנים. די גרויסע וועלט איז אַ דאַנק עראָפּלאַנען, טעלעפֿאָנען, קאָמפּיוטערס געוואָרן אַ קליין און צוטריטלעך.

זיבעציק יאָר זײַנען פֿאַרבײַ זינט ס׳האָט זיך אָנגעהויבן די צווייטע וועלט־מלחמה. די לעצטע וועטעראַנען פֿון דעם העלדישן און בלוטיקן קאַמף קעגן די נאַציס גייען אַוועק און טראָגן מיט זיך אַוועק אין דער אייביקייט פֿילצאָליקע אוניקאַלע זכרונות, וועלכע זײַנען אין ערגעץ ניט פֿאַרנאָטירט אָדער ניט באַשריבן געוואָרן. מיר, זייערע נאָענטע, קערן זיך אום צו דעם, וואָס לעבט נאָך אין אונדזער זכּרון פֿון זייערע דערציילונגען און בריוו פֿון פֿראָנט.

ווען מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק האָט אונדזער משפּחה אין רחובֿות באַגלייט אין איר לעצטן וועג מײַן עלטערע שוועסטער, ד״ר איזאַבעלע פּינקוס ז״ל (פֿון דער היים פֿײַגענבערג), האָב איך אין מײַן אַרכיוו געפֿונען אירע בריוו פֿון פֿראָנט און מײַן אייגענע סקיצע וועגן איר, געשריבן דעמאָלט אין ייִדיש.

ס׳האָט זיך געקענט ענדיקן ערגער.

שוין באַלד אַ וואָך, ווי די דאָקטוירים האָבן געקעמפֿט פֿאַר איר לעבן, ניט קענענדיק שטעלן קיין גענויעם דיאַגנאָז, אָבער אָפּמערקנדיק אַ פֿולשטענדיקע נערוון־אויסשעפּונג. ערשט איצט האָט זיך דאָס מיידל ענדגילטיק אומגעקערט צום באַוווּסטזײַן, אָפּגעזופּט פֿון דער גלאָז טיי, אַפֿילו אויפֿגעגעסן אַ ביסן ברויט מיט פּוטער, און פֿאַלנדיק שווער אויף די קישנס, צום ערשטן מאָל דערשפּירט, אַז זי שלאָפֿט אײַן.

מיר האָבן זיך מיט אַ יאָר צען צוריק צופֿעליק געטראָפֿן אויף אַן אויטאָבוס־סטאַנציע אין רחובֿות. לאַנג באַדאַרפֿט וואַרטן. און פֿאַרשטייענדיק, אַז מיר זײַנען ביידע עולים, פֿאַרפֿירט אַ שמועס: פֿון וואַנען קומט אַ ייִד, ווי גייט אײַך דאָ, וואָס טוט איר. אייגנטלעך איז דאָס ניט געווען קיין פּשוטער שמועס, ווײַל מיר האָבן גלײַך אויפֿגעקלערט, אַז מיר ריידן אויף פֿאַרשיידענע שפּראַכן. מײַנע שפּראַכן — ייִדיש, רוסיש, פּויליש — האָט דער ייִד ניט געקענט. העברעיִש האָבן מיר נאָך ביידע ניט געהאַט באַהערשט.

אין יאָר 1940 האָט זיך אין מאָסקווע, אין צענטראַל־קאָמיטעט פֿון קאָמיוג באַוויזן אַ 21־יאָריקער זשורנאַליסט פֿון קאָוונע, אַהרון גאַראָן. ער איז געקומען צו פֿאָרן מיט אַן אומגעוויינלעכן ציל: דערוויסן זיך בײַ די סאָוועטישע חבֿרים, ווי צו אָרגאַניזירן אין דער שוין פֿאַראייניקטער מיטן ראַטן־פֿאַרבאַנד ליטע אַ יוגנט־זשורנאַל אין ייִדיש. אין די לעצטע יאָרן פֿאַר דעם שמועס זײַנען געשלאָסן געוואָרן ס'רובֿ ייִדישע פּעריאָדישע אויסגאַבעס אין ראַטן־פֿאַרבאַנד, זײַנען אומגעבראַכט געוואָרן די באַליבטע פּאָעטן משה קולבאַק און איזי כאַריק און פֿיל אַנדערע...

מיר זײַנען שוין אין יאָר 2009 און מען וועט זיך ניט אַרומזען, ווי ס'וועט ווערן 20 יאָר, ווי מען איז אין לאַנד. קוקט זיך דער מענטש אַלץ אָפֿטער אום אויף דעם מהלך פֿון צײַט, וועלכן ער האָט דאָ דורכגעמאַכט און שפּינט זײַן חשבון־הנפֿש.

דער אָנהייב... ווען אין מינוטן פֿון שאַרפֿער נאָסטאַלגיע נאָך דער נאַטור פֿון מײַן געוועזענעם היימלאַנד ליטע פֿלעגט זיך מיר ביז ווייטיק וועלן דורכגיין איבערן גרינעם טעפּעך —

לעצטנס האָט מײַן אויפֿמערקזאַמקייט דערוועקט אַ מעלדונג פֿון דער טעלעוויזיע־פּראָגראַם פֿון מאָסקווע — מען האָט אַנאָנסירט אַן אוידיציע "אין ריטם פֿון מאַרש. אַ פּאָעמע וועגן די ברידער פּאָקראַס". איך האָב זיך גלײַך דערמאָנט די באַוווּסטע און באַליבטע לידער פֿון די קאָמפּאָזיטאָרן דמיטרי און דניאל פּאָקראַס, און איצט, צוקוקנדיק זיך צו דער אוידיציע, זיך דערוווּסט אַ סך פּרטים וועגן זיי.

ווען ס'איז אויפֿגעקומען דער געדאַנק צו שרײַבן אַזאַ בוך, האָבן מיר לאַנג זיך געשלאָגן מיט דער דעה ווי דאָס צו פֿאַרווירקלעכן. אונדזער קלוב וואָס עקזיסטירט כּמעט דרײַסיק יאָר, האָט געהערט צו דער צאָל בעסטע ייִדיש־געזעלשאַפֿטן, וואָס פֿונקציאָנירן אין לאַנד. מען וואָלט געקענט, פֿאַרשטייט זיך, נאָר דערציילן די געשיכטע פֿון קלוב, דערמאָנען די פֿילצאָליקע אימפּרעזעס און באַגעגענישן, פּראָמינענטע מענטשן, וועלכע זײַנען בײַ אונדז אויפֿגעטראָטן אאַז"וו וואָלט דאָס אָבער ניט איבערגעגעבן אין דער פֿולער מאָס די אייגנאַרטיקייט פֿון קלוב, זײַן ספּעציפֿישע אַטמאָספֿער, די יאָרן פֿון אויפֿבלי און די ממש טראַגישע יאָרן פֿון ירידה, ווען אין אַ קורצער צײַט זײַנען אַוועק פֿון דער וועלט זייער פֿיל מיטגלידער, צווישן זיי וויכטיקע פּערזענלעכקייטן, אָנהייבנדיק פֿון אונדזער פֿאָרזיצער, פּראָפֿ' פּנחס ערליך.

(צום 10־יאָריקן יוביליי פֿון דער סטודיע פֿון נחמה ליפֿשיץ)

לעצטנס, האָב איך אומגעריכט אָנגע­טראָפֿן, בעת אַן אוידיציע פֿון ראַדיאָ "רק"ע" ("רעקאַ" — די פּראָגראַם אויף "קול ישׂראל" אויף רוסיש), אויף אַ וווּנדערשיינעם קאָנצערט פֿון ייִדישע לידער. פֿון דעם געזאַנג האָט אַ הויך געטאָן מיט פֿרישקייט און קלינגעוודיקייט פֿון יונגע שטימען. די מחברטע פֿון דער אוידיציע, דניאלה לינאור, האָט מיטגעטיילט, אַז דאָס טרעטן אויף שילער פֿון דער געזאַנג־סטודיע פֿון נחמה ליפֿשיץ, וועלכע זי האָט באַשיידן אָנגערופֿן "סדנה" (וואַרשטאַט). אין גיכן וועט די דאָזיקע סטודיע פֿײַערן איר 10טן יאָרטאָג.