בפּועל־ממש אויף יענער זײַט פֿון די הרי־חושך ליגט דאָס לאַנד אַזערבײַדזשאַן, אײַנגעניורעט פּאַזע דעם דרום־מערבֿ־ברעג פֿונעם קאַספּישן ים און פּונקט אין דער געגנט פֿון דזשאָרדזשיע (גרוזיע) און אָסעטיע, וואָס איז לעצטנס געוואָרן אַזוי אָנזעעוודיק אין “צענטראַל־אַזיע" אין שײַכות מיטן קריג צווישן דעם רוסישן פֿירער “פּוטין" און דעם גרוזינישן פֿירער “סאַאַקאַשווילי".

די געשיכטע פֿון דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט אינעם סאָוועטישן ווײַטן מיזרח רופֿט אַרויס עד־היום פֿאַרשיידענע אָפּרופֿן. אייניקע, בפֿרט די ציוניסטיש-געשטימטע מענטשן, האַלטן דעם גאַנצן פּראָיעקט פֿאַר אַ גרויסן קאָמוניסטישן שווינדל. אַנדערע, בפֿרט די לינקע גלות־נאַציאָנאַליסטן (אַ קליינע עדה הײַנטיקע צײַטן) זײַנען געשטימט מער פּאָזיטיוו. וואָס מען זאָל ניט טראַכטן וועגן דער פּאָליטיק, וואָלט ביראָבידזשאַן געקאָנט ווערן אַ מקום־מיקלט פֿאַר אַ סך רוסישע און פּוילישע ייִדן, וועלכע זײַנען אומגעקומען אינעם חורבן.

"ואתּה תצוה" — און דו, משה־רבינו, זאָלסט אָנזאָגן די ייִדן, זיי זאָלן ברענגען דעם ריינעם איילבערט־אייל, כּדי אָנצוצינדן דעם "אייביקן לײַכטער" אינעם משכּן. ווײַטער הייסט די תּורה אָנצינדן די מנורה יעדן טאָג, פֿון אָוונט ביז פֿרימאָרגן. אויב אַזוי, פֿאַרוואָס הייסט עס "אַן אייביקער לײַכטער"?

דער נאָמען פֿון דער הײַנטיקער סדרה, "תּצוה", איז פֿאַרבונדן מיטן וואָרט "מיצווה". אינעם חומש איז פֿאַראַן נאָך אַ פּרשה, וואָס איר נאָמען שטאַמט פֿונעם זעלבן שורש — "צו".

צו זײַן 40סטן יאָרצײַט

לייב מאָרגענטוי איז געווען אַ ייִדישער פּאָעט וואָס האָט געשטאַמט פֿון פּינסק, געלעבט אין סאָוועט־רוסלאַנד בעת דער מלחמה, און צום סוף — אין ישׂראל. לייב מאָרגענטוי איז דער פּסעוודאָנים פֿון חנן־לייב סאַפּאָזשניק. ער איז געבוירן אין 1905 אין פּינסק, אין אַן אַרבעטער־משפּחה. ער האָט געלערנט אין חדר, אין אַ ייִדיש־העברעיִשער פֿאָלקסשול, און אין אָוונט־קורסן. צו 13 יאָר איז ער געוואָרן אַ שוסטער.

ווי יעדע ריזיקע שטאָט, האָט ניו-יאָרק אויך, קיין עין-הרע, אַ היפּש ביסל צעדרייטע, צי סתּם משוגעים. אין דעם וואַשינגטאָן סקווער איז טעטיק יאָר-אײַן יאָר-אויס אַן עלטערער מענטש, לײַכט אָנגעטאָן אַפֿילו אין דער סאַמער ביטערער קעלט. ער רעגולירט דעם טראַפֿיק. דאָס הייסט, אַז ער מיינט, אַ פּנים, אַז די פֿאַרבײַפֿאָרנדיקע שאָפֿערן הערן זיך צו צו זײַנע שטרענגע קאָמאַנדעס. אין דער געגנט, וווּ איך וווין, זע איך גאַנץ אָפֿט אַן אַנדערן עלטערן מאַנצביל, תּמיד אין קורצע הייזעלעך און מיט אַ יאַרמלקע. ער טשעפּעט קיינעם ניט, גייט זיך אַרום און שוין.

בײַ מיר האָט זיך געשאַפֿן אַן אײַנדרוק, אַז דווקא אין אוקראַיִנע האָט ייִדיש איבערגעלעבט אַ באַזונדערס טראַגישן אונטערגאַנג. אין רוסלאַנד זײַנען פֿונדעסטוועגן דאָ ערנסטע פֿאָרשער און לערער פֿון ייִדיש און ייִדישער קולטור. אַפֿילו אין ווײַסרוסלאַנד זעט עס אויס — לכל-הפּחות פֿון דער ווײַטנס — בעסער איידער אין אוקראַיִנע. איך רעד שוין ניט וועגן פּוילן, וווּ עס זײַנען טעטיק אַ צאָל ערנסט-אויסגעשולטע אינטעלעקטואַלן פֿונעם ייִנגערן דור.

טײַערע חזנטע,
איך בין אַ געגטער און איך זע זיך מיט אַ געגטע פֿרוי שוין 7 חדשים. איך האָב זי זייער ליב און מיר זענען געוואָרן זייער נאָענט. מרים האָט מיך קיין מאָל נישט געפֿרעגט וועגן מײַנע אַמאָליקע חבֿרטעס, האָב איך געטראַכט, אַז די טעמע האָט זי נישט געוואָלט אַרומרעדן.