אַ גרויסער טייל פֿון דער הײַנטיקער פּרשה איז געווידמעט דעם ענין פֿון שמיטה. די תּורה זאָגט אָן די ייִדן אין ארץ-ישׂראל אויפֿצוהערן באַאַרבעטן די ערד יעדע זיבן יאָר. די גערעטעניש פֿונעם ספּעציעלן זיבעטן שמיטה־יאָר טאָר נישט פֿאַרקויפֿט ווערן אויף אַן אָרגאַניזירטן אופֿן, און אַלע אָפֿענע פֿעלדער מוזן זײַן הפֿקר, אָפֿן פֿאַר אַלע מענטשן.

ווײַטער דערקלערט די תּורה, אַז נאָך זיבן שמיטה־פּעריאָדן קומט אַ יובֿל — אַ ספּעציעל יאָר, ווען עס קומט אַ "גאולה אינעם לאַנד". פּראַקטיש האָט עס געמיינט, אַז מע פֿלעגט באַפֿרײַען אַלע ייִדישע עבֿדים און מע פֿלעגט איבערגעבן די פֿאַרקויפֿטע שטחים צוריק צו די משפּחות, וועלכע האָבן זיי געהאַט בירושה.

די הלכות פֿון שטימה ווערן נאָך אַלץ אָפּגעהיט אין ארץ־ישׂראל, הגם ס׳רובֿ פּוסקים האַלטן, אַז אין די הײַנטיקע צײַטן איז עס בלויז אַ מיצווה דרבנן. פֿון די צוועלף ייִדישע שבֿטים זענען הײַנט געבליבן — באַדינגלעך געזאָגט — בלויז יהודה און לוי; אין דער אמתן, ווער ווייס וויפֿל ייִדן עס שטאַמען הײַנט פֿון גרים אָדער פֿון די פֿאַרשוווּנדענע עשׂרת־השבֿטים? צוליב דעם און אַ צאָל אַנדערע סיבות, איז די סיסטעם פֿון יובֿל־יאָרן שוין לאַנג נישט אַקטועל.

די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיטן אָנזאָג, אַז די כּהנים טאָרן נישט אָנרירן קיין מתים, אַחוץ אַזאַ אויסנעמלעכן פֿאַל, ווי דער טויט פֿון די נאָענטסטע קרובֿים. דער אייבערשטער האָט געזאָגט משה רבינו, אַז ער זאָל איבערגעבן דעם דאָזיקן אָנזאָג די קינדער פֿון אַהרן. ווײַטער גייט אַ רייד וועגן קרבנות און די ייִדישע יום־טובֿים. צווישן אַנדערע ענינים, ווערט דערמאָנט נאָך איין אַקטועלע מיצווה — די ספֿירת־העומר.

בײַם סוף פֿון דער פּרשה ווערט דערציילט אַ טרויעריקע מעשׂה. משה רבינו האָט געפּסקנט, אַז אַ זון פֿון אַ ייִדישער מאַמע, שלומית בת דבֿרי, און אַ מיצרישן מאַן, טאָר נישט וווינען צוזאַמען מיט זײַן מאַמען אין דער מחנה פֿונעם שבֿט־דן, ווײַל ער געהערט נישט צו די ייִדישע שבֿטים מצד דעם טאַטן. שלומיתעס זון האָט באַטראַכט משהס פּסק ווי אַן אומיושרדיקן, און האָט געשאָלטן דעם רבונו־של־עולם. פֿאַר זײַן לעסטערונג האָט מען אים פֿאַרשטיינערט אויף טויט.

אין דער תּורה גייט גענוג אָפֿט אַ רייד וועגן טויט־שטראָף. זייער זעלטן געפֿינען מיר אָבער אינעם תּנ״ך פּראַקטישע בײַשפּילן, ווען עמעצער ווערט פֿאַרמישפּט צום טויט צוליב עבֿירות. געוויינטלעך, ווערן די הלכות פֿון די מיתות־בית־דין באַטראַכט בלויז ווי אַ מוסר־וואָרענונג, כּדי מענטשן זאָלן נישט זינדיקן.

אין די פֿריִערדיקע פּרשיות האָבן מיר כּסדר באַטראַכט אַ געוויסן לייטמאָטיוו, וואָס נעמט אַרום דעם גאַנצן חומש "ויקראָ": די באַציִונג צווישן דעם מענטשלעכן אייגענעם ווילן און דעם ג־טלעכן רוף פֿון אויבן. אין דער הײַנטיקער סדרה ווערן דערקלערט נײַע אַספּעקטן פֿונעם זעלבן מאָטיוו.

"קדושים תּהיו כּי קדוש אַני" — "איר זאָלט זײַן הייליק, ווײַל איך בין הייליק". אַזוי האָט דער אייבערשטער געהייסן משה רבינו איבערצוגעבן די ייִדן. ווײַטער אין דער פּרשה, ווערט כּמעט דער זעלבער אָנזאָג איבערגעחזרט נאָך צוויי מאָל מיט אַ ביסל אַנדערע ווערטער.

אַחרי

מיט עטלעכע וואָכן צוריק, אין דער פּרשה "שמיני", האָבן מיר באַטראַכט די מעשׂה מיט צוויי זין פֿון אַהרן הכּהן, נדבֿ און אַבֿיהוא. זיי האָבן געבראַכט אַ קטורת אינעם מישכּן, און זענען פֿאַרברענט געוואָרן אינעם הימלישן פֿײַער; דער אייבערשטער האָט געזאָגט, אַז זיי האָבן געבראַכט אַ "פֿרעמד פֿײַער" און דערפֿאַר זענען זיי באַשטראָפֿט געוואָרן.

די חז״ל דערקלערן, אַז יענער טראַגישער טאָג, ווען אַהרנס זין זענען אומגעקומען, איז געווען ראָש-חודש ניסן. זײַענדיק כּהנים, האָבן נדבֿ און אַבֿיהוא געהאַט דאָס רעכט צו ברענגען דאָס קטורת. די גמרא לייגט פֿאָר עטלעכע מעגלעכע סיבות פֿאַר זייער שטראָף. לויט איין דעה, זענען זיי געווען שיכּור. די חסידישע מפֿרשים טײַטשן עס אָבער אָפּ נישט אויף אַ בוכשטעבלעכן אופֿן און דערקלערן, אַז די אומגעקומענע כּהנים האָבן זיך געפֿילט בלויז "גײַסטיק שיכּור" און זענען ממש אויסגעגאַנגען פֿון התלהבֿות.

אין דער פֿאָריקער פּרשה, "תזריע", איז געגאַנגען אַ רייד וועגן דעם געבורט פֿון קינדער און וועגן דעם צרעת — אַ מיסטעריעזע הויט־קראַנקייט, וואָס ווערט געוויינטלעך איבערגעזעצט ווי "לעפּרע". די חז״ל דערקלערן אָבער, אַז די דאָזיקע קראַנקייט האָט עקזיסטיקט בלויז אין די תּנ״כישע צײַטן, ווי אַ שטראָף פֿאַר רעדן לשון־הרע — ווי עס איז געשען מיט מרים, וועלכע האָט שלעכט גערעדט קעגן איר ברודער, משה. דער נאָמען פֿון דער הײַנטיקער פּרשה, "מצורע", קלינגט ווי "מצא רע" — "ער האָט אַרויסגעבראַכט שלעכטס"; אַזאַ נאָמען איז מרמז אויף דעם חטא פֿון לשון־הרע. דאָס צרעת איז מטמא געווען דעם קראַנקן; כּדי זיך אָפּצורייניקן, האָט מען געמוזט דורכפֿירן אַ גאַנצע סעריע ספּעציפֿישע קאָמפּליצירטע ריטואַלן, וואָס וועגן זיי עס ווערט דערציילט אין דער הײַנטיקער פּרשה.

ווײַטער ווערט אין דער סדרה דערקלערט אַן אַנדער מין צרעת — אויף די ווענט פֿון אַ הויז. ווען די גרינע אָדער רויטע פֿלעקן האָבן זיך געוויזן אויף די ווענט בלויז אויף עטלעכע טעג, וואָלט מען געקאָנט אויסרייניקן דאָס הויז דורך אַן ענלעכן ריטואַל, מיט צוויי פֿייגעלעך און ספּעציפֿישע פֿלאַנץ־מאַטעריאַלן. אין געוויסע פֿאַלן, ווען די פֿלעקן האָבן זיך ווידער פֿאַרשפּרייט אויף די ווענט, האָט מען געמוזט צעשטערן דאָס גאַנצע הויז. די חז״ל זאָגן אָבער, אַז דאָס איז געווען אַ גוטער סימן פֿון אַ באַהאַלטענעם אוצר, וועלכער איז געלעבן באַגראָבן אונטערן הויז.

די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיט די דינים פֿון אַ ייִדישער קימפּעטאָרין. "אשה כּי תזריע וילדה זכר" — "ווען אַ פֿרוי וועט טראָגן און וועט האָבן אַ זון" — הייסט איר די תּורה אָפּוואַרטן 7 טעג; ערשט דעמאָלט קאָן זי זיך טובֿלען אין מיקווה, כּדי צו האָבן דאָס רשות אָנצורירן איר מאַן. בזמן־הבית, ווען דער בית־המיקדש איז געשטאַנען, האָט זי אויך געדאַרפֿט ברענגען אַ קרבן נאָך 33 טעג אַרום.

ווען אַ פֿרוי האָט אַ טאָכטער, הייסט די תּורה אָפּוואַרטן צוויי מאָל לענגער — 14 טעג — איידער זי מעג זיך מטהר זײַן אין מיקווה, און צו ברענגען אַ קרבן נאָך 66 טעג. ווײַטער ווערט אין דער פּרשה דערקלערט די הלכות פֿון "צרעת" — אַ הויט־קראַנקייט, וואָס ווערט געוויינטלעך איבערגעזעצט ווי "לעפּרע", און פֿלעגט מטמא זײַן מענטשן, כּלים און גאַנצע הײַזער.

דער אָנזאָג "פּרו ורבֿו", צו האָבן קינדער, איז די ערשטע מיצווה אין דער גאַנצער תּורה, וואָס שטייט געשריבן אין דער פּרשה "בראשית". פֿאַרוואָס זאָל אַזאַ שׂימחהדיק געשעעניש, ווי דאָס געבורט פֿון אַ קינד, אַרײַנברענגען אַ פֿרוי אין אַ מצבֿ פֿון ריטואַלער אומריינקייט? פֿאַרוואָס דערציילט די תּורה וועגן די קימפּעטאָרינס אין דער זעלבער פּרשה, וווּ עס גייט אַ רייד וועגן דער לעפּרע־קראַנקייט? דערצו, דער טאָפּלט־לאַנגער פּעריאָד פֿון טומאה נאָכן געבורט פֿון אַ מיידל, קאָן קלינגען — ווי עס וואָלט געקאָנט טענהן אַ הײַנטצײַטיקער קריטיקער — ווי אַ בפֿירושע דיסקרימינאַציע קעגן פֿרויען.

אין די לעצטע צוויי פּרשיות האָבן מיר באַטראַכט, ווי אַזוי דער אינדיווידועלער דרך פֿון אַ יחיד קומט אין "רעזאָנאַנס" מיט דעם ג־טלעכן רוף פֿון הימל. בעצם, זענען צווישן די דאָזיקע צוויי מינים גײַסטיקע אימפּולסן נישטאָ קיין סתּירה. למשל, ווען אַ פּאָעט אָדער אַ קינסטלער האָט אַ גרויסן טאַלאַנט, זאָגט מען, אַז ער האָט אַ ג־טס גאָב. דאָס הייסט, אַז די גרעסטע אָריגינעלקייט און אייגנאַרט פֿון עמעצנס קונסט ווערט אויפֿגענומען ווי אַ הימלישע אַנטפּלעקונג.

די זעלבע זאַך איז אויך אמת, ווען סע גייט אַ רייד וועגן דבֿרי־תּורה. צום בײַשפּיל, ווערן רבי נחמן בראַצלעווערס "סיפּורי־מעשׂיות" אָנערקענט ווי אַ מוסטער פֿון אָריגינעלער ליטעראַרישער מײַססערשאַפֿט, און סײַ ווי די טיפֿסטע סודות־התּורה, וואָס קומען פֿון די העכסטע רוחניותדיקע וועלטן. די שעפֿערישע אָריגינעלקייט קלינגט ווי אַן אויסדרוק פֿון דער מענטשלעכער אינדיווידועלער אומאָפּהענגיקייט; די נבֿואה איז, פּונקט פֿאַרקערט, אַ רעזולטאַט פֿון אַ טיפֿן ביטול־היש, ווען אַ מענטש זאָגט זיך אָפּ פֿון זײַן "איך" און פֿאָלגט דאָס ג־טלעכע קול. און פֿאָרט, זעען מיר אָפֿט, אַז ס׳איז ממש איין זאַך.

אין דער פֿריִערדיקער פּרשה האָבן מיר געפּרוּווט אָנצוטאַפּן דעם אַלגעמיינעם לייטמאָטיוו פֿונעם גאַנצן חומש "ויקראָ", וועלכער הייבט זיך אָן מיט דעם אייבערשטנס רוף צו משה רבינו, וועלכער ווערט פֿאַרשריבן אין דער ספֿר־תּורה מיט אַן אומגעוויינטלעך קליינעם "אַלף", וואָס גיט צו אַ געוויסע צוויידײַטיקייט, ווי עס וואָלט געשטאַנען "ויקר" — און דער אייבערשטער האָט געטראָפֿן משה.

מע קאָן זאָגן, אַז דער לייטמאָטיוו פֿונעם הײַנטיקן אָפּטייל פֿונעם חומש, וועלכן מיר האָבן אָנגעהויבן לייענען מיט אַ וואָך צוריק, איז דער אינערלעכער ג־טלעכער רוף, וועלכער ברענגט די מענטשלעכע נשמה צו קדושה און מסירת־נפֿש. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, איז "ויקר" און "ויקראָ" נישט צוויי היפּוכים, נאָר ממש די זעלבע זאַך. ווען מע טרעפֿט פּלוצעם אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג, איז עס גופֿא אַ רוף פֿון הימל; און ווען דער באַשעפֿער רופֿט דעם מענטש — איז עס נישט סתּם אַ קול פֿון אויבן, נאָר אַ טיפֿע גײַסטיקע דערפֿאַרונג.

דער ערשטער טייל פֿון די חמישה־חומשי־תּורה — "בראשית" — פֿאָקוסירט זיך אויף דער טעמע פֿון וועלט־באַשאַפֿונג; אויף די וואָרצלען פֿון דער מענטשלעכער ציוויליזאַציע, מיט אירע מעלות און חסרונות; און אויף דער אורגעשיכטע פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. דער אינהאַלט שטימט מיט דעם נאָמען פֿונעם דאָזיקן תּורה־טייל, וועלכער הייבט זיך אָן מיט אַ גרויסן אות "בית", וואָס סימבאָליזירט די דיאַלעקטישע באַציִונגען צווישן דעם מענטש און דעם באַשעפֿער אָדער, פֿילאָסאָפֿיש גערעדט, צווישן סוביעקט און אָביעקט.

אין דער אמתן, איז נישטאָ קיין אַנדער מציאות, מחוץ דעם ג־טלעכן אַבסאָלוט; אַלע זאַכן אין דער וועלט זענען בלויז אַנטפּלעקונגען פֿון זײַן ליכט; לגבי אונדז בלײַבט אָבער די וועלט תּמיד אַ צווייזײַטיקע. דער מענטשלעכער שׂכל, אינעם געוויינטלעכן באַקאַנטן צושטאַנד פֿונעם באַוווּסטזײַן, קאָן נישט טראַכטן נישט שטעלנדיק אַ גרענעץ צווישן דעם אייגענעם "זיך", דער סוביעקט, און דעם אַרום — די וועלט פֿון אָביעקטן.

די הײַנטיקע סדרה שליסט די סעריע פֿון פֿינף פּרשיות, וווּ עס ווערט דערציילט, ווי אַזוי די ייִדן האָבן אויפֿגעבויט דעם מישכּן. ס׳איז אויך די לעצטע פּרשה אינעם חומש "שמות", וווּ עס גייט אַ רייד וועגן יציאת־מצרים און דער גײַסטיקער דערפֿאַרונג פֿונעם באַפֿרײַטן ייִדישן פֿאָלק אינעם מידבר.

ווי מיר האָבן דאָס שוין באַטראַכט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, דינט די מעשׂה פֿון יציאת־מצרים ווי אַן אַרכעטיפּ, אַ מוסטער פֿון מענטשלעכער פֿרײַהייט. צוליב דעם, ווערט דער יום־טובֿ פּסח אָנגערופֿן "זמן־חרותינו" — "די צײַט פֿון אונדזער באַפֿרײַונג".

אין די פֿריִערדיקע פּרשיות האָבן מיר אויפֿגעוויזן, אַז אין אַלע פּרשיות פֿונעם חומש "שמות" שטעקט אַ טיפֿער סאָציאַלער אינהאַלט — אַמאָל בפֿירוש, אַמאָל ברמז. די פֿאָריקע וואָך האָבן מיר געלייענט די פּרשה "ויקהל", וווּ עס ווערט דערציילט, ווי משה רבינו האָט צונויפֿגערופֿן אַלע ייִדן, און האָט זיי געוואָרנט, אַז זיי טאָרן נישט בויען דעם מישכּן אום שבת. בעת דער מלאכת־המישכּן האָבן די ייִדן געוויזן, אַז אַ בשותּפֿותדיקע טעטיקייט, מיט אַחדות און ברודערשאַפֿט, איז מסוגל צו פֿאַרוואַנדלען די גשמיותדיקע וועלט אין אַ היים פֿאַר דער הייליקער שכינה, און אויפֿצוהייבן די מענטשלעכע נשמה צו איר ג־טלעכן שורש.

"ויקהל משה" — משה רבינו האָט צונויפֿגערופֿן אַלע ייִדן, און האָט זיי געוואָרנט, אַז זיי מעגן אַרבעטן בלויז אין דער וואָכן, נאָר נישט שבת. דערנאָך דערציילט אונדז די תּורה ווײַטער וועגן דעם, ווי אַזוי אַלע ייִדן האָבן צוזאַמען אויפֿגעשטעלט דעם מישכּן.

די תּורה דערקלערט עטלעכע מאָל, אַז מע טאָר נישט טאָן שבת קיין שום מלאָכה. די חז״ל דערקלערן, אַז אין דעם איצטיקן פֿאַל האָט דער אָנזאָג וועגן שבת אַ שײַכות צום אַלגעמיינעם אינהאַלט פֿון דער הײַנטיקער סדרה. די ייִדן האָבן געקאָנט משער זײַן זיך, אַז די מלאכת־המישכּן איז וויכטיקער ווי שבת. די כּהנים האָבן יאָ אויסגעפֿירט זייער עבֿודה די גאַנצע צײַט, אַפֿילו שבת און יום־כּיפּור. דערפֿאַר האָט משה ספּעציעל געוואָרנט די ייִדן, אַז הגם די עבֿודת־הכּהנים איז טאַקע העכער ווי שמירת־שבת, מיינט עס נישט, אַז מע מעג אויך ברעכן דעם הייליקן יום־המנוחה צוליב דער צוגרייט־אַרבעט אַרום דעם מישכּן.

במשך פֿון עטלעכע פֿאָריקע וואָכן האָבן מיר באַהאַנדלט דעם סאָציאַלן תּוכן פֿון די פּרשיות, וווּ עס ווערט דערציילט וועגן דעם יציאת־מצרים, מתּן־תּורה און בנין־המישכּן. דער ערשטער טייל פֿונעם חומש "שמות", פֿון אָנהייב ביז "מישפּטים", ווערן באַטראַכט ווי אַ ספּעציעלער בלאָק פֿונעם חומש, וואָס ווערט אָנגערופֿן "שובֿבֿים"; דאָס איז ראָשי־תּיבֿות פֿון די ערשטע אותיות אין די נעמען פֿון די פּרשיות. אין אַן עיבור־יאָר, אַזוי ווי הײַיאָר, ווערן די סדרות, וועלכע מיר האָבן געלייענט במשך פֿון די לעצטע צוויי וואָכן, "תּרומה" און "תּצוה", אויך אַרײַנגערעכנט ווי אַ טייל פֿונעם דאָזיקן בלאָק.