פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

פֿונעם הײַנטיקן שבת ביזן סוף יאָר הייבן מיר אָן לייענען דעם לעצטן טייל פֿון דער תּורה — "דבֿרים". אין די פֿריִערדיקע פּרשיות במשך פֿונעם יאָר האָבן מיר כּסדר באַטראַכט די לייטמאָטיוון פֿון די חמישה-חומשי-תּורה אין שײַכות מיט זייערע נעמען. איידער מיר גייען אַריבער צום חומש "דבֿרים", לאָמיר זיי דערמאָנען, וועגן וואָס עס גייט אַ רייד אין די פֿאָריקע פֿיר חומשים.

די חז״ל באַמערקן, אַז אין תּהילים שטייט פֿיר מאָל די פֿראַזע "ברכי נפֿשי את ה׳" — זאָל מײַן נשמה בענטשן דעם אייבערשן — און נאָך איין מאָל אַן ענלעכע פֿראַזע: "ברכו ה׳ מלאכיו" — זאָלן דעם אייבערשטנס שליחים אים בענטשן. די גמרא זאָגט, אַז די דאָזיקע פֿינף לויב־געזאַנגען שטימען מיט די פֿינף וועלטן, אין וועלכע עס האָט געלעבט דוד־המלך — ווען ער איז נאָך געווען אין זײַן מאַמעס בויך; ווען ער איז געבוירן געוואָרן און צום ערשטן מאָל דערזען הימל און שטערן; ווען ער האָט געזויגט זײַן מאַמעס מילך און געקוקט אויף איר ברוסט, וועלכע סימבאָליזירט די מידה פֿון בינה — פֿאַרשטאַנד; ווען ער האָט מנצח געווען די רשעים; ווען ער האָט זיך פֿאַרטראַכט וועגן דעם טאָג פֿון זײַן טויט.

פֿאַרשיידענע פּערזענלעכקייטן, וועלכע שפּילן וויכטיקע ראָלעס אינעם גאולה־פּראָצעס און אַנטפּלעקן נײַע ג־טלעכע חידושים אין דער וועלט, ווערן באַטראַכט ווי משיחים, על־פּי־חסידות, אין אַ געוויסן זין פֿון וואָרט. למשל, דוד־המלך ווערט אָנגערופֿן "משיח ראשון" אָדער "דוד מלכא משיחא", און משה רבינו ווערט אויך אָנגערופֿן "גואל ראשון" אָדער "משה משיח". די חסידישע צדיקים דערקלערן, אַז די גרעסטע צדיקים זענען משיחים פֿון זייער דור. דערפֿאַר, בלײַבן אַלע פֿאָרויסגעזאָגטע חשבונות וועגן גאולה־צײַטן אמת; הגם דער ענדגילטיקער גואל־צדק איז נאָך נישט געקומען, פּאַסירן אין דער וועלט כּסדר פֿאַרשיידענע געשעענישן, וועלכע ווערן באַטראַכט ווי אַ שטיקל גאולה.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דעם הײַנטיקן שבת לייענען מיר די לעצטע פּרשה אינעם חומש "במדבר". במשך פֿון די לעצטע פּאָר חדשים, האָבן מיר כּסדר באַטראַכט און געשטרעבט צו באַהויפּטן דעם לייטמאָטיוו פֿונעם דאָזיקן טייל פֿון חמישה־חומשי־תּורה.

די ערשטע פּרשה — "במדבר" — מיט וועלכער עס הייבט זיך אָן דער ציקל פֿון די סדרות, וואָס פֿאַרענדיקט זיך די וואָך, באַשטייט, על־פּי־רובֿ, פֿון פּרטימדיקע חשבונות. לויטן אָנזאָג פֿונעם אייבערשטן, האָט משה רבינו געהייסן איבערצוציילן די צאָל פֿון דערוואַקסענע מענער פֿון 20 ביז 60 יאָר אַלט אין יעדן ייִדישן שבֿט. כּמעט די גאַנצע פּרשה "במדבר" באַשטייט פֿון פּרטימדיקע חשבונות און רשימות פֿון משפּחות. צוליב דעם, ווערט דער דאָזיקער אָפּטייל פֿונעם חומש אָנגערופֿן "ספֿר הפּקודים" — "דער ספֿר פֿון חשבונות".

די מפֿרשים דערקלערן, אַז אַזאַ פּרטימדיקער חשבון ווײַזט אָן אויפֿן חשיבֿות פֿון יעדן ייִד. צוליב דער זעלבער סיבה, טאָר מען אויך נישט ציילן די ייִדן אויף אַ דירעקטן אופֿן. כּדי דורכצופֿירן דעם דעמאָגראַפֿישן חשבון, האָט משה רבינו געזאַמלט אַ האַלבן זילבערנעם שקל פֿון יעדן איבערגעציילטן ייִד אין יעדן באַזונדערן שבֿט, און אויסגערעכנט דעם סך־הכּל.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיט ענינים פֿון נדרים. משה רבנו האָט איבערגעגעבן די נשׂיאים פֿון די ייִדישע שבֿטים — "ראָשי־המטות" — אַז ווען עמעצער טוט אַ נדר, מוז מען עס מקיים זײַן. ווײַטער ווערט דערקלערט, ווי אַזוי צו מאַכן התּרת־נדרים — אָפּצושאַפֿן אַ נדר.

משה רבנו האָט אויסגענוצט אַ ספּעציעלן אויסדרוק אין שײַכות צו די הלכות פֿון נדרים: "זה הדבֿר" — "דאָס איז די זאַך". די מפֿרשים דערקלערן, אַז די דאָזיקע פֿראַזע ווײַזט אָן אויף דער באַזונדער־הויכער מדרגה פֿון משה רבנוס נבֿואה. וועגן די אַנדערע נבֿיאים שטייט געשריבן אין תּנ״ך, אַז דער אייבערשטער האָט זיי "אַזוי געזאָגט" — "כה אָמר השם". משה האָט אָבער משׂיג געווען זײַן נבֿואה אויף אַ מער דירעקטן, קלאָרן אופֿן, ווי אַ מענטש, וואָס טײַט אָן אויף עפּעס מיטן פֿינגער און פֿאַרשטייט קלאָר, וואָס דאָס איז.

די תּורה דערקלערט פֿאַר אונדז די מעלה פֿון משה רבנוס השׂגה פֿונעם אייבערשטן דווקא אין שײַכות צו די נדרים. ווי מיר האָבן שוין באַהאַנדלט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, זענען אין דער תּורה פֿאַראַן נישט ווייניק מיצוות, וועלכע זענען הײַנט נישט אַקטועל אינעם בוכשטעבלעכן זין. עס זענען אויך פֿאַראַן אַזעלכע מיצוות, וואָס בלײַבן יאָ אַקטועל, אָבער בלויז אין אומגעוווּנטשענע סיטואַציעס: למשל, די מיצווה צו גטן זיך מיט דער פֿרוי ווי געהעריק, אָדער צו הרגענען אַ מערדער. פֿאַרשטייט זיך, עס וואָלט געווען בעסער צו לעבן אין אַ וועלט, וווּ קיינער ווערט נישט דערהרגעט און ממילא איז נישטאָ קיין נייטיקייט אויסצופֿירן די דאָזיקע מיצווה.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָבן מיר באַטראַכט די מעשׂה פֿון בלק, דער בייזער קיניג פֿון מואבֿ, וועלכער האָט געבעטן דעם מכשף בלעם צו פֿאַרשעלטן דאָס ייִדישע פֿאָלק. דער אייבערשטער האָט אָבער אַרײַנגעלייגט אין בלעמס מויל אַ ברכה, אַנשטאָט אַ קללה. בלק האָט זיך דעמאָלט געגעבן אַן אַנדער עצה: אַרײַנצושיקן אַ גרופּע מואבֿישע פֿרויען אינעם ייִדישן לאַגער, זיי זאָלן זינדיקן מיט די ייִדן און פֿאַרפֿירן זיי, בשעת־מעשׂה, צו דינען עבֿודה־זרה.

די ייִדן זענען געשטאַנען אויף אַזאַ הויכער מדרגה, אַז דער גרעסטער מכשף אין דער וועלט האָט נישט געקאָנט זיי ברענגען אַ היזק. דערפֿאַר, האָט בלק געוואָלט זיי קודם אַראָפּברענגען פֿונעם הויכן רוחניות אין דער וועלט פֿון גראָבע גשמיותדיקע תּאוות.

דער פּלאַן האָט טאַקע געפּועלט: אַ טייל ייִדן האָבן אָנגעהויבן דינען עבֿודה־זרה. עס האָט זיך אָנגעהויבן אַ גרויסע מגפֿה, וועלכע האָט זיך אָפּגעשטעלט נאָך דעם, ווי פּינחס, אַן אייניקל פֿון אַהרן, האָט דערהרגעט אַ ייִדישן מאַן און אַ מואבֿישע פֿרוי, וועלכע זענען געווען פֿאַרנומען אין יענעם מאָמענט מיט אינטימע באַציִונגען בפֿרהסיה.

הגם די מעשׂה קלינגט טאַקע גאַנץ ווילד, זענען ביידע דערהרגעטע געווען חשובֿע מענטשן, ווי עס דערקלערן די מפֿרשים. דער מאַן, וועלכער האָט געהייסן זמרי, איז געווען דער נשׂיא פֿונעם שבֿט־שמעון, און די פֿרוי, כּזבי, איז געווען אַ פּריצעסין פֿון מדין און אַ טאָכטער פֿונעם קיניג בלק.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די הײַנטיקע פּרשה איז די איינציקע אינעם גאַנצן חומש, וואָס טראָגט דעם נאָמען פֿון אַן עכטן רשע. די פֿריִערדיקע סדרה — "קורח" — איז אויך אָנגערופֿן נאָך אַ סתּירותדיקן פּערסאָנאַזש. פֿונדעסטוועגן, ווי מיר האָבן באַהאַנדלט די פֿאָריקע וואָך, האָט קורח געהאַט אַ גוטע כּוונה, הגם זײַן מחלוקת כּלפּי משה איז נישט געווען אינגאַנצן לשם־שמים.

בלק, אַ קיניג פֿון מואבֿ, איז אָבער געווען אַ בפֿירושער שׂונא־ישׂראל, וועלכער האָט געהאָפֿט צו פֿאַרשעלטן די ייִדן מיט אַ מעכטיקער טויט־קללה. כּדי אויסצופֿירן זײַן פּלאַן, האָט ער זיך געווענדט צו בלעם — אַ באַרימטער בייזער מכשף.

נישט געקוקט אויף זײַן רישעות, איז בלעם געווען אַן אמתער נבֿיא. הגם זײַן השׂגה פֿון רוחניות איז געווען פֿאַרבונדן מיט דער סיטרא־אַחרא, האָט ער דערגרייכט, אויף זײַן היפּוכדיקן אופֿן, די זעלבע מדרגה פֿון נבֿואה ווי משה רבינו. דער אייבערשטער האָט געהייסן בלעמען נישט צו טשעפּען די ייִדן. דער קיניג בלק האָט אָבער ווידער געבעטן דעם מכשף דורכצופֿירן דעם קללה־ריטואַל. בלעם האָט מסכּים געווען — בתּנאַי, אַז ער וועט נישט רעדן קיין וואָרט קעגן דעם באַשעפֿערס ווילן.

דער בייזער "אַנטי־נבֿיא" איז געגאַנגען צום באַרג, פֿונוואַנען ער וואָלט געקאָנט זען די ייִדישע מחנה אינעם מידבר, כּדי "אָנצוצילן" זײַן קללה ווי געהעריק. אויפֿן וועג צו דעם באַרג, האָט זײַן אייזלטע דערזען אַ מלאך און האָט אָנגעהויבן רעדן. נישט געקוקט אויף דעם דאָזיקן אויסטערלישן נס, האָט בלעם געפּרוּווט גיין ווײַטער. דער מלאך האָט אים געלאָזט, אָבער געוואָרנט, אַז ער מעג בלויז איבערחזרן פּינקטלעך די ווערטער, וועלכע דער רבונו־של־עולם וועט אַרײַנלייגן אין זײַן מויל.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

בײַם אָנהייב פֿון דער הײַנטיקער פּרשה גייט אַ רייד וועגן פּרה־אַדומה — אַ ספּעציעלע ריין־רויטע קו, וואָס די כּהנים פֿלעגן מיט איר אַש מטהר זײַן ייִדן נאָך אַ קאָנטאַקט מיט אַ טויטן מענטש. דאָס מענטשלעכע לעבן איז ווערט אַ גאַנצע וועלט. דערפֿאַר האָט מען נישט געטאָרט אַרײַנקומען אינעם בית־המיקדש, וואָס ווערט באַטראַכט ווי אַ קוואַל פֿון לעבן — נאָך אַ קאָנטאַקט מיט אַ טויטן מענטש. בלויז דורך דעם ספּעציפֿישן ריטואַל פֿון פּרה־אַדומה האָט מען געקאָנט זיך אָפּרייניקן פֿון דער טומאת־מת.

כּדי דורכצופֿירן דעם דאָזיקן טהרה־ריטואַל, האָט מען קודם געמוזט געפֿינען אַ קו, וועלכע האָט קיינמאָל נישט געטראָגן קיין יאָך, און האָט בלויז רויטע האָר — אַ גרויסע זעלטנקייט. מע האָט זי געזאָלט שעכטן און פֿאַרברענען מחוץ דעם הר-הבית; דערנאָך האָט מען אויסגעמישט דאָס אַש מיט קוואַל־וואַסער און אַ צאָל אַנדערע זאַכן.

דער עיקר־פּאַראַדאָקס פֿון דער פּרה־אַדומה, וואָס ווערט אָפֿט באַהאַנדלט אין ספֿרי־חסידות, באַשטייט אין דעם, וואָס דער כּהן, וועלכער פֿירט דורך דעם טהרה־ריטואַל, ווערט אַליין טמא אינעם פּראָצעס. דאָס הייסט, אַז אינעם קוואַל־וואַסער, אויסגעמישט מיטן אַש פֿון דער רויטער קו, באַהאַלטן זיך, אין דער זעלבער צײַט, צוויי דיאַמעטראַל־היפּוכדיקע כּוחות: מטהר צו זײַן פֿון טומאה, און מטמא צו זײַן אַ ריינעם מענטש.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

משה רבינוס שווער, יתרו, האָט געגעבן אַן עצה צו שאַפֿן אַ סיסטעם פֿון דיינים, כּדי צו באַפֿרײַען זײַן איידעם פֿון איבעריקער מי. בלויז אין אַזעלכע פֿאַלן, ווען די דיינים האָבן נישט געוווּסט, ווי אַזוי צו פּסקענען, האָבן זיי זיך געווענדט צו משהן. צוליב דער גרויסער ווערט פֿון דער דאָזיקער עצה, ווערט דערציילט וועגן דעם אין דער פּרשה, וואָס הייסט טאַקע "יתרו".

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

משה רבינו האָט געשיקט צוועלף מרגלים — די נשׂיאים פֿון אַלע שבֿטים — אויסצושפּירן ארץ־כּנען. צען פֿון די צוועלף מרגלים האָבן געטענהט, ווען זיי האָבן זיך אומגעקערט, אַז די ייִדן וועלן נישט קענען אַרײַנקומען אינעם לאַנד, וווּהין דער אייבערשטער האָט צוגעזאָגט אַרײַנצופֿירן דאָס ייִדישע פֿאָלק, ווײַל די דאָרטיקע אײַנוווינער זענען צו שטאַרקע שׂונאים.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

חג־השבֿועות

דער הײַנטיקער יום־טובֿ, שבֿועות, האָט עטלעכע נעמען. אין דער תּורה הייסט ער "חג־הביכּורים" — דער טאָג, ווען די ייִדישע פֿאַרמער פֿלעגן ברענגען די ערשטע פּירות פֿון דער נײַער גערעטעניש — די ביכּורים. מע פֿלעגט אויך ברענגען צוויי ספּעציעלע לאַבנס ברויט, געמאַכט פֿון דער פֿריש־געשניטענע ווייץ — מנחת־הביכּורים. שבֿועות ווערט אויך אָנגערופֿן אין אַן אַנדער פּסוק "חג־הקציר" — דער יום־טובֿ פֿון שניטצײַט, ווײַל ער האָט באַצייכנט דעם אָנהייב פֿון ווייץ־שניט.

מע זעט, אַז אין דער תּורה ווערט דער הײַנטיקער יום־טובֿ פֿאַבונדן מיטן יערלעכן לאַנדווירטשאַפֿטלעכן ציקל. די ספֿירות־העומר איז געווען בעצם אַן אַגריקולטורערע מיצווה: פֿונעם צווייטן טאָג פּסח ביז שבֿועות פֿלעגט מען ברענגען אינעם בית־המיקדש אַ געוויסע מאָס גערשטן, ציילנדיק די טעג. אין מישנה און גמרא, ווערט שבֿועות אָנגערופֿן "עצרת" — אָפּשטעלונג — ווײַל דאָס איז דער לעצטער טאָג פֿון אַ גאַנצער סעריע מיצוות, וועלכע הייבן זיך אָן פֿון פּסח. מע קאָן זאָגן, אַז דער געוויינטלעכער הײַנטיקער נאָמען פֿונעם יום־טובֿ — שבֿועות, וואָס מיינט "וואָכן" — האָט אַן ענלעכן באַדײַט: מע ציילט זיבן וואָכן נאָך פּסח און מע מאַכט אַ סך־הכּל.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָבן מיר אָנגעהויבן לייענען דעם פֿערטן טייל פֿון חמישה־חומשי־תּורה — "במדבר". די נעמען פֿון יעדן גרויסן תּורה־טייל, אַזוי ווי די נעמען פֿון די באַזונדערע פּרשיות, ווײַזן אָן אויף דעם אַלגעמיינעם לייטמאָטיוו, וואָס ווערט אין זיי באַהאַנדלט.

אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערן פֿאָרגעזעצט די פּרטימדיקע חשבונות פֿון די ייִדישע שבֿטים און משפּחות, צוליב וועלכע דער גאַנצער חומש "במדבר" ווערט אויך אָנגערופֿן "ספֿר פּקודים" — אַ ספֿר פֿון חשבונות. "נשׂא את ראש בני גרשון" — דער אייבערשטער האָבן געהייסן משה רבינו איבערצוציילן די אייניקלעך פֿון גרשון — דער עלטסטער זון פֿון לוי. דערנאָך ווערן איבערגעציילט די אייניקלעך פֿון לויס אַנדערע צוויי זין — קהת און מררי.

ווען די ייִדן האָבן געוואַנדערט אינעם מידבר, האָבן די לויים געטראָגן דאָס אַחריות פֿאַר דער טראַנספּאָרטאַציע פֿונעם הייליקן מישכּן. די אייניקלעך פֿון גרשון האָבן געטראָגן די לעדערנע ווענט און פֿאָרהאַנגען פֿונעם מישכּן, ווי אויך דעם מזבח; די אייניקלעך פֿון מררי האָבן געטראָגן די ברעטער, זײַלן און אַנדערע פֿאַרבינדונג־טיילן, אויף וועלכע עס האָט זיך געהאַלטן דער גאַנצער הייליקער בנין; און די בני־קהת, צו וועלכע עס האָט געהערט משה רבינו אַליין, האָבן געטראָגן אויף זייערע פּלייצעס די הייליקסטע טיילן פֿון מישכּן, אַרײַנגערעכנט דעם אָרון־הברית מיט די צוויי לוחות, די גאָלדענע מנורה און דעם אינערלעכן גאָלדענעם מזבח פֿאַרן קטורת.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין די פֿריִערדיקע פּרשיות האָבן מיר הײַיאָר כּסדר באַטראַכט דעם אַלגעמיינעם לייטמאָטיוו פֿון די ערשטע דרײַ חומשים, אין שײַכות מיט זייערע נעמען.

ווי ס׳איז באַקאַנט, גייט אינעם חומש "בראשית" אַ רייד וועגן דעם אַלגעמיינעם וועלט־באַשאַף, וועגן דעם אָנהייב פֿון דער מענטשלעכער ציוויליזאַציע און וועגן דעם לעבן פֿון די ייִדישע אָבֿות. אינעם צענטער פֿון דער גאַנצער תּורה שטייט אָבער דער מענטש. די תּורה ווײַזט אַ וועג, ווי אַזוי צו אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט אין זיך און אין דער אַרומיקער וועלט. ס׳איז אַ ג־טלעכער וועגווײַזער, אָנגעשריבן אויף אַ מענטשלעכער שפּראַך דווקא פֿאַר מענטשן. די עיקר־טעמע פֿונעם חומש "בראשית" איז די אַנטוויקלונג פֿון דער מענטשלעכער ציוויליאַזאַציע.

דער חומש "שמות" דערציילט אונדז וועגן יציאת־מצרים, ווי אויך וועגן פֿאַרשיידענע געזעלשאַפֿטלעכע טעמעס פֿון אַ גײַסטיקן קוקווינקל. צוליב זייער מסירת־נפֿש, האָבן די ייִדן זיך באַפֿרײַט, על־פּי־נס, פֿון שקלאַפֿערײַ. שפּעטער האָבן זיי באַקומען פֿאַרשיידענע מיצוות, וועלכע האָבן צו טאָן מיט יושרדיקע מענטשלעכע באַציִונגען, און געוויזן אַ מוסטער פֿון אַחדות לשם־שמים בעת דער אַרבעט איבערן מישכּן.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער נאָמען פֿון דער הײַנטיקער פּרשה — "בחוקותי" — האָט צו טאָן מיטן ענין פֿון שׂכר־ועונש. "אם בחוקותי תּלכו ואת מצותי תּשמרו" — "אויב איר וועט פֿאָלגן מײַנע געזעצן און היטן מײַנע מיצוות, זאָגט דער באַשעפֿער דעם ייִדישן פֿאָלק, "ונתתי גשמיכם בעתּם" — "וועל איך אײַך געבן רעגן באַצײַטנס". אַחוץ דעם רעגן, זאָגט די תּורה צו נאָך אַ צאָל פֿאַרשיידענע מינים שׂכר פֿאַר די מיצוות, ווי אויך פֿאַרשיידענע מינים שטראָף פֿאַר עבֿירות.

די אמונה אינעם שׂכר, וואָס מע באַקומט פֿאַרן מקיים זײַן די מיצוות, און אינעם עונש פֿאַר די עבֿירות, איז איינער פֿון די סאַמע יסודותדיקע עיקרים פֿון ייִדישקייט. יוסף אַלבו — דער גרויסער ייִדישער פֿילאָסאָף, וועלכער איז נישט מסכּים מיטן רמב״מס צוגאַנג און לייגט פֿאָר זײַן אייגענע, מינימאַליסטישע סיסטעם פֿון יסודות־האמונה — דערקלערט אין זײַן "ספֿר העיקרים", אַז מע קאָן נישט פֿאָרשטעלן ייִדישקייט אָן דעם ענין פֿון שׂכר־ועונש.