צו איר 55סטן יאָרצײַט

ווען מע גיט אַ טראַכט וועגן דער ייִדישער שול אין אַמעריקע פֿון אַ מאָל און וועגן דעם שול־רעפּערטואַר, וואָס מע האָט גענאָסן און ליב געהאַט, קומען אויפֿן געדאַנק די זינגלידער, די דיכטונג, די מעשׂיות און ימים־טובֿים, וואָס די קינדער האָבן געלערנט, שטודירט, געזונגען, געפּראַוועט. ס׳איז געווען אַ פֿריידיק אָרט, צו וועלכן די קינדער האָבן ליב געהאַט צו קומען, לערנען זיך און פֿאַרברענגען אַ שעה אָדער מער. צווישן די באַליבטע דיכטערס איז געווען לאה קאַפּילאָוויטש־האָפֿמאַן, וועמעס קינדער־לידער די שול־קינדער האָבן געלייענט, רעציטירט און אויסגעלערנט אויף אויסנווייניק. אין אירע לידער האָט די מחברטע ניט נאָר אויסגע­דריקט די געפֿילן פֿון קינד, זײַנע שפּילן, שטיפֿערײַען, זײַנע פֿריידן און זאָרגן, זי האָט גערעדט ווי דאָס קינד רעדט, און דאָס האָט ליבער געמאַכט דאָס לייענען דאָס ליד.

דער פּאָעט יעקבֿ פֿרידמאַן, וואָס האָט עולה געווען קיין ישׂראל, האָט באַשריבן זײַנע אײַנדרוקן, זײַן פֿרייד און גענוס אין זײַן נײַער היים. אין איין ליד באַניצט ער זיך מיט די ווערטער פֿון דעם "דודעלע" פֿון ר׳ לוי-יצחק באַרדיטשעווער, אויסצודריקן זײַן ליבשאַפֿט צו גאָט:

בעת איך וועל קומען
אין אַ מלבוש פֿון לײַן,
מיט אַ הילצערן פֿײַפֿל
צום ירדן צו גיין.

ווייניק איז באַוווּסט וועגן דעם סאָ­וועטישן דיכטער מענדל אַבאַרבאַנעל. פֿון דעם "נײַעם לעקסיקאָן" דערוויסן מיר זיך, אַז ער איז געבוירן געוואָרן אין 1888 און געשטאָרבן אין 1957. ער האָט געלעבט אין ווײַסרוסלאַנד און ער איז געווען פֿון פֿאַך אַ סטאָליער. ער האָט אָנגעהויבן דרוקן אין מאָסקווע און וויטעבסק אין 1918. ער האָט אַרויסגעגעבן עטלעכע זאַמלונגען לידער אין בוכפֿאָרעם. "זײַן גורל — אומבאַקאַנט", שרײַבט דער "לעקסיקאָן". דאַרפֿן מיר זיך פֿאַרלאָזן אויף געוויסע דאַטן וואָס געפֿינען זיך אין זײַנע לידער וועגן זײַן לעבן און טראַכטן אין זײַן בוך "אַף כוואַליס פֿון צײַט", כאַרקאָוו, 1930.

בעריש ווײַנשטיין, ווי אַנדערע ייִדישע פּאָעטן וואָס האָבן עמיגרירט קיין אַמעריקע, האָט די ערשטע יאָרן פֿון זײַן אַרײַנוואַנדערונג געליטן שטאַרקע נויט, נישט געהאַט אַן אָרט אויף צו שלאָפֿן און געבענקט נאָך זײַן היים און משפּחה. ער האָט געשריבן אַ בריוו צו זײַן מוטער אין די יום־טובֿדיקע פּסח־טעג וועגן זײַן עלנטקייט:

צו זײַן 50סטן יאָרצײַט

אין די ייִדישע שולן פֿלעגט מען זינגען אַ צאָל פֿון זישע ווײַנפּערס קינדער־לידער, ווי

איינס און צוויי,
איינס און צוויי,
איינס און צוויי איז דרײַ,
זון באַהעלט
אונדזער וועלט,
לעבן איז כּדאַי.

(מוזיק פֿון נ. זאָסלאָווסקי)

דאָס איז אַ גרינג מאכל צוצוגרייטן, און פּאַסט זיך גוט צו צו פֿיש. דאָס קאָרי־געווירץ גיט צו אַ ביסל אַ שאַרפֿן טעם. אויב איר האָט ליב נאָך מער "חריף" (ווי מע זאָגט אין ישׂראל), פֿאַרבײַט 1 לעפֿעלע קאָרי־געווירץ אויף 1/2־1 לעפֿעלעך. אויב ווייניקער שאַרף — בײַט עס אויף אַ 1/2 לעפֿעלע.

1 לעפֿל איילבערט־בוימל
1 לעפֿעלע קאָרי־פּראָשיק
1 ציבעלע, צעשניטן
4 טעפּלעך צעשניטן קרויט
3 לעפֿל לימענע־זאַפֿט
3 לעפֿל פּשוטער יאָגורט
הייצט אָן דעם בוימל אין אַ פּאַטעלניע איבער אַ מיטעלן פֿײַער. מישט אַרײַן דעם קאָרי־געווירץ בערך אַ האַלבע מינוט, און דערנאָך גיט צו די ציבעלע, און קאָכט זי ביז זי ווערט דורכזיכטיק.

שיט אַרײַן דאָס קרויט און קאָכט עס אָפּ, ביז ס׳ווערט ווייך. דרייט אָפּ דאָס פֿײַער, מישט אַרײַן די לימענע־זאַפֿט און יאָגורט און דערלאַנגט צום טיש.

צו זײַן 30סטן יאָרצײַט

אליעזר גרינבערג האָט פֿאַרעפֿנטלעכט לידער און עסייען אין פֿיל ביכער און זשורנאַלן, אָבער דאַכט זיך, אַז ער ווערט בפֿרט דערמאָנט פֿאַר די וויכטיקע אַנטאָלאָגיעס פֿון איבערזעצונגען פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, וואָס ער האָט רעדאַקטירט צוזאַמען מיטן אַמעריקאַנער ליטעראַטור־קריטיקער אוירווינג האַו. דער לעצטער נומער "פּינטעלע ייִדיש" איז געווען געווידמעט צו די צוויי מחברים און זייער בײַטראָג צו דער ייִדישער ליטעראַטור אין איבערזעצונג.

צו איר 55סטן יאָרצײַט

איינע פֿון די שענסטע לידער פֿון אַננאַ מאַרגאָלין, די אַמעריקאַנער ייִדישע דיכטערין, איז אַ ליבעליד, אין וועלכן זי דערציילט וועגן דער גאָלדענער פּאַווע. אין דער ייִדישער פּאָעזיע פֿאַרנעמט די גאָלדענע פּאַווע אַ באַדײַטנדיקע ראָלע, ווי אַ שליח פֿאַר געליבטע, ווי אַ שליח פֿאַרן פֿאָלק, א״אַנד. אין דעם אָריגינעלן פֿאָלקסליד האָט די גאָלדענע פּאַווע געבראַכט טרויעריקע גרוסן פֿון דער טאָכטער בײַ שווער און שוויגער, צו דער מאַמען.

ווער עס האָט געהאַט די פֿריידיקע געלעגנהייט בײַצוזײַן אויף אַ וואָרט־קאָנצערט פֿון דעם קינסטלער הערץ גראָסבאַרד, וועט ניט פֿאַרגעסן זײַן אויסנעמיקע רעציטירונג פֿון אַ. לוצקיס פּאָעזיע. מיר געדענקען ווי דער באַגײַסטערטער עולם און פֿאַרערערס פֿלעגן אויסרופֿן: "לייען לוצקיס וואַלץ! גיב אונדז לוצקיס וואַלץ" — און דער קינסטלער האָט נאָכגעגעבן. הערץ גראָסבאַרד פֿלעגט זיצן בײַ אַ טישל אויף דער בינע, מיט אַ לעמפּעלע, און פֿלעגט ממש פֿאַרכּישופֿן דעם עולם מיט זײַן אומפֿאַרגעסלעך זיס־בייגעוודיק קול און וווּנדערלעכע ווירטואָזע אויסדרוקן. לוצקיס "וואַלץ" האָט ער דעקלאַמירט מיט אַ האַלבער מעלאָדיע און מיט דעם לאַנגזאַמען ריטעם פֿון דעם וואַלץ. וויפֿל רעפֿלעקציעס וועגן דעם לעבן און טויט, וויפֿל אינסטרומענטן ער פֿלעגט פֿאָרשטעלן בײַם ברענגען צום לעבן לוצקיס "אַ וואַלץ":

הײַיאָר פֿאַלט אויס דער 100סטער יאָרצײַט פֿון דעם פֿאָלקס־דיכטער, דעם קיִעווער אַדוואָקאַט מאַרק וואַרשאַווסקי, וועמען שלום־עליכם האָט אַנטדעקט און געהאָלפֿן אַרויסגעבן זײַנע לידער אין 1901 און 1914. אין זײַן פֿירוואָרט צום ערשטן באַנד, געשריבן אין 1900, האָט שלום־עליכם באצייכנט דעם אײַנדרוק פֿון וואַרשאַווסקיס לידער אין יענער צײַט:

רחל קאָרן האָט אויפֿגעזונגען אירע ערשטע לידער, אין די 20ער יאָרן, וועגן דאָרף און ערד, וועגן רויטן מאָן און שניט — אַזוי האָבן געהייסן אירע ערשטע פֿיר ביכער. זי איז געווען אײַנגעוואָרצלט אין דער ערד און דאָרף פֿון דער ייִדישער גאַליציע און אירע לידער האָבן געשפּרודלט מיט פֿעסטקייט און צוטרוי צו איר היים און צו דער ערד. און ווען זי האָט געדאַרפֿט זיך געזעגענען צוליב דער מלחמה, האָט זי געווייטיקט אין ליד:

אײַזיק פּלאַטנער איז געווען אַ פּאָעט, וואָס האָט אימיגרירט פֿון פּוילן קיין אַמעריקע אין 1922 און איז צען יאָר שפּעטער, אין 1932, געפֿאָרן און זיך באַזעצט אין מינסק. אין אַמעריקע איז ער מקנא געווען די אויפֿטוען אין סאָוועטן־רוסלאַנד, דאָרטן איז דאָס לעבן געווען בעסער, האָט ער געגלייבט, ניט אָרעם און אָפּגעשטאַנען, ווי אין אַמעריקע, מיט דער רעליגיעזער פֿירונג. אין זײַן ליד "אַ גרוס צו די חבֿרים אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד" שרײַבט ער: