צו גאַסט בײַם "פֿאָרווערטס"
די פּראָגראַם פֿירט באָריס סאַנדלער

אַ שמועס מיט מאָטל גאָרדאָן (פּעטערבורג)
אויף ייִדיש מיט ענגלישע אונטערקעפּלעך

A Guest at the Forverts - Motl Gordon
A program hosted by Boris Sandler

יעדע ביבליאָטעק נוצט הײַנט אויס אין איר אַרבעט די מעגלעכקייטן פֿון דער אינטערנעץ. צווישן די ערשטע עלעקטראָנישע זײַטלעך, וואָס האָבן זיך באַוויזן אין רוסלאַנד, איז געווען די "וועב־זײַט" פֿון דער רוסלענדישער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק אין פּעטערבורג (www.nlr.ru). אינעם אָפּטייל פֿון ביכער־אויסשטעלונגען וועלן די ליבהאָבער פֿון ייִדישער קולטור געפֿינען אַכט ווירטואַלע בוקלעטן, געווידמעט דעם ייִדיש־בוך.

איינע פֿון זיי טראָגט טאַקע דעם נאָמען — "ייִדיש אין דער הײַנטיקער וועלט" (www.nlr.ru/exib/Yiddish). די דאָזיקע אויסשטעלונג איז צונויפֿגעשטעלט נישט פֿון די ביבליאָטעק־מיטאַרבעטער, ווי עס פֿירט זיך, נאָר פֿון די לייענער אַליין.

בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה האָט אין דער רויטער אַרמיי געקעמפֿט קעגן די דײַטשישע פֿאַשיסטן כּמעט די זעלבע צאָל ייִדן, וואָס אין דער אַרמיי פֿונעם צאַרישן רוסלאַנד בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה — צווישן 430 און 450 טויזנט מענטשן. איצט זײַנען צווישן זיי אויך געווען טויזנטער אָפֿיצירן, און ווייניקסטן אַ דרײַ הונדערט גענעראַלן און אַדמיראַלן. פֿון דעסטוועגן, איז די ייִדישע געזעלשאַפֿטלעכקייט — און אַזוי איז אויך געווען אין דער ערשטער וועלט־מלחמה — געווען באַזאָרגט דערמיט,

געשטאָרבן דער לעצטער גרויסער ייִדישער דיכטער. פּינקטלעכער צו זאָגן, עס איז געשטאָרבן דער לעצטער גרויסער דיכטער בכלל. דער גאַנצער באַגריף "דער גרויסער דיכטער" איז אַוועק אין דער אייביקייט, פּונקט ווי אַ מאָל זײַנען אַוועק שרײַב־מאַשינקעס. די שרײַב־מאַשינקעס זײַנען געווען שלמותדיק, אַ פֿרוכט פֿון דער עוואָלוציע און פֿונעם מענטשלעכן טאַלאַנט, און זיי זײַנען אויסגעשטאָרבן אין דער גאַנצער פֿילמיניקייט זייערער, ווי עס שטאַרבן אויס די בריאות פֿון דער העכסטער מדרגה. עס דאַכט זיך, אַז די דיכטער, וואָס האָבן אויסגעקלאַפּט זייערע לידער אויף שרײַב־מאַשינקעס, זײַנען נעלם געוואָרן אין איינעם מיט זיי.

וווּ נאָר ס׳גרייכט מײַן וואָרט, בין איך פֿאַראַן
אבֿרהם סוצקעווער,
פֿונעם בוך "וואַלדיקס", 1940

"דו האָסט דאָך זעונגען געזען וואָס ניט געזען האָט קיינער." און באמת: "באַוואַקסענע מיט קליינע פֿליגל שוועבט אַ מנין שטיינער / און איבער זיי דער שער־הרחמים איז ניט מער פֿאַרשלאָסן." ("לידער פֿון טאָגבוך", 1977) וואָס איז אַזוינס אומגעזענס אין דער דאָזיקער זעונג? דער געעפֿנטער שער־הרחמים?

דער מאָסקווער ייִדישער טעאַטער "שלום" איז פֿאַראַיאָרן געוואָרן 20 יאָר אַלט. ס׳איז אַ היפּשער צײַט־אָפּשניט פֿאַר אַ טעאַטער. דאָס יוביליי־יאָר איז אָפּגעמערקט געוואָרן מיט די גאַסטראָלן, פּרעמיערעס, און אויך מיט אַ גרויסן פֿײַערונג־קאָנצערט אין דעם "טעאַטער פֿון עסטראַדע" אין מאָסקווע. אויף דעם קאָנצערט זײַנען זיך צונויפֿגעפֿאָרן געסט פֿון פֿאַרשיידענע שטעט פֿון רוסלאַנד און פֿון אויסלאַנד; די טעאַטער־שטערן און אָנגעזעענע אַרטיסטן פֿון דער בינע:

אָנהייב אויגוסט האָב איך געשמועסט מיט אַן אַלטן באַקאַנטן מײַנעם — ער איז אַ שטיקל מחותּן פֿון מײַן ווײַבס צד. מיט אַ יאָר צוואַנציק צוריק האָבן מיר געטאַנצט אויף זײַן חתונה אין מאָסקווע, אָבער אין קורצן האָבן ער און זײַן ווײַב עולה געווען. אין ישׂראל זײַנען געבוירן געוואָרן זייערע קינדער. ביידע, סײַ ער סײַ זײַן ווײַב האָבן — ווי עס פֿירט זיך אין אַ נײַ לאַנד — בײַם אָנהייב געטאַפּט די וואַנט, אָבער לסוף — זיך גאָר ניט שלעכט אײַנגעאָרדנט, געוואָרן אַ ביסל פֿרומעוואַטע — הקיצור, מע קען זיי ווײַזן אין קינאָ ווי אַ הצלחהדיקע געשיכטע אין דער סאָוועטישער עליה.

ראַפֿאַעל קאַנסינאָס אַססענס (1883־1964) איז איינער פֿון די סאַמע באַוווּסטע שפּאַנישע שרײַבער פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט. ער איז געווען אַ פּראָזאַיִקער, אַ פּאָעט, אַ ליטעראַטור־קריטיקער און אַן איבערזעצער (איבערגעזעצט אויף שפּאַניש און אַרויסגעגעבן אין 8 בענד דאָסטאָיעווסקיס געקליבענע ווערק). ער איז געווען איינער פֿון די גרינדער פֿון דער אַוואַנגאַרד־באַוועגונג "על אולטראַיִמאָ" (1918) — באַגלײַך מיטן טשיליער פּאָעט וויסענטע אַיִדאָבראָ און דעם שפּעטער וועלט־באַרימטן אַרגענטינער כאָרכע לויִס באָרכעס (Jorge Luis Borges),

אין מאָסקווע איז לעצטנס דורכגעגאַנגען די אויסשטעלונג פֿון מאָדערנע ייִדישע מאָלער — "אַן אַנדער קונסט. יום־טובֿים". אַ בכּבֿודיק אָרט אויף דער עקספּאָזיציע האָבן פֿאַרנומען די פֿריִיִקע בילדער פֿונעם מאָלער מיכאל יאַכילעוויטש. דווקא אָט די בילדער האָבן צוגעצויגן מײַן אויפֿמערק, מעגלעך, ווײַל זיי שאַפֿן עפּעס אַן אַנדער אימאַזש פֿונעם מאָלער, אין פֿאַרגלײַך מיט דעם, וואָס כ'האָב געזען אויף דער אויסשטעלונג "אַן אַלגעמיינע העפֿט", וואָס איז צו שטאַנד געקומען דעם ווינטער אינעם מאָסקווער קונסט־מוזיי (פּערזענלעכע קאָלעקציעס).

דעם אמת געזאָגט, האָט מיך פֿאַרחידושט דער נאָמען פֿון דער אויסשטעלונג — "אַן אַנדער קונסט".