געזעלשאַפֿט
עטלעכע באַטייליקטע אין דעם ניו־יאָרקער פּראָטעסט

מיט דער פֿאַרשטאַרקונג פֿון די דעמאָנסטראַציעס און פּראָטעסטן פֿאַר סאָציאַלן יושר אין ישׂראל, פֿילן זיך די ישׂראלים אין חוץ-לאָרץ וואָס מער פֿאַרפֿליכטעט אַרויסצוּווײַזן זייער סאָלידאַריטעט מיט דעם. דאָס וואָס האָט זיך אָנגעהויבן ווי אַ פּראָטעסט קעגן די שטײַגנדיקע קאָטעדזש־פּרײַזן און איז אויסגעוואָקסן צו אַ וווינונגס-מרידה (זע: יצחק לודען, 29 יולי און 12 אויגוסט), איז איצט דערגאַנגען צו אַ פֿעסטער פֿאָדערונג אַריבערצופֿירן די מדינה פֿון דער נעאָ-ליבעראַלער דאָקטרין, וואָס פֿאַרהייליקט דעם אַזוי גערופֿענעם פֿרייען מאַרק, צו אַ מער אייראָפּעיִשן דרך פֿון אַ געמישטער ווירטשאַפֿט — אַ מין וווילשטאַנד-מדינה. צו הערן אַזעלכע נײַעס (300 טויזנט ישׂראלים אויף די גאַסן!) פֿון אַ לאַנד, מיט וועלכן מ׳איז שטאַרק פֿאַרבונדן און בלײַבן גלײַכגילטיק, איז אוממעגלעך. דאַרף מען עפּעס טאָן. אָבער וואָס?

נו, ווי ס׳רובֿ זאַכן הײַנט צו טאָג, האָבן זיך אַ גרופּע ישׂראלים אין ניו-יאָרק אָרגאַניזירט דורכן "פּנים-בוך" (פֿייסבוק), און באַשלאָסן זיך צונויפֿצוטרעפֿן דעם סוף-וואָך אין "וואַשינגטאָן־סקווער־פּאַרק". מיט אַ פּאָר געצעלטן, שילדן אויף העברעיִש צי אויף ענגליש און מיט ישׂראלדיקע פֿענער זענען זיך דאָרט צונויפֿגעקומען איבער 20 מענטשן. געדאַרפֿט האָבן זיי זיך אַריבערציִען צוויי מאָל, לויט דער פֿאָדערונג פֿון דער פּאָליציי, און נאָך אַ קורצער צײַט באַפֿרײַען דאָס אָרט, אָבער דאָס אַלץ האָט ניט קאַליע געמאַכט די גוטע שטימונג פֿון דער חבֿרה. נאָכדעם, איז מע געבליבן שמועסן עטלעכע שעה אונטער די גרינע ביימער אין פּאַרק. גערעדט האָט מען וועגן סאָציאַלע ענינים; וועגן דעם, וואָס מיינט צו זײַן ישׂראלים אין אַמעריקע בעת אַזאַ מין תּקופֿה; און צווישן אַנדערן זיך צוגעהערט מיט נײַגער צו אַן עדות-זאָגער, גלײַך פֿון דער "געצעלטן-שטאָט" אין ירושלים, וואָס איז געקומען אויף אַ באַזוך קיין ניו-יאָרק.

פּערזענלעכקײטן
פֿון עדי מהלאל (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"
דזשעראַמי בן-עמי, דער גרינדער און דער פּרעזידענט פֿון דער אָרגאַניזאַציע "דזשיי-סטריט"

דער גרינדער און דער פּרעזידענט פֿון דער אָרגאַניזאַציע "דזשיי־סטריט", דזשעראַמי בן-עמי, האָט לעצטנס פֿאַרעפֿנטלעכט אַ נײַ בוך מיטן טיטל: "אַ נײַ קול פֿאַר ישׂראל: קעמפֿן פֿאַר דעם קיום פֿון דער ייִדישער נאַציע" A New Voice for Israel: Fighting for the Survival of the Jewish) (Nation. "דזשיי-סטריט" דעפֿינירט זיך ווי אַ פּראָ-שלום און פּראָ-ישׂראל אַמעריקאַנער שתּדלנות-אָרגאַניזאַציע (לאַבי), וואָס איז געגרינדעט געוואָרן מיט קנאַפּע דרײַ יאָר צוריק און האָט שוין דערגרייכט אַ ממשותדיקע צאָל שטיצערס (אַרום 180 טויזנט). דאָס בוך איז געשריבן אין דער ערשטער פּערזאָן און ס׳איז האַלב אויטאָביאָגראַפֿיש און האַלב וועגן דעם פּאָליטישן הינטערגרונט פֿון "דזשיי-סטריטס" גרינדונג.

אינעם ערשטן טייל ווערט דערציילט ווי זײַן זיידע האָט זיך צעבונטעוועט קעגן דער פֿרומער סבֿיבֿה פֿון חב״ד, וווּ דער אָרטיקער חב״ד־רבי האָט אים געזאָגט ניט אַוועקצופֿאָרן קיין ארץ-ישׂראל, ווײַל דער משיח איז נאָך ניט געקומען, און איז עולה געווען אין 1881 (אַ תּקופֿה, וואָס ווערט איצט גערעכנט ווי "די ערשטע עליה"). זײַן טאַטע "דער סאַברע" איז אַריבער פֿונעם סאָציאַליסטיש-ציוניסטישן לאַגער צו דעם רעכטן אצ״ל (די ראָשי-תּיבֿות פֿון: ארגון צבֿאי לאומי, אַ מיליטערישע נאַציאָנאַלע אָרגאַניזאַציע) פֿון זשאַבאָטינסקין מיטן ציל צו ראַטעווען וואָס מער פֿון די גערודפֿטע ייִדן בשעת דער צווייטער וועלט מלחמה. אויף זייערע באַמיִונגען אין יענער צײַט האָט די ציוניסטישע פֿירערשאַפֿט — אין באַשטאַנד פֿונעם לינקן ציוניסטישן לאַגער — געקוקט מיט אַ בייז אויג. און יצחק בן-עמי האָט דער מדינה און בן-גוריונען קיינמאָל ניט געקענט מוחל זײַן פֿאַרן דערטרינקן די שיף "אַלטאַלענאַ" (יצחק איז אַליין געווען אויף איר) און האָט באַשלאָסן זיך צו באַזעצן אין אַמעריקע, וווּ ער איז לכתּחילה געהאַט געפֿאָרן ווי אַ געלט-זאַמלער פֿאַרן אצ״ל. דער זון דזשעראַמי, וואָס איז שוין געבוירן געוואָרן אין דער אַפּער-וועסט-סײַד פֿון מאַנהעטן, האָט געגעבן אַ ספּעציעלן אינטערוויו דעם "פֿאָרווערטס" אין שײַכות מיטן פֿאַרעפֿנטלעכן פֿון זײַן בוך:

קינאָ
פֿון עדי מהלאל (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"
העטער טענצער, די רעזשיסאָרין פֿונעם פֿילם

וואָס טראַכט מען צום אַלעם ערשטן, ווען מען הערט דעם נאָמען "נטורי־קרתּא"? דורכויס אַנטי-ציוניסטיש, פֿאַררעטערס, קאַריקאַטורן פֿון פֿרומע ייִדן, חבֿרים פֿון דעם ימח-שׁמוניק אַכמאַדינעדזשאַד, אָדער פּשוט אַ באַנדע משוגעים, וואָס זאָגן זיך אָפּ שוין לאַנגע יאָרן אַראָפּצוקריכן פֿונעם דאַך?

אַלע ענטפֿערס זענען די געוויינטלעכע ריכטיקע ענטפֿערס, אָבער לויט דעם דאָקומענטאַר־פֿילם, וואָס מע האַלט בײַם פֿאַרענדיקן, זענען עפּעס אָט די חסידים אינגאַנצן גאָר אַנדערש. זיי קומען אַרויס אינעם פֿילם ווי אַ מין מענטשן־רעכט גרופּע, וואָס איז באַזאָרגט מיט די רעכטן פֿון די פּאַלעסטינער און צילעוועט מסביר צו זײַן פֿאַר דער וועלט דעם גרויסן חילוק צווישן "עכטער ייִדישקייט" און ציוניזם.

דער פֿילם דערמאָנט ניט, למשל, זייערע וואַרעמע באַציִונגען מיט יענעם איראַנישן פֿירער, עפּעס וואָס אַפֿילו אַנטי-ציוניסטישע גרופּעס ווי סאַטמאַר האָבן לגנאַי אָפּגעשאַצט. העטער טענצער, די רעזשיסאָרין פונעם פֿילם טענהט, אַז "דער פֿילם פֿאָקוסירט זיך טאַקע אויף די באַציִונגען פֿון נטורי־קרתּאניקעס מיט פּאַלעסטינע און פּאַלעסטינער, אָבער ער באַהאַנדלט אויכעט זייער אַרבעט ווי אַקטיוויסטן, וואָס פּרוּוון צו שאַפֿן בריקן מיט דער גאַנצער מוסולמענישער און אַראַבישער וועלט. זיי האַלטן זיך אָן אין דער געשיכטע פֿון אַ בשותּפֿותדיק לעבן צווישן ייִדן און מוסולמענער (פֿאַר 1948). בעת זיי שמועסן מיט די אַראַבער און מוסולמענער, דערמאָנען זיי דאָס דאָזיקע בשותּפֿותדיק לעבן, ווען ס׳איז געווען אַ מין שלום און מע האָט געלעבט ווי שכנים; דער ענין פֿון נאַציאָנאַליזם האָט נאָך ניט עקזיסטירט. ווען זיי האָבן געלעבט אונטער סעקולערע אָדער ניט-ייִדישע ממשלות, איז געווען קאָ-עקזיסטענץ."

מוזיק
פֿון עדי מהלאל (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"
די גרופּע "געוואָלט" טרעט אויף אויף דער בינע אין ישׂראל

מיט אירע הויכע עלעקטרישע גיטאַר־קלאַנגען, און די שוואַרצע קאָסטיומען פֿון די מוזיקער, איז די ראָק־און־ראָל־מוזיק, וואָס רופֿט זיך "אינדוסטריעלער מעטאַל", געוויינטלעך נישט באַטראַכט ווי ייִדישלעך. אין ישׂראל, אָבער, שפּילט די אינדוסטריעלע־מעטאַל־גרופּע "געוואָלט" (Gevolt), און זי זינגט אויף ייִדיש! אָבער דאָ שטעלט זיך אַ פֿראַגע: צי מאַכן זיי חוזק, אָדער — צי איז דאָס אַן ערנסטער פּרוּוו אויפֿצופֿרישן אַלטע ייִדישע "שלאַגערס", און אַזוי אַרום ווערן די פּיאָנערן פֿון "ייִדיש־מעטאַל"?

עס זעט אויס, אַז "געוואָלט" נעמט זייער ערנסט דעם פּראָיעקט צו אַנטוויקלען אַ "ייִדישע מעטאַל"־מוזיק און האָט לעצטנס אַרויסגעגעבן איר ערשט קאָמפּאַקטל אויף מאַמע־לשון: "אַלף־בית". דאָס איז, בסך־הכּל, איר צווייטע רעקאָרדירונג. די ערשטע איז אַרויס מיט פֿינף יאָר צוריק אויף רוסיש. דער קלאַנג פֿון דער גרופּע איז אַ רעשיקער, אָבער דאָך, מעלאָדיש, און עס דערמאָנט אין דער דערפֿאָלגרײַכער דײַטשישער אינדוסטריעל־מעטאַלענער גרופּע "ראַמשטײַן", מיט איר ספּעציפֿישן עלעקטראָניש־מעטאַלענעם סטיל, און בפֿרט — מיטן געזאַנג. דאָס קול פֿון אַנאַטאָלי באָנדער פֿון דער גרופּע "געוואָלט" קלינגט זייער ענלעך צו דעם קול פֿון טיל לינדעמאַנס — דער הויפּט־זינגער פֿון "ראַמשטײַן"; די גרופּע, וואָס האָט זיך באַרימט געמאַכט מיט לידער ווי: "דו האַסט", "אַמעריקאַ" און "מוטער". די לעצטע שורות פֿון ראַמשטיינס "מוטער" זענען (איבערגעזעצט פֿון דײַטש אויף ייִדיש):

טעאַטער
פֿון עדי מהלאל (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"
אסתּי ניסים זינגט גאָלדפֿאַדען

דעם 16טן און דעם 17טן יוני איז פֿאָרגעקומען אין מאָנטרעאָל, ווי אַ טייל פֿון דעם אינטערנאַציאָנאַלן ייִדישן טעאַטער־פֿעסטיוואַל, אַן אַקאַדעמישער סימפּאָזיום, וווּ מע האָט אַרומגערעדט פֿאַרשידענע ענינים מכּוח ייִדיש־טעאַטער און פֿילם. פֿאַר די אַקאַדעמיקער איז געווען אינטערעסאַנט צו פֿאַרברענגען אין איינעם און זיך באַקענען מיט די הײַנטיקע פּראָדוצירער פֿון ייִדיש־טעאַטער, הגם ניט ווייניק פֿון די פֿאָרשער זענען אַליין קינסטלער. אַזוי, האָט מען געקענט זען מיט די אייגענע אויגן, ווי למעשׂה עס אַרבעט דער, וועלכן מע פֿאָרשט געוויינטלעך טעקסטועל. דאָס מיינט ניט, אַז די רעדעס זענען געווען סתּם טרוקענע טעקסטן; בכלל ניט! די רעדנערס האָבן מערסטנס צופֿרידנגעשטעלט דעם עולם מיט זייערע פֿאַרכאַפּנדיקע פֿאָרשונגען; ספּעציעל, ווען זיי זײַנען אויך באַגלייט געווען מיט וויזועלע פּרעזענטאַציעס, וואָס האָבן געהאָלפֿן צו מאַכן זייערע רעפֿעראַטן בילדעריש־באַרעמלט. הגם די רעדעס האָט מען געהאַלטן סײַ אויף ענגליש און סײַ אויף פֿראַנצייזיש, האָט יעדער רעדנער, צום גליק פֿונעם עולם, אַרײַנגעמישט אין זײַן לעקציע זאַפֿטיקע ציטאַטן אויף מאַמע־לשון.

קינאָ
פֿון עדי מהלאל (‫אַמעריקע)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"
דער רעזשיסאָר וווּדי אַלען מיט די אַקטיאָרן פֿון זײַן פֿילם, "האַלבע נאַכט אין פּאַריז": אָוען ווילסאָן (רעכטס) און רייטשעל מאַק׳אַדאַמס; דעם 11טן מײַ, פֿאַר דער עפֿענונג פֿונעם 64סטן קינאָ־פֿעסטיוואַל אין קאַן

וויפֿל פֿילמען, לידער, און קונסטווערק האָט מען שוין געווידמעט דער שטאָט פּאַריז און עס מאַכט ניט אויס, ווי אָפֿט מען טוט דאָס, בלײַבט תּמיד דער חשק צו האָבן נאָך מער. וווּדי אַלען מיינט זיכער אַזוי. ער, וואָס האָט געוואַנדערט אין זײַנע לעצטע פֿילמען איבער אייראָפּע, בפֿרט אין לֹאָנדאָן און באַרצעלאָנע, לכתּחילה, צוליב עקאָנאָמישע סיבות — האָט איצטער געמאַכט דעם פֿילם "האַלבע נאַכט אין פּאַריז" (Midnight in Paris). נאָר פֿונעם ערשטן אייבערפֿלאַכיקן קוק, קען מען באַקומען דעם רושם, אַז מען האָט צו טאָן מיט נאָך אַ פּשוטן לויב־געזאַנג צו איינער פֿון די באַליבטסטע שטעט אויף דער וועלט. אָבער די הויפּט־טעמע פֿונעם פֿילם איז אייגנטלעך ניט די ממשותדיקע שטאָט פּאַריז, נאָר "דער אימאַזש פֿון דער שטאָט", אויף אַן ענלעכן אופֿן ווי דן מירונס "דער אימאַזש פֿון שטעטל".

פּובליציסטיק
פֿון עדי מהלאל (‫אַמעריקע)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

הײַיאָר, דעם פֿינפֿטן יוני, האָב איך צום ערשטן מאָל באַזוכט דעם "ישׂראל־פּאַראַד" אין ניו־יאָרק. דאָרטן זאַמלען זיך צונויף כּלערליי ייִדישע גרופּעס: סינאַגאָגעס, ייִדישע הילפֿס־אָרגאַניזאַציעס, און אַנדערע מינים ייִדישע אינסטיטוציעס, ווי למשל, "דער נאַציאָנאַלער ייִדיש־טעאַטער — די פֿאָלקסבינע", צו פּאַראַדירן לכּבֿוד מדינת־ישׂראל. ווײַזט אויס, אַז ס’רובֿ פֿון דעם צונויפֿגעזאַמלטן עולם זענען געווען אָדער מאָדערנע אָרטאָדאָקסן, אָדער געוועזענע ישׂראלים, די אַזוי גערופֿענע "יורדים", ווײַל מע האָט דאָרטן געהערט עבֿרית אויף יעדן שריט און טריט. אַ פֿאַרשפּרייטע סצענע איז געווען צו הערן ווי טאַטע־מאַמעס רעדן העברעיִש מיט זייערע קינדער, און די קינדער ענטפֿערן זיי אויף ענגליש. פֿאַרשטייט זיך, אַז פֿון אַזאַ סצענע איז ניטאָ וואָס צו חידושן זיך, זי איז זייער אַ טיפּישע דערשײַנונג צווישן די אימיגראַנטן, און ישׂראלים אין אַמעריקע זענען ניט קיין אויסנאַם.

פּערזענלעכקײטן
הרבֿ אהוד באַנדעל אין "פֿאָרווערטס"־רעדאַקציע

צו אונדז אין רעדאַקציע איז געקומען אַ חשובֿער גאַסט — אַ לאַנג־יאָריקער קעמפֿער אין ישׂראל פֿאַר מענטשן־רעכט, שלום און גערעכטיקייט און דערצו — אַ רבֿ; און ניט סתּם אַ רבֿ, נאָר דער ערשטער סאַברע, וואָס האָט באַקומען סמיכות ווי אַ קאָנסערוואַטיווער רבֿ אין ישׂראל — אהוד באַנדעל. ער האָט באַזוכט די פֿאַראייניקטע שטאַטן צוליב דעם, וואָס מע האָט אים און הרבֿ אַריק אַשערמאַן, די צוויי גרינדער פֿון דער אָרגאַניזאַציע "שׁומרי־מישפּט: רבנים פֿאַר מענטשן־רעכט" אין ישׂראל, באַערט מיט דעם בכּבֿודיקן "גאַנדי שלום־פּריז". די אָרגאַניזאַציע "ראַבינער פֿאַר מענטשן־רעכט" דערקלערט וועגן זיך, לויט זייער וועבזײַטל, אַז זי איז די איינציקע אָרגאַניזאַציע הײַנט־צו־טאָג אין ישׂראל וואָס לאָזט הערן דאָס קול פֿון ציוניזם און פֿון דער ייִדישער טראַדיציע, וואָס שייך מענטשן־רעכט; און זיי גלייבן, אַז אָט די דרײַ עלעמענטן גייען האַנט בײַ האַנט. מע האָט זי געגרינדעט אין יאָר תּשמ"ט (1988) און זי באַרימט זיך, אַז צווישן אירע הונדערט מיטגלידער אין ישׂראל, קען מען געפֿינען אַלע סאָרטן רבנים: אָרטאָדאָקסן, קאָסערוואַטיווע, רעקאָסטרוקציאָניסטן, רעפֿאָרמער און רעניועל. זיי אַלע טענהען, אַז זיי זענען די איינציקע רבנים־אָרגאַניזאַציע אין ישׂראל וווּ אַלע מינים ייִדישע צווײַגן אַרבעטן בשותּפֿות. מײַן שמועס מיט הרבֿ אהוד באַנדעל האָט זיך אָנגעהויבן פֿון מײַן ביטע ער זאָל דערציילן אַ ביסל וועגן דעם שלום־פּריז אויף גאַנדיס נאָמען.

פּובליציסטיק
מאַרשאַ קאַנרי, די ייִדיש אַמעריקאַנער גרינדערין פֿון דעם דיִאַלאָג־פּראָיעקט

שוין אַרום אַ יאָר צענדליק, וואָס אין פֿאַרשיידענע טיילן פֿון שטאָט ניו־יאָרק, טרעפֿט זיך יעדן חודש אַן אומגעוויינטלעכע גרופּע מענטשן, כּדי זיך אַראָפּצורעדן פֿונעם האַרצן מכּוח זייערע פּאָליטישע און פּערזענלעכע פּראָבלעמען. זיי זעצן זיך אויס — ישראלים, פּאַלעסטינער, אַמעריקאַנער יִידן, אַמעריקאַנער קריסטן, מוסולמענער פֿון מיטל אַזיע, אַראַבער — און ברענגען אַרויס זייערע איבערלעבונגען, זייערע האָפֿענונגען און שוועריקייטן, זייער אַנאַליז פֿון פּאָליטישע און געשיכטלעכע געשעענישן, ווי אויך אַנדערע, טעמעס ווי די צײַט דערמעגלעכט. דאָס אַלץ געשעט בשעת די באַטייליקטע באַמיִען זיך, ווי ווײַט מעגלעך, צו שאַפֿן אַן אַטמאָספֿער פֿון פֿאַרשטאַנד און מיט אַ שטרעבונג זיך צו לערנען איינער פֿונעם אַנדערן.

די אָרגאַניזאַציע וואָס איז פֿאַראַנטוואָרטלעך פֿאַר דעם, הייסט "דער דיאַלאָג-פּראָיעקט", און דער מוח און די אָנפֿירערין פֿון דעם איז מאַרשאַ קאַנאַרי, אַ ייִדישע פֿרוי פֿון ברוקלין. זי זאָגט אַז נאָכן וווינען אין ישׂראל און אַנדערע מקומות, האָט זי באַשלאָסן זיך צוריקבאַזעצן אין ברוקלין, וווּ ס’רוב אירע געשטאָרבענע קרובֿים זענען באַגראָבן, און זי דעפֿינירט זיך הײַנט צו טאָג פּשוט ווי "אַ ברוקלינערין". באַטראַכטנדיק אירע איבערלעבונגען אין ישׂראל און פֿאַרשטייענדיק, אַז דער נאַציאָנאַלער סיכסוך דאָרט איז נאָך ווײַט פֿון אַ סוף, האָט זי זיך מיישבֿ געווען, אַז מע דאַרף כאָטש עפּעס טאָן, כּדי צו פֿאַרמינערן די שׂינאה צווישן די צוויי פֿעלקער. ביידע צדדים האַלטן דעם זעלבן קליינעם שטח פֿאַר זייער "היימלאַנד".

קינאָ
סצענע פֿונעם פֿילם "The Matchmaker"

אין ניו־יאָרק האָט זיך דאָנערשטיק דעם 5טן מײַ געעפֿנט דער 25סטער ישׂראל־פֿילם־פֿעסטיוואַל וואָס וועט דויערן ביז מײַ 19, און אין דער זעלבער צײַט קומט ער פֿאָר אין מיאַמי און לאָס־אַנדזשעלעס. און ס׳איז ניט צופֿעליק, ווײַל די דרײַ אַמעריקאַנער שטעט זענען באַוווינט מיט דער גרעסטער ייִדישער און ישׂראלדיקער באַפֿעלקערונג.

דער פֿילם־אויסקלײַב איז גאָר אַ רײַכער און ער נעמט אַרײַן אי גרויסע קינאָ־ווערק, אי קליינע אומאָפּהענגיקע פֿילמען; אי פֿיקציע, אי דאָקומענטאַרן. מע וועט דאָרטן ווײַזן די סאַמע נײַע ישׂראלדיקע פֿילמען און איך קען עדות זאָגן, אַז ווי עס ווײַזט אויס, וועט דער פֿעסטיוואַל האָבן אַ גרויסן קאָמערציעלן דערפֿאָלג, וועדליק דעם פֿול געפּאַקטן גרעסטן זאַל, שבת־צו־נאַכטס, אינעם קינאָ־קאָמפּלעקס אויף דער אַפּער־וועסט־סײַד.

מיר איז שוין אויסגעקומען צו זען איין פֿילם פֿונעם רעזשיסאָר אבֿי נשר וואָס האָט מיך, ווי אַ חיפֿהער, זייער פֿאַראינטערעסירט צוליב דעם פֿאַקט, אַז דער גאַנצער סיפּור־המעשׂה געשעט אין חיפֿה בעת דעם הייסן זומער 1968, מיט די אַלע היסטאָרישע געשעענישן פֿון יענער צײַט אינעם הינטערגרונט. דער פֿילם הייסט אויף עבֿרית "פּעם הייתי" (אַמאָל בין איך געווען) אָבער אויף ענגליש האָט מען אים איבערגעזעצט ווי The Matchmaker (דער שדכן).

הײַיאָר, דעם פֿינפֿטן יוני, האָב איך צום ערשטן מאָל באַזוכט דעם "ישׂראל־פּאַראַד" אין ניו־יאָרק. דאָרטן זאַמלען זיך צונויף כּלערליי ייִדישע גרופּעס: סינאַגאָגעס, ייִדישע הילפֿס־אָרגאַניזאַציעס, און אַנדערע מינים ייִדישע אינסטיטוציעס, ווי למשל, "דער נאַציאָנאַלער ייִדיש־טעאַטער — די פֿאָלקסבינע", צו פּאַראַדירן לכּבֿוד מדינת־ישׂראל. ווײַזט אויס, אַז ס’רובֿ פֿון דעם צונויפֿגעזאַמלטן עולם זענען געווען אָדער מאָדערנע אָרטאָדאָקסן, אָדער געוועזענע ישׂראלים, די אַזוי גערופֿענע "יורדים", ווײַל מע האָט דאָרטן געהערט עבֿרית אויף יעדן שריט און טריט. אַ פֿאַרשפּרייטע סצענע איז געווען צו הערן ווי טאַטע־מאַמעס רעדן העברעיִש מיט זייערע קינדער, און די קינדער ענטפֿערן זיי אויף ענגליש. פֿאַרשטייט זיך, אַז פֿון אַזאַ סצענע איז ניטאָ וואָס צו חידושן זיך, זי איז זייער אַ טיפּישע דערשײַנונג צווישן די אימיגראַנטן, און ישׂראלים אין אַמעריקע זענען ניט קיין אויסנאַם.

ניט לאַנג צוריק איז דערמאָרדעט געוואָרן דער אַקטיאָר, קינאָ־רעזשיסאָר און גרינדער פֿון דעם "פֿרײַהייט־טעאַטער" אין דזשענין, דזשוליאַנאָ מער־כאַמיס.

מען רעכנט, אַז די מערדער זײַנען מוסולמענישע פֿאַנאַטיקער, וואָס זײַנען געווען קעגן אַן אינסטיטוציע, וווּ מענער און פֿרויען שפּילן צוזאַמען אויף דער בינע. דערצו האָט די פֿאַנאַטיקער געשטערט, אַז מער־כאַמיס איז אויך אַ ייִד: זײַן מאַמע איז געווען אַ ייִדישע פֿרוי, וואָס האָט חתונה געהאַט מיט אַ קריסטלעכן אַראַבער, אַ קאָמוניסט פֿון חיפֿה.